به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به یمن ۲۳ سال دوران نبوت پیامبر اکرم (ص)، مجموعه ارزشمند «از نگاه نبوی(ص)»، در قالب ۲۳ دفتر سعی دارد تا موضوعات متنوعی را در عرصه‌های اعتقادی، معرفتی، عرفانی، اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی، ادبی حقوقی، سیاسی و… از نظرگاه نبی مکرم اسلام(ص) برای مخاطب جوان مورد بررسی قرار دهد. این مجموعه به صورت مشترک توسط مرکز پژوهش‌های جوان وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و نشر معارف، منتشر و راهی بازار شده است. بیداری از نگاه نبوی(ص) عنوان نوزدهمین جلد از این مجموعه و به قلم سرکار خانم دکتر ریحانه شهربافی است. از این رو با ایشان گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه خواهید خواند.
ضرورت پرداختن به موضوعی محوری مثل بیداری از منظر پیامبر(ص)چه بود؟
اساس بعثت همه انبیاء در طول تاریخ بشریت انگیزش حس بیداری در انسان بوده است. بیداری از خواب‌هایی چون جهل، غفلت و بی خبری، ضلالت، شرک، کفر، سلطه‌پذیری، ظلم، جدایی و انشعاب و … سرلوحه رسالت همه انبیاء الهی است. نبی مکرم اسلام حضرت محمد بن عبدلله(ص) نیز از این جریان بزرگ مستثنا نبوده و همچون سایر فرستادگان خداوند جدی‌ترین درون مایه نبوت خویش را بیداری قرار داد. ایشان با الهام‌های آسمانی انسان را به تفکر دعوت نمود، وی را به اعتبار (عبرت آموزی) از سرگذشت گذشتگان فرا خواند، فوائد تعلیم و تعلم را برای او بازگفت، تنبه‌گرایی را به او یادآور شد و از ضرورت بصیرت ورزی با وی سخن گفت. پیام آور اسلام(ص) هماره در کلیه رفتارها و گفتارهایش نگاهی جدی به «تحول» در وهله نخست در درون فرد و در وهله بعد در اجتماع داشت و طرفدار جدی «اصلاح» بود.
ساختار این کتاب چیست؟
بیداری مفهومی فرا زمانی و فرامکانی است که از همان ابتدای آفرینش انسان موضوعیت داشته و رسولان الهی و در صدر آنها نبی مکرم اسلام(ص) آن را مورد تاکید و تنفیذ قرار داده و با تکیه بر کتب آسمانی خویش ابعاد و مختصات آن را تبیین نموده‌اند. کتاب «بیداری از نگاه نبوی(ص)» مشتمل بر سه فصل اصلی با عناوین کلیات، چرایی بیداری و چگونگی بیداری است که در آن کوشش شده با توجه به ضرورت مراعات حجم مقرر موضوع مورد پردازش قرار گیرد.
رویکرد اندیشه بیدارگرانه پیامبر(ص) در این کتاب چگونه بیان شده است؟
در این کتاب گفته میشود که پیامبران الهی که رسالت بیداری انسانها را به دوش می‌کشیدند، با هرگونه عوامل انحرافی، خصوصا عوامل خارجی یعنی استبداد، استثمار، استعمار، و استحمار در ستیز بوده، و جز پیشرفت، ترقی و سعادت ابدی انسانها آرمانی نداشتند. از اینرو فرهنگ و تمدن پویای انسانی، خود را وامدار و مدیون بیدار گران الهی می‌دانند. در این میان دین مقدس اسلام و پیامبر اکرم حضرت محمد(ص)، با به ارمغان آوردن قرآن کریم که یگانه معجزه مکتوب، در تاریخ بشریت است، در زمانه و زمینه‌ای تبلور می‌کند که وضعیت جامعه و مردم به بدترین وضع ممکن رسیده بود و به تعبیر قرآن در پرتگاه آتش قرار داشت. اما بیدار گر الهی؛ محمد مصطفی(ص) در این موقع به کمک آنها شتافته و باعث نجات و هدایت آنان میشود که تابلوی هدایت، و چراغ همیشه روشن سعادت انسانها بنام قرآن کریم را به جامعه بشریت هدیه می‌کند: فَأَنْقَذَکُمْ مِنْها؛ خداوند شما را نجات داد.
مهمترین دستاورهای پژوهشی در این کتاب کدامند؟
شاید جدی ترین واژه همسو با بیداری را بتوان بصیرت نامید. بصیرت واژهای عربی است که در لغت به معنای علم، عبرت و حجت آمده است و در فرهنگ قرآنی به معنای رؤیت قلبى و ادراک باطنى می‌باشد. این مفهوم در قرآن، با واژگانی چون بصر و مشتقات آن و نیز رأی و برخی دیگر از عبارات و جمله‌ها بیان شده است. ماده بصیرت در ضمن آیات قرآن، در سه معنی بکار برده شده است.
۱- بمعنی بینائی دل: چنانکه در آیه مبارکه می‌فرماید: «وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصِیرُ»هرگز کوردل و روشن ضمیر یکسان نیستند.
۲- بمعنی بینائی چشم: چنانکه در آیه مبارکه می‌فرماید: «فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً»بدین جهت او را شنوا و بینا قرار دادیم.
۳- بمعنی بینائی با برهان و دلیل: چنانکه در آیه مبارکه می‌فرماید: «قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً»
بصیرت، نوعی عبرت و عبور کردن از ظاهر به باطن است به این صورت که در اثر تفکر، نوری در قلب شخص ایجاد میشود که او در پرتو روشنایی آن نور، به حقیقت اشیاء پی میبرد. برخی از محققان درباره بصیرت گفته‌اند که بصیرت، شناخت و معرفت و نیز اعتقاد حاصل شده در قلب نسبت به امور دینی و حقایق امور است. بنابراین بصیرت دانایی صرف نیست بلکه دانایی همراه با باور و ایمان است از این رو موجب هدایت و حرکت است. در حالیکه علم همواره مقرون باور قلبی نبوده و در نتیجه لزوماً مایه عمل به مقتضاتش نیست. شخص پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد(ص) از ضمیری روشن و آگاه برخوردار بودند. قرآن درباره ایشان می‌فرماید: (قُلْ هَـذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِیرَهٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِی) بگو: این راه من است من، با بصیرت به سوی خدا دعوت می‌کنم.
آیا در این کتاب توضیح داده می شود که انگیزه اصلی بیدارگری پیامبر(ص) چه بوده است؟
قرآن یکی از اهداف پیامبر(ص) را امتسازی مینامد و نشان میدهد که چگونه و به چه روشی پیامبر اسلام(ص) به آن دست یافت و امت نمونهای را در مدینه ایجاد کرد؛ امتی که میتواند برای همه جوامع الگو باشد. در شکلگیری امت اسلامی قطعا ویژگیها و خصوصیات دینی از اصالت برخوردارند. بهعبارت دیگر تحقق رسالات و وظایف اسلامی صرفا در چارچوب مجموعهای به نام امت امکانپذیر است. امت اسلامی در واقع در چارچوب مرز جغرافیایی خاصی قرار نمیگیرد، بلکه بر یک مجموعهی بینالمللی اطلاق میشود که از یک پیام و دستور الهی اطاعت میکنند و رسالت یک پیامبر را میپذیرند. در این جامعه تمایزات نژادی و قومی انسانها اصالت ندارد بلکه ملاک برتری افراد همان ایمان به حقانیت پیام الهی است.
