به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، و به نقل از (تبلیغ نیوز)، همزمان با هفته پژوهش، وبینار تخصصی با موضوع “بررسی تطبیقی انتقادی معنویت اسلامی و معنویت مدرن“ از سلسله نشست های همایش مجازی «علوم انسانی- اسلامی، پژوهش و فناوری» توسط گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه با همکاری مدرسه عالی امیرالمومنین(ع) به صورت مجازی تحت نرم افزار اسکایپ برگزار شد.
حجت الاسلام والمسلمین «محمد کاشی زاده» عضو هیات علمی گروه کلام پژوهشگاه در این نشست در تبیین معنای معنویت مدرن اظهار داشت: گاهی می گوییم معنویت مدرن منظوری معنویتی است که در جهان مدرن شکل گرفته و مستقر شده و می خواهیم بدانیم چه ویژگی هایی دارد؟ اما گاهی از طرح واره معنویتی بحث می کنیم که بر اساس مدرنتیه قرار است پا به جهان بگذارد که سخن ما بیشتر حول محور دوم است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان این که برخی اندیشمندان در جهان مسیحیت همچون دانکیوپیت و در فضای داخلی از جمله آقای ملکیان پروژه عقلانیت و معنویت را مطرح کرده اند، گفت: ایشان برای معنوی زیستن در دنیای مدرن با مسلم گرفتن پیشفرض های دنیای مدرن صحبت هایی دارند.
وی اضافه کرد: کسی که معنویت را هم عرض دین در دنیای مدرن مطرح می‌کند گاهی دو گونه خط مشی را اتخاذ می‌کند، گاهی خوانش جدیدی از دین مطرح می‌کنند که نرم و همراه با مدرنیته باشد یعنی اصل را مدرنیته می گیرد و خوانشی معنوی مطرح می‌کند یعنی فرد در دنیای مدرن زندگی کند ولی متدین باشد.
حجت الاسلام والمسلمین کاشی زاده افزود: خوانش دیگری هست که انسان معنوی می‌تواند ملحد باشد یعنی معنویت هم عرض دین است و اصلا نیازی به دین نیست، بنابراین این رویکرد، خوانش جدید یا رویکرد مستقل از دین است و بنده ترجیحم این است که این افرادی که این دغدغه را دارند خوانش بودایی از ادیان الهی ارائه کنند، ملکیان از اسلام و دانکیوپیت از مسیحیت.
وی در ادامه عنوان کرد: ملکیان ادعا می‌کند در دنیای مدرن پایه معنویت باید عقلانیت خود بنیاد باشد و معنویت نمی‌تواند حاکم بر عقل باشد چون انسان تعبد پذیر نیست و می خواهد با عقل شخصی به مسائل نگاه کند، در دنیای مدرنیته باید بر اساس عقل شخصی طرح واره معنویت داد بر این اساس معنویت زاده عقلانیت است که ظاهر جذابی دارد.
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به این که معنویت در فضای غربی نمود زیادی پیدا کرده است، گفت: خود معنوی گراهای مدرن می پذیرند که معنویت منهای دین قابل فهم نیست، بلکه حتما باید معنویت ذیل دین ابتدائا فهم شود و شما ناگریز هستید دین نهاده شده و مستقر شده را مطالعه کنید، در ادامه روح حاکم بر جامعه را به صورت ایده آل تصور کنید، دین را حذف کرده و معنوی زندگی کنید که این سخن آقای ملکیان است.
وی بیان داشت: اگر معنویت خوانش جدیدی از دین باشد باید از فردی که طرح واره می نویسد مطالبه کنیم و سؤالتی بپرسیم، اولین اشکال این است که سخن شما یک قرائت نامعتبر است چون شما مفهومی را به دین تحمیل می کنید و نگاهی از بالا به دین داشته اید چون مدرنیته را اصل می دانید و می خواهد دین را در آن جای بدهید.
حجت الاسلام والمسلمین کاشی زاده در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: ملکیان پنج مؤلفه امید، آرامش، شادی، رضایت از زندگی و معنا پیدا کردن زندگی را اصل می‌داند، حال اگر ایشان می‌گوید: من خوانش جدیدی از دین مطرح می کنم غایات دین آیا این موارد است؟ یک نکته اساسی و مهم این است که بدون تردید گوهر دین توحید است و مگر می‌شود معنویت را به عنوان خوانش از دین مطرح کنید و بگویید پذیرنده خدا و غیر پذیرنده خدا مساوی نسبت به معنویت هستند.
وی با بیان این که دانکیوپیت معنویت را منهای مبدأ و معاد تصور می‌کند، گفت: او اگر مبدأ و معاد را می زند چه چیزی از دین می ماند؟ اگر می خواهید دین را برای جامعه امروز مطرح کنید، چطور می گویید توحید و میزان حضور ملحد و مؤمن در طرح واره معنویت من یک سان است؟ پس معنویت شما که خوانشی از دین است یا خدایی ندارد یا می‌تواند خدایی نداشته باشد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه سخنان خود خاطرنشان ساخت: همچنین ملکیان فضای آبجکتیو را حذف کرده و کلا بحث خود را در فضای سابجکتیو مطرح می‌کند و می‌گوید: شما به بهشت و دوزخ و امور بیرونی کار نداشته باشید و مسائل درونی همچون شادی، امید، آرامش، رضایت و معنا پیدا کردن کافی است، در حالی که خود او در جای دیگری می‌گوید: باید مبانی متافیزیکی پیشا مدرن را حذف کنیم.
وی یادآور شد: ایشان می خواهد معنویت را بر دین ترجیح بدهد، می‌گوید: انسان مدرن چون سخت است مبانی متافیزیکی پیشا مدرنی را بپذید از دین گریزان است، پس باید آنها را حذف کنیم؛ حال ما می گوییم این حرف شما را اگر قبول کنیم پس چرا در جای دیگری می گویید جهان، جهان با معنایی است و اخلاق و خوبی ها و بدی ها را پاسخ می دهد و معنا دار است؟
حجت الاسلام والمسلمین کاشی زاده با تأکید بر این که معنویت مدرن در طرح واره های مطرح شده دچار تناقض های فراوانی است، گفت: باید در نهایت به معنویت اسلامی برگردیم که بر دین مداری و عقلانیت صحیح استوار است و تناقضی نیز در آن راه ندارد.
در ادامه این نشست علمی حجت الاسلام والمسلمین «مسلم گریوانی» اظهار داشت: این بحث یک موضوع قابل توجه است و مطالعات خوبی در چند دهه اخیر در کشور ما و دنیای غرب شکل گرفته است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه معارج عنوان کرد: چند کلمه مهم و محوری در این بحث هست، یکی عنوان معنویت است، دیگری معنویت اسلامی و سوم معنویت مدرن و نسبت اینها با همدیگر مهم است؛ وقتی می گوییم معنویت، مقصود چیست و تفاوت آن با مفاهیم و ارزش های مشابه مثل اخلاق، شریعت، دین، عرفان، سلوک و مفاهیمی از این قبیل چیست و چه بار معنایی دارد که در مفاهیم دیگر شاید نباشد؟ معنویت اسلامی چیست و چه خصلتی در قسمت اسلامی وجود دارد که در جای دیگر نیست؟ صرف مدرن بودن به چه معناست؟
وی با بیان این که تعریف از معنویت در دنیای شرق و غرب زیاد است، گفت: علامه جعفری، آیت الله مصباح، آیت الله جوادی و متقدمین از بزرگان معانی مختلفی ارائه کرده اند، هرچند کلمه معنویت جدید نیست ولی به هرحال شاید معنویت را بتوان رویکرد باطنی به همه چیز اعم از انسان، هستی، دین و ایده ها تعریف کنیم.
حجت الاسلام والمسلمین گریوانی افزود: معنویت توجه به معنا است، شما کارمندی را فرض کنید که وارد اداره خود می‌شود کارهای روزمره را انجام می دهد و خارج می‌شود، این کار بدون معناست ولی وقتی برای خود هدف و مقصود و غایتی کار کند، کار او لذت بخش و دلچسب می‌شود، همین طور در امور دیگر از جمله درس خواندن و حتی مناسک دینی از جمله نماز باید معنویت را در نظر داشته باشیم.
وی در ادامه عنوان کرد: چرا دین داری کم شده است؟ دین چیز بدی نیست ولی کاری کرده ایم که دین به احکام و آداب و مناسک خلاصه شده و در یک کلام منهای معنا معرفی شده است در حالی که روح دین، معنا است و برای این که دین را بد معرفی کرده ایم، همه گریزان هستند.
استاد حوزه و دانشگاه بیان داشت: معنویت یعنی رویکرد باطنی به همه چیز و همه امور، به عنوان مثال هیچکس حاضر نیست، جان خود را به خطر بیاندازد و شما اگر در حال افتادن از بلندی یا پله باشید سعی می کنید خود را نجات بدهید ولی چطور می‌شود که جوانی با اختیار و انتخاب به جبهه می رود و جان خود را فدا می‌کند، این عشق چیزی جز معنویت نیست چون در این نوع مرگ، معنویت وجود دارد در حالی که در رفاه دنیوی چنین معنویتی نیست.
وی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: معنویت مدرن که در دنیای غرب شکل گرفت تعبد منهای عقلانیت و دین است؛ در اواخر قرن ۱۹ دنیای غرب به رفاه رسید، پیشرفت و توسعه و آرامش و آسایش و تکنولوژی پیدا کرد، ولی در اواخر قرن ۱۹ احساس کرد آرامش ندارد، چون نمی دانست عاقبت و نهایت این رفاه و آزادی و آسایش چه می‌شود.
حجت الاسلام والمسلمین گریوانی با تأکید بر این که اسلام بر توجه به گذشته، حال و آینده تأکید زیادی دارد، گفت: انسان مدرن به محض این که احساس کرد دین را حذف کرده با وجود این که رفاه و آسایش داشت، اما دچار بحران معنویت شده است؛ پس چند راه داشت یا باید به دین برگردد که محال است چون دین را خرافه و دست و پا گیر می‌داند، یا باید الحاد را ادامه بدهد و انکار دین را ادامه بدهد این هم ممکن نیست چون غرق در افسردگی و اضطراب و بحران معناست و سوم آن که از دین، شرعیت و تکالیف و مناسک را حذف کند و هسته آن را بگیرد که همین کار را کرد و شد معنویت مدرن چون شریعت و خدا و احکام و تکالیف را حذف کرد.
وی در ادامه سخنان خود خاطرنشان ساخت: انسان معاصر دنبال این بود که بار سنگینی خدا را حذف کند، اولین ویژگی معنویت مدرن همین بود که دنبال این است که این معنویت بتواند تکلیف و شریعت را حذف کند، ایمان ناواقع گرا را دنبال کند یعنی ایمانی که متعلق ندارد بلکه صرف ایمان به کائنات و نیروی کیهانی و شعور کیهانی و چیزهایی که در عرفان حلقه مطرح می‌شود.
وی با بیان این که در معنویت مدرن ایمان به مبدأ و معاد حذف می‌شود، یادآور شد: این معنویت با دنیا و لذت های آن سازگار است؛ اما معنویت اسلامی بنابر گفته استاد مطهری عبارت است از تبیین معارف قلبی همراه با معارف عقلی.
وی با تأکید بر این که معنویت، صرف رفتار و توجه و رویکرد و احساس و ذهنیت نیست، گفت: معنویت اسلامی همچون مدرن نیست که فقط احساس باشد بلکه معنویت اسلامی هم معارف قلبی و شهودی است که رویکرد باطنی باشد و هم عقلی است، یک سالک وقتی حرکت به سمت خدا می‌کند، وسط راه برایش پرسش ها و شبهات و شهوات پدید می آید که عقل می‌گوید: وسط راه اگر جاذبه هایی دیدی نایست بلکه ادامه بده، در حقیقت این عقل است که مسیر درست را نشان می دهد.
وی عنوان کرد: پس معنویت اسلامی عبارت است از معارف عقلی و شهودی و درست و در حقیقت معنویت مدرن معنویتی است که بر خلاف شعارهای اولیه خود عقلانیت را حذف کردند و در جلسات عرفانی نیز به افراد می‌گویند این جا جای پرسش نیست بلکه جای عشق است، اما در طول تاریخ معنویت اسلامی در قالب عرفا و حکما جلوه پیدا کرده است و تمام علمای ما فیلسوف و فقیه بوده اند.
