بسیج؛ نماد کارآمدی و اقتدار نظام جمهوری اسلامی
نوشتاری از محمد ملک زاده عضو هیات علمی گروه سیاست پژوهشکده نظام های اسلامی
در جمهوری اسلامی ایران، گرچه دستور تشکیل بسیج پس از پیروزی انقلاب و تشکیل شورای انقلاب صادر شد اما در واقع باید نقش بسیج به معنای حرکت و حضور نیروهای مردمی تحت رهبری انقلاب را از قبل از پیروزی انقلاب مورد تاکید قرار داد. در این نهضت مردمی همواره نقش مردم و بسیج مردمی بسیار چشمگیر بوده است. پس از انقلاب و تشکیل نهادهای قانونی نیز این حرکت، نه تنها دچار رکود نگردید، بلکه همین حضور و مشارکت جمعی و مردمی، در مسیر اصلاحات و سازندگی جامعه اسلامی قدم نهاد و تحت رهبری و هدایت ولی امر در برابر توطئه‌ها و دسیسه‌های گوناگون دشمنان انقلاب ایستاد و وظیفه اولیه خود را حفاظت و حراست از دستاوردهای انقلابی دانست که خود مردم برای پیروزی آن قیام نمودند و حکومت دلخواه خود را به وجود آوردند.
با گذشت چهار دهه از عمر با برکت انقلاب اسلامی و تامل در عملکرد این نهاد انقلابی، نقش بسیج را می‌توان در عرصه‌های گوناگون سیاسی؛ اجتماعی؛ اقتصادی و دفاعی مورد تاکید قرار داد. چند ماه قبل از آغاز جنگ تحمیلی و همزمان با افزایش تهدیدات و مخاطرات علیه نظام نوپای جمهوری اسلامی، در آذرماه ۱۳۵۸ از سوی رهبر فقید انقلاب صادر شد. به دنبال این فرمان در فرصت ۹ ماهه تا اغاز جنگ تحمیلی، عضویابی، آموزش و سازماندهی نیروهای بسیجی انجام گرفت. هدف اصلی از تشکیل بسیج و آموزش مردم، فراهم کردن زمینه و بستر دفاع در برابر هرگونه تجاوز احتمالی بود. در این دوره، با توجه به ویژگی‌های خاص آن شرایطی ایجاد شد که این نهاد انقلابی و مردمی کارکرد نظامی و دفاعی را برای خود تعریف نماید. با شروع جنگ تحمیلی کارکرد دفاعی بسیج آشکارتر گردید یعنی زمانی که انبوه نیروهای آموزش دیده به صورت داوطلب به سوی جبهه‌ها حرکت می‌کردند. آنان با حداقل امکانات در عرصه نبرد، به دفاع از سرزمین ایران پرداختند در این دوره با توجه به تجاوز دشمن به سرزمین ایران، انگیزه دفاع مردمی و بسیج نظامی بسیار بالا بود. در همان ماه‌های اولیه جنگ بسیج نیروها به عهده سپاه پاسداران گذاشته شد.
به استناد ماده ۹ اساسنامه‌سپاه، مصوب ۱۳۶۱ برنامه ریزی، سازماندهی، فرماندهی و اجرای آموزشهای عقیدتی – سیاسی و نظامی اعضای بسیج مستضعفین بر عهده سپاه پاسداران قرار گرفت تا با ایجاد توانایی‌های لازم در کلیه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی، دفاع همه جانبه از کشور، نظام جمهوری اسلامی و همچنین کمک به مردم هنگام بروز بلایا و حوادث غیرمترقبه صورت پذیرد. سپاه پاسداران که مسؤولیت امنیت داخل کشور را بر عهده داشت، با شروع جنگ به کمک ارتش جمهوری اسلامی ایران شتافت و از همان آغاز تجاوز دشمن، عرصه نبرد را حوزه مأموریت خود دانست. از ابتدای جنگ تحمیلی نیروهای بسیجی جزء نیروهای اصلی عمل کننده در مناطق جنگی به حساب می‌آمدند و عمده نیروهای اعزامی به جبهه‌ها، از میان افراد بسیجی بودند. انجام عملیاتهای بزرگ در جبهه های جنوب و غرب که از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام می گرفت و یا به صورت مشترک با ارتش اجراء می شد، با حضور انبوه عظیم مردم بسیجی بود. نقش مثبت بسیج در طی سالها سازمان بسیج را گسترش بیشتری داد و پایگاههای مقاومت بسیج علاوه بر مساجد و محلات که پایگاه مردمی را تشکیل می دادند، دامنه آن به دیگر اقشار جامعه و طبقات اجتماعی توسعه داد.
با تشکیل بسیج دانش آموزی در مدارس التهاب و هیجان نوجوانان و جوانان دانش آموز برای دفاع از نظام اسلامی با تشکیل واحدهای مقاومت در سطح مدارس بیشتر شد. از این رو در میان رزمندگان، نوجوانانی مشاهده می کنیم که گاه به ظاهر توان حمل سلاح و تجهیزات انفرادی را هم نداشتند ولی نشاط و شادابی حضورشان در جنگ. حماسه ای دیگر آفرید که شهید محمدحسین فهمیده تنها یک نمونه از آن است؛ همان بسیجی جان برکفی که بنیانگذار جمهوری اسلامی درباره‌اش تعبیر به رهبر نمود. بر اساس آمار موجود، در طول مدت جنگ، بیش از ۵۵۰ هزار دانش آموز بسیجی به جبهه عزیمت نمودند که از میان آنان بیشتر از ۳۶۰۰۰ دانش آموز شهید شده و چندین هزار نفر نیز جانباز و مجروح و یا آزاده گشتند و افتخار بزرگی برای این قشر در مسیر دفاع از میهن اسلامی کسب نمودند.
