روش فقه اکبر در کشف نظام
نوشتاری از احمدعلی یوسفی عضو هیات علمی گروه اقتصاد اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
روش کشف نظام از مباحث مهم فقه نظام می‌باشد. اما روش کشف تابع نوع تلقی محقق از نظام اقتصادی اسلام است. برخی محققان اقتصاد اسلامی و فقیهان با تلقی خاصی از نظام اقتصادی اسلام، روش امضا یا اکتفا به عدم مغایرت را در کشف نظام اقتصادی اسلام ارایه داده‌اند. برخی نیز ضمن اعتراف به اهمیت روش تکوین، اما روش اکتشاف را با تلقی خاصی از نظام اقتصادی اسلام ارایه نموده‌اند. روش امضا و اکتشاف با توجه به ظرفیت‌ها و محدودیت‌های آنها در کشف نظام اقتصادی مطلوب و جامع اسلامی نارسا هستند. این تحقیق با لحاظ نظام اقتصادی مطلوب اسلامی، روش فقه اکبر را برای کشف و استنباط نظام اقتصادی اسلامی لازم می‌داند. روش فقه اکبر دارای سه جزء است که عبارتند از: روش امضا، تکوین و اکتشاف. البته روش اصلی، روش تکوین است؛ اما هر یک از این سه جزء در بخشی از کشف و استنباط نظام اقتصادی اسلام می‌تواند نقش داشته باشد. روش امضا تنها در استنباط و کشف رفتارها و روابط اقتصادی می‌تواند نقش داشته باشد و حجت است، ولی در کشف و استنباط سایر ابعاد نظام اقتصادی اسلام با محدودیت‌های جدی مواجه است. روش تکوین در کشف و استنباط اغلب ابعاد نظام اقتصادی اسلام نقش دارد و حجیت آن را براساس موازین اسلامی می‌توان اثبات نمود. اما روش اکتشاف ضمن نارسایی از جهت موازین اسلامی، در صورتی می‌توان از آن در کشف و استنباط بعدی از ابعاد نظام اقتصادی اسلام استفاده نمود که اولا کشف آن بعد، ضرورت داشته و از سوی دیگر باب علم و عملی در کشف آن، منسد باشد. اما تحقیق نشان می‌دهد که در کشف هیچیک از ابعاد نظام اقتصادی اسلام باب علم یا علمی منسد نیست.
