به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به يمن ۲۳ سال دوران نبوت پيامبر اكرم (ص)، مجموعه ارزشمند «از نگاه نبوي(ص)»، در قالب ۲۳ دفتر سعی دارد تا موضوعات متنوعي را در عرصه‌هاي اعتقادي، معرفتي، عرفاني، اخلاقي، اجتماعي، فرهنگي، ادبي حقوقي، سياسي و… از نظرگاه نبي مكرم اسلام(ص) برای مخاطب جوان مورد بررسي قرار دهد. این مجموعه به صورت مشترك توسط مركز پژوهش‌هاي جوان وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و نشر معارف، منتشر و راهی بازار شده است. بیداری از نگاه نبوی(ص) عنوان نوزدهمین جلد از این مجموعه و به قلم سرکار خانم دکتر ریحانه شهربافی است. از این رو با ایشان گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه خواهید خواند.
ضرورت پرداختن به موضوعی محوری مثل بیداری از منظر پیامبر(ص)چه بود؟
اساس بعثت همه انبياء در طول تاريخ بشريت انگيزش حس بيداري در انسان بوده است. بيداري از خواب‌هايي چون جهل، غفلت و بي خبري، ضلالت، شرك، كفر، سلطه‌پذيري، ظلم، جدايي و انشعاب و … سرلوحه رسالت همه انبياء الهي است. نبي مكرم اسلام حضرت محمد بن عبدلله(ص) نيز از اين جريان بزرگ مستثنا نبوده و همچون ساير فرستادگان خداوند جدي‌ترين درون مايه نبوت خويش را بيداري قرار داد. ايشان با الهام‌هاي آسماني انسان را به تفكر دعوت نمود، وي را به اعتبار (عبرت آموزي) از سرگذشت گذشتگان فرا خواند، فوائد تعليم و تعلم را براي او بازگفت، تنبه‌گرايي را به او يادآور شد و از ضرورت بصيرت ورزي با وي سخن گفت. پيام آور اسلام(ص) هماره در كليه رفتارها و گفتارهايش نگاهي جدي به «تحول» در وهله نخست در درون فرد و در وهله بعد در اجتماع داشت و طرفدار جدي «اصلاح» بود.
ساختار این کتاب چیست؟
بيداري مفهومي فرا زماني و فرامكاني است كه از همان ابتداي آفرينش انسان موضوعيت داشته و رسولان الهي و در صدر آنها نبي مكرم اسلام(ص) آن را مورد تاكيد و تنفيذ قرار داده و با تكيه بر كتب آسماني خويش ابعاد و مختصات آن را تبيين نموده‌اند. كتاب «بیداری از نگاه نبوي(ص)» مشتمل بر سه فصل اصلي با عناوين كليات، چرايي بيداري و چگونگي بيداري است كه در آن كوشش شده با توجه به ضرورت مراعات حجم مقرر موضوع مورد پردازش قرار گيرد.
رویکرد اندیشه بیدارگرانه پیامبر(ص) در این کتاب چگونه بیان شده است؟
در این کتاب گفته میشود که پیامبران الهی که رسالت بیداری انسانها را به دوش می‌کشیدند، با هرگونه عوامل انحرافی، خصوصا عوامل خارجی یعنی استبداد، استثمار، استعمار، و استحمار در ستیز بوده، و جز پیشرفت، ترقی و سعادت ابدی انسانها آرمانی نداشتند. از اینرو فرهنگ و تمدن پویای انسانی، خود را وامدار و مدیون بیدار گران الهی می‌دانند. در این میان دین مقدس اسلام و پیامبر اکرم حضرت محمد(ص)، با به ارمغان آوردن قرآن کریم که يگانه معجزه مكتوب، در تاریخ بشریت است، در زمانه و زمینه‌ای تبلور می‌کند که وضعیت جامعه و مردم به بدترین وضع ممکن رسیده بود و به تعبير قرآن در پرتگاه آتش قرار داشت. اما بیدار گر الهی؛ محمد مصطفی(ص) در این موقع به کمک آنها شتافته و باعث نجات و هدایت آنان میشود که تابلوی هدایت، و چراغ همیشه روشن سعادت انسانها بنام قرآن کریم را به جامعه بشریت هدیه می‌کند: فَأَنْقَذَکُمْ مِنْها؛ خداوند شما را نجات داد.
مهمترین دستاورهای پژوهشی در این کتاب کدامند؟
شايد جدي ترين واژه همسو با بيداري را بتوان بصيرت ناميد. بصیرت واژهای عربی است که در لغت به معنای علم، عبرت و حجت آمده است و در فرهنگ قرآنی به معنای رؤيت قلبى و ادراك باطنى مي‌باشد. اين مفهوم در قرآن، با واژگاني چون بصر و مشتقات آن و نيز رأي و برخي ديگر از عبارات و جمله‌ها بيان شده است. ماده بصیرت در ضمن آیات قرآن، در سه معنی بکار برده شده است.
۱- بمعنی بینائی دل: چنانکه در آیه مبارکه می‌فرماید: «وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصِیرُ»هرگز کوردل و روشن ضمیر یکسان نیستند.
۲- بمعنی بینائی چشم: چنانکه در آیه مبارکه می‌فرماید: «فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً»بدین جهت او را شنوا و بینا قرار دادیم.
۳- بمعنی بینائی با برهان و دلیل: چنانکه در آیه مبارکه می‌فرماید: «قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً»
بصیرت، نوعی عبرت و عبور کردن از ظاهر به باطن است به این صورت که در اثر تفکر، نوری در قلب شخص ایجاد میشود که او در پرتو روشنایی آن نور، به حقیقت اشیاء پی میبرد. برخي از محققان درباره بصيرت گفته‌اند كه بصيرت، شناخت و معرفت و نيز اعتقاد حاصل شده در قلب نسبت به امور ديني و حقايق امور است. بنابراين بصيرت دانايي صرف نيست بلكه دانايي همراه با باور و ايمان است از اين رو موجب هدايت و حركت است. در حاليكه علم همواره مقرون باور قلبي نبوده و در نتيجه لزوماً مايه عمل به مقتضاتش نيست. شخص پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد(ص) از ضمیری روشن و آگاه برخوردار بودند. قرآن درباره ایشان می‌فرماید: (قُلْ هَـذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِي) بگو: این راه من است من، با بصیرت به سوی خدا دعوت می‌کنم.
آیا در این کتاب توضیح داده می شود که انگیزه اصلی بیدارگری پیامبر(ص) چه بوده است؟
قرآن يكي از اهداف پيامبر(ص) را امتسازي مينامد و نشان ميدهد كه چگونه و به چه روشي پيامبر اسلام(ص) به آن دست يافت و امت نمونهاي را در مدينه ايجاد كرد؛ امتی كه ميتواند براي همه جوامع الگو باشد. در شکلگیری امت اسلامی قطعا ویژگیها و خصوصیات دینی از اصالت برخوردارند. بهعبارت دیگر تحقق رسالات و وظایف اسلامی صرفا در چارچوب مجموعهای به نام امت امکانپذیر است. امت اسلامی در واقع در چارچوب مرز جغرافیایی خاصی قرار نمیگیرد، بلکه بر یک مجموعهي بینالمللی اطلاق میشود که از یک پیام و دستور الهی اطاعت میکنند و رسالت یک پیامبر را میپذیرند. در این جامعه تمایزات نژادی و قومی انسانها اصالت ندارد بلکه ملاک برتری افراد همان ایمان به حقانیت پیام الهی است.
