به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی “روش شناسی اخلاق خانواده” توسط گروه اخلاق پژوهشگاه چهارشنبه ۲۹ آبان ماه در سالن فرهنگ پژوهشگاه دفتر قم برگزار شد.
حجت‌الاسلام محمدرضا جباران عضو هیأت علمی گروه اخلاق پژوهشگاه بعنوان ارائه‌دهنده این کرسی علمی در ابتدای سخنان خود روش‌شناسی را اینگونه تشریح کرد:
روش‌شناسی به عنوان یک دانش درجه دوم، برای مطالعه و ارزیابی روش‌های مختلف و مقایسه آن‌ها با هم، در دهه‌های اخیر، نخست مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی قرار گرفت و آنگاه محققان در سایر رشته‌های علمی به ضرورت آن پی بردند. در باره ضرورت روش و اهمیت روش‌شناسی در پژوهش فراوان سخن گفته شده است. روش‌شناسی از بنیادی‌ترین عناصر در هویت‌بخشی یک نظام علمی است. بدون برخورداری از روش‌شناسی شفاف و روشن که منطق حرکت از معلوم به مجهول را در حوزه یک دانش معرفی کند، مسیرهای کشف، تولید و بازتولید معرفت در آن دانش با ابهام روبرو خواهد بود.
وی افزود: در صورت عدم توجه به روش‌شناسی و انتخاب روش مناسب در هر تحقیق، نه تنها پژوهش، ما را به حقیقت نمی‌رساند، بلکه منشأ حیرت و سرگردانی بوده و حتی گاهی موجب انکار حقیقت نیز می‌شود. به همین دلیل ما در این فصل، از روش تحقیق در اخلاق خانواده بحث می‌کنیم. دستیابی به روش مناسب در حوزه هر دانش متوقف بر سه مقدمه است: نخست، روشن بودن مفهوم و مفاد روش و روش‌شناسی، دوم آشنایی با عوامل و عناصری که روش تحقیق در یک علم را می‌سازند و سوم، شناخت ویژگی‌های دانش مورد بحث ( برای ما اخلاق خانواده).
حجت‌الاسلام محمدرضا جباران درادامه بیان داشت: در تعریف اخلاق خانواده به مثابه شاخه‌ای از اخلاق کاربردی می‌توان گفت: حوزه‌ای مطالعاتی است که با تکیه بر اصول، مبانی و ارزش‌های اخلاقی اسلام در باره ارزش رفتارها و ارتباطات درون خانوادگی به داوری می‌پردازد و برای تعارض‌های اخلاقی درون‌خانوادگی راه حل ارائه می‌کند. بر اساس این تعریف و با توجه به این که اخلاق کاربردی به رفتارهای انسان معطوف است، موضوع اخلاق خانواده، روابط و رفتارهای درون خانوادگی اعضای خانواده است و نظارتی بر نفسانیات اعضای خانواده ندارد.
در بنابراین، موضوع اخلاق خانواده با موضوع علم اخلاق بر مبنای تعریف حکمای مسلمان- اعم از معاصران و متقدمان- متفاوت است؛ چرا که حکمای متقدم مسلمان اخلاق را دانشِ شناساییِ ملکات نفسانی انسان می‌دانستند که به هیچ وجه رفتارها را شامل نمی‌شود و حکمای معاصر نیز که نظارت به رفتار آدمی را در تعریف اخلاق آورده‌اند، ملکات نفسانی را جزئی از موضع علم اخلاق می‌دانند. براین اساس روش تحقیق در اخلاق خانواده با روش تحقیق در اخلاق متفاوت است. چون اخلاق کاربردی به رفتارهای انسان معطوف است، موضوع اخلاق خانواده، روابط و رفتارهای درون خانوادگی اعضای خانواده است و نظارتی بر نفسانیات اعضای خانواده ندارد؛ بنابراین، برای تحقیق در اخلاق خانواده، روش عقلی قیاسی که در علم اخلاق به کار می‌آید، حداقل به تنهایی کارآمد نیست و باید از روش‌های دیگر مثل روش نقلی و تجربی نیز استفاده کرد
وی همچنین تشریح کرد: اخلاق خانواده در پی تعیین ارزش رفتارها (ارزشگذاری)، شناسایی رفتارهای مطابق با هدف انسان (هنجارشناسی) و یافتن راه حل تعارض‌ها (راهیابی) است. ارزش رفتارها به تناسب رفتارها با هدف انسان بستگی دارد و این تناسب با دو میزان شناخته می‌شود: نخست تأمل عقلانی و دیگر تأیید دین که در متون و نصوص دینی یافت می‌شود. شناخت هنجارها نیز از این دو راه حاصل می‌شود؛ ولی راهیابی برای حل تعارض‌ها با مطالعه درعلوم، تجارب و مهارت‌های بشری. بنابراین، غایت اخلاق خانواده اقتضا می‌کند که پژوهنده هم از روش عقلی، هم از روش نقلی و هم از روش تجربی، استفاده کند.
عضو هیأت علمی گروه اخلاق پژوهشگاه در پایان بر اساس آنچه گذشت، گفت: دستیابی به حقایق در اخلاق خانواده با یک روش ممکن نیست و به اقتضای مورد و مسأله باید از روش‌های عقلی، نقلی، تجربی استفاده کرد و از داده‌های وحیانی دین و نتایج تحلیل و تفسیر متون بهره‌برد.
در ادامه این کرسی علمی حجج‌اسلام دکتر حمیدرضا شاکرین و دکتر فرج‌الله هدایت‌نیا به نقد مطالب ارائه‌شده پرداختند.
