به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مراسم آیین اختتامیه پنجمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی و چهارمین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی عصر پنج شنبه مورخ ۷ آذرماه جاری در موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد.
آیت الله علی اکبر رشاد رییس و موسس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این مراسم گفت: حضور آیت الله مصباح یزدی در این مراسم، بسیار مهم و مبارک است زیرا ایشان بیش از هر کسی در عرصه تولید علوم انسانی اسلامی نقش آفرین هستند.
وی با اشاره به معیار اسلامیت علوم انسانی افزود: سوال و معیار علم دینی و اسلامیت علوم انسانی از جنس پرسش های فلسفی پیرامون علم است؛ این بحث از مباحث مربوط به طبقه بندی علوم است. در ادبیات رایج، از این بحث به عنوان مناط وحدت و تمایز علم تعبیر می کنیم؛ در مناط وحدت و تناسب علم نظریات مختلفی وجود دارد که بنده ۱۲ نظریه را شناسایی و بحث کرده ام؛ موضوعات علوم از مهمترین و قدیمی ترین این نظریات است که بیشتر توسط حکما مطرح شده است.
رییس شورای حوزه‌های استان تهران افزود: نظریه دوم آن است که تمایز علوم نه به تناسب موضوعات به ذات ها بلکه به حیثیات عارض به موضوعات است؛ در هر علمی حیثی از این موضوعات مورد بحث قرار می گیرد از جمله تفاوتی که بین علوم ادبی وجود دارد، با این وجود که همگی از کلام و کلمه بحث می کنند.
این استاد حوزه بیان کرد: در مقابل این نظریه، نظریه دومی وجود دارد که عنوان می کند تمایز علوم یا به تمایز موضوعات است و یا حیثیات بحث؛ این نظریه به تفاوت و رویکردهای طرز بحث علوم اشاره می کند.
اندیشمند و نویسنده حوزه فلسفه اسلامی تصریح کرد: افرادی چون محقق خراسانی و بسیاری از علما نظریه دیگری به عنوان تمایز علوم به اغراض علوم را مطرح می کنند؛ نظریه مجموعه مسایل نیز از دیگر نظریاتی است که در این عرصه مطرح شده است.
وی افزود: نظریه ششم توسط بزرگانی چون امام راحل مطرح شده است که بیان می کنند که برای علم حتی فلسفه، موجود ندارد بلکه عمده، سنخیت مسایل است که سبب انسجام و تکون علم می شود.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: نظریه دیگر به روش علوم می پردازد و نظریه بعدی بیان می کند که کارآمدی علوم مناط وحدت و تمایز علوم است که این مساله از سوی دانشگاهیان مطرح شده است؛ نظریه دیگر به مجموعه معیارها در علوم می پردازد که می توان این نظر را به آیت الله سبحانی نسبت داد.
وی گفت: نظریه دیگر وحدت و تمایز علوم را اعتباری می داند؛ نظریه یازدهم، آن است که بین ملاک وحدت و ملاک تمایز، تفصیل وجود دارد.
آیت‌الله رشاد بیان کرد: مناط وحدت و تمایز علم تنها با مفهوم و غایت و حیثیت بحث و… نیست بلکه هر علمی دارای مولفه های رکنی پنج گانه است؛ مبانی، موضوع، مسایل، منهج و غایت، پنج عنصر رکنی علم را تشکیل می دهند؛ وقتی این پنج عنصر در نسبت با هم متناسب شدند، یک علم شکل می گیرد و وقتی این پنج مولفه با هم متناسب هستند با مولفه های دیگری که در علم دیگر وجود دارد تناسب ندارند و این گونه مرز بین این علوم شکل می گیرد.
اندیشمند و نویسنده حوزه فلسفه اسلامی تصریح کرد: پیش انگاشته های علمی با موضوع و مسایل و روش شناسی که در آن علم فرض می کنیم به همراه با غایت و مسایل علم، با تناسب با هم یک علم را شکل می دهد.
وی افزود: هر مکتبی چه به لحاظ مبادی، موضوع و یا از نظر مسایل و روش و غایت در عرصه علوم انسانی نگاه و منظر خود را دارد؛ عموما بین مکاتب مختلف بین این ارکان تفاوت وجود دارد؛ علوم انسانی در همه مکاتب روی یک سنخ مبانی مبتنی نیست؛ مبانی هر مکتبی، در پیش انگاشته ها متفاوت است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: موضوع علوم انسانی و مجموعه این علوم از حیث اجتماعی بودن و وجه اجتماعی بودن انسانی یا روان شناسی و مدیریت و… دارای تفاوت است؛ این تناسب در هر مکتبی به یک نحو تدوین می شوند.
وی گفت: مکاتب مختلف از انسان سخن می گویند ولی هر کدام معنای خاص را اراده می کنند، با اینکه عنوان یکی است خروجی آنها با هم متفاوت است؛ حتی اگر بگوییم که تفاوت و انسجام علم ها در قیاس با یکدیگر را در موضوع و غایت و روش در نظر بگیریم بازهم با هم متفاوت خواهند بود.
این استاد حوزه بیان کرد: در بین نظریات مختلفی که در تولید علم مطرح است، نظریه تهذیب است؛ ما می گوییم که تهذیب میسر نیست زیرا هر دسته مولفه ها یک دستگاه و منطق را می سازند.
اندیشمند و نویسنده حوزه فلسفه اسلامی تصریح کرد: وقتی به لحاظ مبانی و روش و غایت متکی به اسلام باشیم، علوم انسانی اسلامی خواهیم ساخت؛ اگر بتوانیم بگوییم که مکاتب از جهت چهار مولفه با هم یکی هستند و در یک مولفه مشترک نیستیم، بازهم با علوم انسانی اسلامی متفاوت خواهد بود.
رشاد با اشاره به تعریف خاص خود از علوم انسانی اسلامی بیان کرد: در این تعریف طیفی از علوم انسانی را کاوش می کنیم زیرا در این عرصه با گزاره های واقعی سروکار داریم. طیفی از معرفت های دستگاه وار متشکل از قضایای تبیینی – اخباری، تجویزی – الزامی و تحسینی – ارزشی معطوف به یکی از ساحت های مواجه ارادی جوانحی یا جوارحی انسان، که مبتنی بر مبانی اسلامی، مطابق معرفت شناسی واقع گرای دینی و با کاربست منطق هم افزای پیوسته پویا فراچنگ آمده باشد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: برای طبقه بندی علوم، علوم انسانی را بر اساس گونه های قضایا تقسیم می کنیم؛ تا زمانی که مشکل علوم انسانی را حل نکنیم، نظام ما اسلامی نخواهد شد؛ الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و تمدن نوین اسلامی بدون تکیه به علوم انسانی اسلامی محقق نمی شود؛ همه حوزه ها و دانشگاه های متحد باید برای تولید علوم انسانی علمی متحد شوند.
