به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی” رنج و رهائی درعرفان اهل بیتی” روز سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت ماه جاری به صورت مجازی و تحت نرم افزار اسکایپ برگزار شد.
ارائه‌دهنده این کرسی، حجت الاسلام دکتر محمدجواد رودگر در ابتدای سخنان خود به تشریح موضوع پرداخت و گفت: “انسان” و “رنج” هم “سرنوشت” و هم “سفرنوشت” هستند، مثل آنچه که “از سرگذشت”، شد “سرگذشت”. چنانکه سلوک و ریاضت درهم تنیده و بهم پیوسته اند، حال که واقعیت عالم ماده و ساحت ناسوت چنین است،پرسش این است که آیا امکان رشد معنوی و طی مقامات عرفانی سالک الی الله منهای رنج وجود خارجی دارد؟ آیا ممکن است که آنچه از سرگذشت، سرگذشت انسان نشود و نباشد؟آیا سلوک بدون رنج و ریاضت امکان پذیر است؟ پاسخ همه پرسش ها “منفی” است و چنین امکانی راه ندارد. امکان ناپذیری سلوک منهای سختی و صیرورت بدون صعوبت و یسرت خالی از عسرت را می توان بصورت اجمالی در آیه “کبد” از سوره “بلد” درک و دریافت کرد. علامه طباطبایی(رض) که یکی از عارفان ربانی و مفسران متآله قرآنی است در تفسیر سوره بلد می‌فرماید:« این سوره بیانگر این حقیقت است که خلقت انسان بر اساس رنج و مشقت است هیچ شأنی از شؤون حیات را نخواهی دید که توأم با تلخی‌ها و رنج‌ها و خستگی‌ها نباشد، از آن روزی که در شکم مادر روح به کالبدش دمیده‌شد تا روزی که از این دنیا رخت بر می‌بندد هیچ راحتی و آسایشی که خالی از تعب و مشقت باشد نمی‌بیند و هیچ سعادتی را خالص از شقاوت نمی‌یابد، تنها خانه آخرت است که راحتی‌اش آمیخته با تعب نیست(طباطبایی،۱۳۸۳،ج۲۰ص۴۸۳)
در لسان قرآنی و آیات الهی و در روایات و سیره و سنت اهل بیتی به طور معمول سختی ها برای انسان نقطه سازندگی تلقی شده و انسان در سختی آب دیده تر می شود، چنانکه طلای ۲۴ عیار، ۲۴ نمی شود مگر آن آتش هایی که به ظاهر بسیار سخت است، بر آن وارد شود و تا طلا این آتش ها را لمس نکند و ار دالان آن آتشکده ها نگذرد، طلا نمی شود. یا شمشیر تا آن پتک های آتشین آهنگر را نخورد، شمشیر تیز و برنده نخواهد شد. اساسا داستان صنعت همین است و محصولی که از خط تولید بیرون می آید از همان آغاز تا انجام، سختی بسیار دیده تا ارزشمند شده است
وی در ادامه امکان و عدم امکان رهائی از رنج را بررسی کرد: بر می گردیم به پرسش آیا رهائی از رنج ممکن است؟ پاسخ تفصیلی پرسش یاد شده این است که رنج در تقسیم بندی های مختلف برمدار ملاک و معیارهای تقسیم، از یک سو بردوقسم است:۱- رنج برای داشتن ها و یافتن ها درمقام استکمال(رنج وجودی) ۲- رنج ازنداشتن ها(رنج عدمی) و درتقسیمی از سوی دیگر نیز دو قسم است:الف) رنج تکوینی ب) رنج تکاملی
مراحل رهائی از رنج را حجت‌الاسلام رودگر اینگونه عنوان کرد ۱- مقام معرفت به اینکه گل بی خار و گنج بی رنج یافت شدنی نیست و فهم و شهود به اینکه “رنج گذران است و پایان بردار”، سالک را آرام و مسرور می سازد و از قبض به بسط می آورد. یعنی سالک می داند و می یابد که برای رسیدن به هدف و نیل به مقصود، باید آهسته و پیوسته مراحل سلوک تا شهود را یکی پس از دیگری پشت سرنهاده و ریاضت های متناسب با هر مرحله و مراقبت های مسانخ با هر مقام را تحمل کند و با شکیبائی و شرح صدر به حرکت استکمالی خویش ادامه دهد که “تکامل و تدریج” و “سلوک و مجاهدت” در تمام مراحل همراه اوست، اما گذراست و نتیجه بخش.
۲- مقام محبت به کمال مطلق و عشق به معشوق و حب به محبوب، در این مقام خارها گل، تلخی ها شیرین و رنج ها راحتی است و درمراحل بالاتر و والاتر سالکِ عاشق، درد و رنجی احساس نمی کند. همانطوری که رسولُ اللّه صلى الله علیه و آله و سلّم فرمود:”أفضَلُ النّاسِ مَن عَشِقَ العِبادَهَ فَعانَقَها ، وأحَبَّها بقَلبهِ ، وباشَرَها بِجَسَدِهِ ، وتَفرَّغَ لَها ، فَهُو لا یُبالی عَلى ما أصبَحَ مِنَ الدُّنیا: عَلى عُسرٍ أم عَلى یُسرٍ”(برترین مردم کسى است که عاشق عبادت شود
بنابراین روشن می شود که به مسئله رنج با کدام جهان بینی می نگریم؟ جهان بینی الهی یا الحادی؟ در جهان بینی الهی از نوع فلسفی یا مذهبی یا عرفانی؟ اگرچه در جهان بینی الهی از هرنوع آن، از رنج تکوینی و تکاملی، تفسیری ارائه می دهد که آن را عقل پذیر و دل پسند خواهد کرد، لکن در جهان بینی عرفانی،آن هم عرفان اهل بیتی رنج، ریاضت و عذاب، رحمت، حلاوت و عذوبت است که جملهِ جمیل و کلمهِ کامل زینبی در همین جهت و ناظر به همین هدف متعالیه است که فرمود:” مارایت الا جمیلا”( طبری، ۱۳۷۴: ج ۴، ص ۱۸۳) و گره زدن آن با جمله معروف “البلاء للولاء”( به این مضمون: اصول کافى، ج۲، ص۱۰۹، ۲۵۲ و ۲۵۳؛ وسائل الشیعه، ج۳، ص۲۵۲، روایت ۳۵۵۳؛ ص۲۶۳، روایت ۳۵۹۳؛ ج۱۲، ص۱۷۵، روایت ۱۶۰۰۲٫) می تواند بسیار راه گشا و کارگشا باشد.
دگتر رودگر در پایان از راهبردهای راهائی از رنج نام برد و گفت: از راهبردها می توان به بینشی، گرایشی و کنشی برمدار ساحت منشی و روشی با صبغه،سباق و سیاق عرفانی بیان و تبیین کرد که برخی از آنها عبارتند از:
- راهبرد نظام احسن خلقت و هدفداری(یقظه نسبت به فلسفه رنج)
- راهبرد نگاه توحیدی نه سکولاریستی به رنج
- راهبرد ایمان عامل تعادل و تبدیل رنج به لذت
- راهبرد نگاه ابزاری(وسیله ای) به رنج(رنج وسیله کمال)
- راهبرد لذت گرائی معقول و مشهود(لذات حلال(فقهی – اخلاقی=لذت عمل به اوامر خدا و آراستگی به فضائل) و عقلانی(علمی – معرفتی= لذت فهم) و عرفانی(لذات تجربه معنوی و حلاوت شهود)) آفریده شدیم نه رنج، اما لذت منهای رنج ممکن نیست.
- راهبرد عدم رنجوری از رنجِ بایدو رنجِ شاید
- راهبرد مدیریت بر رنج
- راهبرد نگاه از بالا به رنج(کلان نگری)
- راهبرد آگاهی از رنج
- راهبرد اقدام و عمل برای رهائی از رنج
- راهبرد یاد خدا
- راهبرد یاد معاد
- راهبرد یاد امام حسین(ع)
- راهبرد یاد کاروان کمال گرایان از پیامبران تا عارفان
- راهبرد راز ونیاز با خدا
- راهبرد مواسات با مردم
- راهبرد مجالست با عالمان ربانی از یکسو و محرومان از دیگرسو
- راهبرد شکرگزاری(شاکر و شکور بودن)
- راهبرد رهروی در راه اصلی و صراط مستقیم سلوک و کژراهه نرفتن
- راهبرد نیکی به والدین
- راهبرد شناخت ریشه های رنج(خودخواهی، حسادت و…)
- راهبرد نسبی بودن بلا و نعمت
- راهبرد اسوه شناسی و اسوه پذیری برای مواجهه درست با رنج. مثلا امام سجاد(ع)پنجاه و هفت سال در شدّت، محنت، بلا، مصیبت، جنگ، داغ و انواع رنج‌ها بودند و با این همه درد و رنج چه کردند
- راهبرد فهم درست معنای زندگی و زیست عارفانه
در ادامه این کرسی علمی، حجج اسلام دکتر بهرام دلیر و دکتر مسلم گریوانی به نقد مطالب ارائه‌شده پرداختند.
گزارش کامل این کرسی کرسی منتشر خواهد شد.
