روزه ماه رمضان و ترس از بیماری کرونا
نوشتاری از آیت الله ابوالقاسم علیدوست عضو هیات علمی گروه فقه و حقوق اسلامی پژوهشگاه
اخیراً بحثی در برخی فضاهای مجازی راجع به موضوع فوق (حکم روزه در ماه رمضان بر فرض خوف روزه‌دار از گرفتن یا تشدید مرض ناشی از ویروس کرونا به‌واسطه روزه گرفتن) صورت گرفته است. مطالب خوبی گفته شده است لکن سخنان غیر فنی هم کم گفته نشد. برخی هم به‌طور غیر جامع حکم به جواز روزه نگرفتن کردند. در پیوند با موضوع فوق نکاتی را یادآور می‌شویم:
۱- آنچه در ادامه گفته می‌شود، هرچند مطابق قاعده و بالطبع نباید در آن اختلافی صورت گیرد، لکن مقلدان باید نظر مرجع خود را در این باره جویا شوند. با این همه، این بحث خالی از فایده نیست و در ادامه وجه آن روشن می‌گردد.
۲- مسئله فوق، هیچ خصوصیتی ندارد و از مصادیق مسلم مسئله معروف رفع وجوب روزه رمضان بر فرض خوف ضرر است. تنها ویژگی آن، عارض ثانوی آن است که اگر فقیهان و مراجع عظام در این باره چه در محتوا، چه در شکل بیان آن به نقطه واحدی نرسند یا باری بر دوش فقه نهاده شود که مسئول حمل آن، فقه نیست ممکن است عوارض نامطلوبی داشته باشد. بنابراین – با توجه به‌وضوح حکم شرعی در این باره و عدم قابلیت اختلاف در آن – رسیدن به قراری معین کاملاً مورد انتظار است. هرچند امیدواریم با لطف عمیم خداوند تا آن روز ریشه این ویروس برچیده شود.
۳- در مسئله آنچه معیار جواز روزه نگرفتن (بلکه حرمت روزه گرفتن) است خوف شخص روزه‌دار از گرفتن این مرض یا تشدید آن است البته قول کارشناس می‌تواند طریقی برای ایجاد خوف یا رفع خوف در شخص روزه‌دار باشد. بنابراین نظر کارشناس امین طریقیت دارد نه موضوعیت.
۴- در جواز روزه نگرفتن باید توجه کرد که گاه روزه‌دار می‌تواند با تدابیری خوف خود را بر طرف کند مثلاً با خوردن برخی غذاها و نوشیدن برخی نوشیدنی‌ها در سحر و در فاصله افطار تا سحر و بیرون نرفتن از منزل – بدون اینکه عسر و حرجی برای او باشد – می‌تواند آب بدن را برای یک روز تأمین کند نظیر افرادی که ناراحتی کلیه دارند و برخی پزشکان به ایشان این پیشنهاد را می‌دهند. همچنین اگر بتواند با جویدن برخی جویدنی‌ها که مبطل روزه نیست و مشکل مرض را حل می‌کند تکلیف روزه را انجام دهد. طبیعی است که در این مورد هم نظر کارشناس می‌تواند برای روزه‌دار ایجاد اطمینان کند و راهگشا باشد.
۵- در هر صورت مسافرت برای روزه نگرفتن واجب نیست ولی قضای روزه در فصل مناسب لازم است.
یادآوری دو نکته لازم است:
۱- برخی از اساتید مطرح کرده بودند که قول ثقه و بینه در کنار خوف ضرر از روزه گرفتن، مجوز افطار است. در پاسخ به این نکته باید گفت آنچه مورد اتفاق فقها است خوف ضرر است و البته برخی مثل مرحوم آیت‌الله خویی قول ثقه حاذق را هم اضافه کرده‌اند لکن مطرح کردن شهادت بینه در اینجا ناصحیح است زیرا بینه در شهادت بر محسوسات نظرش اعتبار دارد و در این جا شهادت بر محسوس نیست زیرا متعلق شهادت در فرض بحث ضرر داشتن روزه برای منِ روزه دار است و این امری حدسی است نه حسی. شاید توهم شده که متعلق شهادت ضرر داشتن روزه و عدم آن به طور کلی است تازه همین هم که باشد که نباید باشد باز هم شهادت بر حسی نیست. بنابر این طرح بینه در اینجا غلط است، ضمن اینکه در اعتبار کلیت بینه نیز اختلاف است.
۲- باید توجه کرد که ضرر، خوف ضرر، حرج، عسر و نهادهای مشابه گاه توسط شارع مقدس در جعل حکم ملاحظه می‌شود، در این جا است که معمولا ضرر نوعی، خوف نوع مردم از ضرر، حرج نوعی و امثال آن توسط قانون گذار ملاحظه می‌شود. لکن ضرر، حرج یا خوف از ضرر وقتی در سلسله پس از جعل و در زمان امتثال حکم مطرح می‌شود، ضرر، حرج و خوف شخصی مراد است. نباید حضور این نهادها را در فرایند جعل با فرض حضور این نهادها پس از جعل و در فرایند امتثال یکی دانست.
در پایان باید گفت آنچه مهم است فضاسازی رسانه‌ها در پیوند با این امر است تا دشمنان تدین مردم، این مسئله را وسیله‌ای برای اعتقاد زدایی مؤمنان قرار ندهند. خداوند بزرگ همه امور را اصلاح نماید و همگان را از شرور آخرالزمان و از هجوم امواج ضلال در امان نگه دارد.
