تاملی بر نتایج نشست کمیسیون مشترک برجام در وین
تداوم وعده‌های تکراری و توهین‌آمیز اروپا!
دکتر محمد ملک‌زاده عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ اندیشه اسلامی
همان گونه که انتظار می‌رفت نشست کمیسیون مشترک برجام در وین در آخرین روزهای ضرب الاجل ایران به اروپا بدون حصول هیچ پیشرفت قابل قبولی برای ایران پایان یافت. در بررسی نتایج این نشست و مواضع طرفهای شرکت کننده در آن نکاتی قابل توجه می‌باشد:
اعلام عملیاتی شدن اینستکس(INSTEX)
در پایان نشست کمیسیون مشترک برجام در وین «هلگا اشیمت» معاون مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا خبر راه اندازی اینستکس را اعلام کرد. اینستکس نام سازوکاری است که قرار بود بر مبنای آن و در راستای مبارزه با تحریمهای اقتصادی یک جانبه آمریکا، تبادلات اقتصادی ایران و اروپا و یا سایر کشورها حفظ شود. سازوکاری که در ۱۱ بهمن سال گذشته پس از گذشت ماهها از خروج یک جانبه آمریکا از برجام و بازگشت غیر قانونی تحریمهای ایران، سه کشور اروپایی آلمان و فرانسه و انگلیس متعهد به راه اندازی آن شدند اما به رغم انجام تعهدات یک جانبه برجام از سوی ایران، تحت فشار دولت آمریکا جرات و یا انگیزه راه اندازی آن را نداشتند و اکنون با درک جدیت ایران در لغو برخی محدودیت‌های داوطلبانه و کاهش تعهدات برجامی خود، در آخرین روزهای ضرب الاجل اعلام شده، خبر از عملیاتی سازی آن را اعلام نمودند.
ناکارآمدی اینستکس مورد نظر اتحادیه اروپا برای ایران
صرف نظر از تبلیغات گسترده طرفهای شرکت کننده در کنفرانس وین مبنی بر عملیاتی شدن اینستکس، اما چگونگی کارایی عملی برای این ساز و کار مالی که اروپاییان اعلام نمودند نشان می‌دهد که آنان همچنان انگیزه جدی برای عمل به تعهدات خود را ندارند بلکه صرفا به دنبال وقت کشی جهت جلوگیری از کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران می‌باشند.
بر اساس تعهدات طرفهای مقابل ایران در برجام، آنها می‌بایست نقل و انتقالات مالی و تجاری ایران با کشورها به ویژه در موضوع صادرات نفت و تعاملات بانکی را تسهیل نمایند؛ بنابراین آنان نباید به تحریمهای یک جانبه آمریکا علیه ایران اعتنا کنند اما اروپاییان از ابتدای اعلام تصمیم خود مبنی بر مقابله با تحریمهای آمریکا از طریق راه‌اندازی اینستکس همواره از تعهدات اجرایی تعیین شده برای آن کاستند و فعلا هم بنا بر ادعای اروپایی‌ها گویا صرفا قرار است که متمرکز بر حوزهای انسان دوستانه از جمله غذا و دارو «humanitarian trade» باشد! این در حالی است که چنین چیزی نه تنها منافع ایران را تامین نمی‌کند بلکه برای ملت بزرگ ایران بسیار توهین‌آمیز نیز می‌باشد. زیرا اروپاییان عملا قصد دارند از اینستکس بعنوان «برنامه نفت در برابر غذا» استفاده کنند. این در حالی است که اساسا در دوران مذاکرات برجام، طرفداران آن، هدف از پذیرش برجام را جلوگیری از رسیدن کشور به وضعیت نفت در برابر غذا عنوان می‌کردند و اکنون گویا قرار است برای حفظ برجام ایران را به سمت پذیرش همان طرح خفت‌بار نفت در برابر غذا سوق دهند! بدیهی است اعلام وعده توخالی اروپاییان مبنی بر اینکه این طرح احتمالا در مراحل بعد گسترش خواهد یافت و اقلام دیگر را نیز دربر خواهد گرفت، با توجه به سابقه بدعهدی اروپاییان تفاوتی در ماهیت آن ایجاد نمی‌کند.
علاوه بر این به پیامد ناگوار دیگر ناشی از این طرح که تسهیل در واردات مواد غذایی و کشاورزی است نیز باید توجه داشت. ایران در شرایط فعلی نیاز مبرمی به واردات مواد غذایی ندارد؛ تسهیل سازوکار واردات مواد غذایی نتیجه‌ای جز تخریب و تضعیفِ بیشترِ بدنه تولید و اشتغال کشور نخواهد داشت و یقینا بیکاری را تشدید خواهد کرد.
هدف اروپا از راه‌اندازی سازوکار ناقص اینستکس
اینستکس تا زمانی که امکان تبادل کالای تحریمی از طریق آن فراهم نگردد؛ و صادرات نفت و تعاملات بانکی را تسهیل نکند، سازوکاری بی فایده و فاقد کارآمدی می‌باشد. اما در این شرایط به نظر می‌رسد که اتحادیه اروپا با اعلام خبر فعال سازی اینستکس به دنبال دو هدف اساسی است: ۱- ممانعت از خروج ایران از برجام؛ ۲- ترغیب ایران به تصویب و اجرای لوایح FATF. اتحادیه اروپا در این شرایط تلاش می‌کند ایران را همچنان در برجام نگهداشته و وادار به اجرای تعهدات یک جانبه خود نماید بدون آنکه مسئولیت طرفهای مقابل را در تامین منافع ایران به رسمیت شناسد. آنان همچنین تلاش می‌کنند اجرایی شدن همین سازوکار ناقص اینستکس را به تصویب لوایح FATF از سوی ایران مرتبط سازند در حالی که فلسفه راه‌اندازی اینستکس مقابله با تحریمهای غیرقانونی آمریکا در برجام بوده است و نباید مشروط به تصویب FATF از سوی ایران شود.
هماهنگی اتحادیه اروپا با آمریکا در فشار بر ایران
با توجه به موارد فوق الذکر می‌توان اعلام راه‌اندازی کانال مالی اروپا در نشست وین را صرفا یک اقدام نمایشی و نمادین برای ایجاد تردید در ایران جهت عملیاتی نمودن کاهش تعهدات برجامی خود معرفی کرد؛ و الا اتحادیه اروپا از ابتدا عملا نشان داده است در اعمال فشارها و تحریمهای غیر قانونی دولت آمریکا علیه ایران با آن دولت هماهنگ بوده و همان سیاست‌های خصمانه علیه ملت ایران را دنبال نموده است. در این صورت کشورهای اروپایی با راه‌اندازی سازوکاری ناقص و فاقد کارآیی موسوم به اینستکس نباید انتظار داشته باشند که ایران، وعده خود مبنی بر کاهش تعهدات برجامی را عملی نکند، چرا که از منظر ایران و به اذعان بسیاری از ناظران بین‌المللی، اینستکس سازوکاری “تقریبا هیچ” برای مقابله با تحریمهای غیرقانونی آمریکاست که هیچ گرهی از مشکلات ملت ایران نمی‌گشاید و چه بسا در ساختار موجود، مضراتی نیز برای ایران به دنبال داشته باشد.
