به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ادامه گفت‌وگو با روسای پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه، این بار به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین علی ذوعلم رییس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی رفتیم تا از کم و کیف این پژوهشکده و عملکرد گروه‌های علمی آن با خبر شویم. در ادامه این مطلب، متن کامل گفت‌وگوی با ایشان از منظر شما علاقمندان عبور خواهد کرد.
با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید؛ لطفاً ضمن معرفی خود، از آغاز همکاریتان با پژوهشگاه و روندی که طی شده‌است توضیحاتی بفرمایید؟
بنده علی ذوعلم از سال ۱۳۷۶ بنا به دعوت و لطف آیت‌الله رشاد عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی شدم و به عنوان قائم‌مقام رییس پژوهشگاه، کار خود را آغاز نمودم. در آن زمان هنوز تشکیلات پژوهشگاه به طور کامل به صورت یک تشکیلات علمی و آکادمیک در نیامده بود و هنوز پژوهشگاه در حال تدوین، تکمیل سازی ساختار‌ها و منظومه‌ی کامل موضوعی خود بود.
بنده دو سال به عنوان قائم مقام و در کنار آن، به عنوان عضو شورای علمی گروه انقلاب اسلامی و گروه غرب‌شناسی و گروه‌های دیگر فعالیت می‌نمودم. بعضی از موضوعات چالشی و مورد پرسش که در آن زمان مطرح بود در این گروه‌ها مورد بحث قرار می‌گرفت. از طرفی دیگر در سمت قائم‌مقام پژوهشگاه در شکل‌گیری و پیگیری کار تاسیس کانون اندیشه جوان بوده و به عنوان عضو هیات مدیره کانون اندیشه جوان و سازمان انتشارات در خدمت دوستان بودم.
در سال ۱۳۷۹ برای تکمیل تحصیلات و تمحض در دروس حوزوی از قائم‌مقامی پژوهشگاه کناره‌گیری کردم و بیشتر در قم حضور داشتم و فقط عضو چندین گروه در کانون و پژوهشگاه بودم و حاصل فعالیت‌های علمی بنده چاپ چندین اثر بود که مجال نام بردن از آنها نیست. در این مدت بیشتر وقت‌گذاری بنده در کانون اندیشه جوان بود و به کمک دوستان کارهای علمی و فرهنگی و پژوهشی آن مجموعه را برنامه‌ریزی و اجرا می‌کردیم. در کنار آن مجموعه، یک حلقه علمی اندیشه جوان راه‌اندازی شد که دارای آثار مناسب و مفیدی بود ولی متاسفانه بعد‌ها تعطیل شد. البته مدت کوتاهی نیز مدیرعامل کانون اندیشه جوان بودم!
در سال ۱۳۸۴ بنا به دعوت وزیر وقت آموزش و پرورش و اصرار و پیگیری ایشان و همچنین موافقت رییس محترم پژوهشگاه به مدت چهار سال از پژوهشگاه فاصله گرفتم و در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی کشور برای کتاب‌های درسی مشغول به خدمت شدم. البته در این مدت هم، در شورای علمی گروه انقلاب اسلامی و سایر گروه‌ها شرکت می‌کردم و ارتباطم با پژوهشگاه قطع نشد.
در سال ۱۳۸۸ که بنده از مدیریت دفتر تالیف کتاب‌های درسی کناره‌گیری کردم، به پژوهشگاه برگشتم و بنا به تاکید ریاست محترم پژوهشگاه مدتی در سمت مدیر گروه فرهنگ‌پژوهی و سپس رییس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی مشغول شدم و تا کنون هم در این سمت در خدمت دوستان هستم.
همین جا لازم است تمایل خود را نسبت به جایگزین شدن نیروهایی شایسته، جوان و انقلابی برای ریاست پژوهشکده اعلام کنم که موجب تحول و رشد پژوهشکده و در عین حال ایجاد فرصت برای بنده در جهت پرداختن به کارها و فعالیت‌های دیگر خواهد شد.
لطفاً در خصوص گروه‌های علمی موجود در پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی و نوع فعالیت‌های آنها توضیح دهید؟
در حال حاضر پژوهشکده شامل پنج گروه علمی است:
گروه غرب‌شناسی، گروه ادبیات اندیشه، گروه مطالعات انقلاب اسلامی، گروه فرهنگ‌پژوهی و گروه تاریخ و تمدن.
خوشبختانه در این چند سال گذشته به همت مدیران گروه‌ها، فعالیت‌های جدیدی به کارهای دوستان اضافه شده و با تاکیدی که رییس محترم پژوهشگاه در مورد تحرک و پویایی بیشتر در فعالیت گروه‌ها داشتند، گروه‌های علمی در این پژوهشکده از توفیقات خوبی برخوردار بودند. در این جا از مدیران و کارشناسان پژوهشکده به خاطر وقت‌گذاری و اهتمام در کارها؛ علی‌رغم وجود کاستی‌ها و کمبودهایی که عمدتا به خاطر مضیقه‌های مالی پژوهشگاه بوجود آمده تشکر می‌کنم. این دوستان سعی می‌کنند با انگیزه و تلاش، چرخه‌ی کار پژوهشکده با نشاط و پویایی و نوآوری به گردش دربیاید.
فعالیت‌های ویژه گروه‌های پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی چیست؟
در گروه ادبیات اندیشه زمینه‌سازی برای نقد و بررسی ادبیات داستانی دوران دفاع مقدس از سال پیش شکل گرفته است که با همت و دغدغه‌ی مدیر محترم گروه جناب آقای دکتر محمدرضا سنگری از توفیقات خوبی برخوردار بوده است. به نظر می‌رسد که ما باید در مسیر بسط و عمق بخشیدن به گفتمان انقلاب اسلامی از این ظرفیت استفاده کنیم و نشست‌های مناظره‌ای و نقد و ارزیابی آثار موجود را توسعه دهیم البته این فعالیت‌ها باید با نگاه منصفانه و برخوردار از روحیه‌ی جذب برای مخاطبان نخبه‌ی این عرصه همراه باشد. امیدواریم که نتیجه‌ی این نشست‌ها به صورت مکتوب هم منتشر شود و انشاالله امسال هم شاهد استمرار این فعالیت باشیم.
در گروه مطالعات انقلاب اسلامی دو پروژه‌ی جدی که دغدغه‌ی رییس پژوهشگاه هم بود کلید خورد. یکی از آنها به عنوان تحلیل و بررسی پدیده‌ی رجال‌زادگی و به تعبیر رایج در رسانه‌ها، «آقازادگی» است که به بررسی عوامل و زمینه‌ها و ارائه راهبرد‌ها برای مقابله با این پدیده شوم جامعه امروز ما می‌پردازد؛ چون اگر با این پدیده شوم مقابله و برخورد نشود ما در آینده‌ی کشور با آسیب‌های جدی مواجه خواهیم شد. و یکی هم بحث چرخش چهره‌هاست که در قالب نشست‌های کارشناسی و تخصصی در گروه دنبال شده است. مدیر محترم گروه جناب آقای دکتر محمود مهام با دغدغه و جدیت و با به کار گیری نخبگان و استفاده از یافته‌ها و تحلیل‌های صاحب‌نظران این دو کار مهم را پیگیری و پیش برده‌اند.
در گروه تاریخ و تمدن تاکید بر وجه تمدنی گروه در این چند سال مورد تاکید بوده است. در حال حاضر مسولیت کمیسیون مبانی نظری تمدن نوین اسلامی در “هفته علمی تمدن نوین اسلامی” که به همت بخش فرهنگی دفتر رهبر معظم انقلاب دنبال می‌شود به عهده بنده است. این مسولیت بر اساس مصوبه‌ای در شورای پژوهشگاه با تاکید و تکلیف رییس محترم پژوهشگاه بر عهده اینجانب قرار گرفت. سعی ما بر این بوده که گروه تاریخ و تمدن در این زمینه نقش اساسی ایفا کنند خوشبختانه جناب آقای دکتر حسین احمدی مدیر محترم گروه تاریخ و تمدن به عنوان دبیر این کمیسیون نقش مهمی داشتند. پژوهشگاه در سه دوره از این کمیسیون توانسته است عنوان مقالات برتر را به خود اختصاص دهد و نقش پررنگی را ایفا کند. علاوه بر این حضور رییس محترم پژوهشگاه در افتتاحیه‌ی نخستین هفته‌ی تمدن نوین اسلامی در کنار حضور علمی و موثر اعضای دیگر هیات علمی گروه با ارائه‌ی مقالالت خود نقش جدی این کمیسیون را تایید می‌کند.
و گروه غرب‌شناسی و فرهنگ‌پژوهی که در سال گذشته با جایگزینی مدیران جوان حرکت جدیدی را آغاز کردند با فعالیت‌های خوبی داشته‌اند. به خصوص در گروه فرهنگ‌پژوهی که در عرصه‌ی مشارکت فعال در فعالیت‌هایی که انجام می‌شود نقش جدی داشته است. از جمله می‌توان به حضور فعال گروه فرهنگ‌پژوهی در کمک فکری به جریان مقابله با آسیب‌های اجتماعی اشاره کرد. برادر تلاشگر و انقلابی ما جناب آقای مهدی جمشیدی در این زمینه نقش پررنگ و جدی داشته است. مدیر محترم گروه جناب آقای علی رمضانی هم در کنار همه مشغله‌های وقت‌گیری که در پژوهشگاه داشته، اهتمام جدی به پیشبرد کارهای گروه دارند. همچنین بعضی ایده‌های جدیدتر در حوزه‌ی فرهنگ‌پژوهی شکل گرفته است که هر کدام به موضوعات تحقیقی متناسب با خود تبدیل شده و البته ظرفیت گروه فرهنگ‌پژوهی و خلاء‌های ما در عرصه‌ی فرهنگ تلاش‌های بیشتری را می‌طلبد.
کار متفاوتی که در گروه غرب‌شناسی آغاز شده تدوین منشور این گروه است که بتواند به عنوان یک مرام‌نامه یا مانیفست مواضع اصولی و بنیادی نگرش انقلاب اسلامی نسبت به مقوله‌ی غرب‌شناسی را ترسیم کند و نقشه‌ی راه محتوایی گروه غرب‌شناسی شود. ما در حال حاضر در مباحث غرب‌شناسی دچار دیدگاه‌هایی هستیم که این دیدگاه‌ها نسبت به دیدگاه ناب و اصیل انقلاب اسلامی دارای زاویه‌هایی آشکار است ولی چندان به این زاویه‌ها توجهی نشده است. بنابراین در گروه غرب‌شناسی این حرکت در کنار پروژه‌ی کلانی که در مورد غرب‌شناسی اندیشمندان مسلمان شروع شده دنبال می‌شود و با حضور حجت‌الاسلام جناب آقای مرتضی روحانی به عنوان مدیر گروه این حرکت احیاء شده و در حال پیگیری است.
در خصوص شورای پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی توضیح دهید؟
خوشبختانه از سال ۱۳۸۹ شورای پژوهشکده مرتب به صورت دو هفته یکبار برگزار شده است. تعریف ما از شورای پژوهشکده یک اتاق فکر و هیات اندیشه‌ورز برای کل پژوهشکده است که هرگاه پژوهشگاه از اعضای هیات علمی و مدیران در امری نظر‌خواهی می‌کند ما به این نظر‌خواهی، با یک بررسی و تضارب آراء جمعی می‌پردازیم.
حقیقتاً موتور محرک پژوهشکده و گروه‌های علمی، شورای پژوهشکده است؛ که مدیران گروه‌ها با حضور فعال و فعالیت همدلانه و جمعی باعث پیشبرد اهداف پژوهشکده هستند. در کنار آن نشست‌های هم‌اندیشی اعضای پژوهشکده را داریم که هر چندگاه یکبار برگزار می‌شود و با دستور کارهای متفاوت و متنوعی که دارد در شک‌گیری یک گفتگوی جدی و علمی در بین اعضای هیات علمی پژوهشکده نقش مهمی دارد تا این اعضا بتوانند از ایده‌های یکدیگر برای موضوع فکری و کاری خود استفاده کنند. به عنوان مثال پروژه‌های پژوهشی اعضاء هیات علمی گاهی در نشست‌های هم‌اندیشی مطرح می‌شود و مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد و این خود یک هم‌افزایی و هم‌گرایی فکری و اندیشه‌ای را زمینه سازی می‌کند. خوشبختانه رییس محترم پژوهشگاه نیز بر ضرورت نشست‌های هم‌اندیشی در پژوهشکده‌ها با حذف جنبه‌های تشریفاتی و کلیشه‌ای تاکید کردند. معتقد هستیم که پژوهشگاه در صورتی می‌تواند بالندگی خود را حفظ کند که اعضای علمی و مدیران آن هم‌اندیشی و تضارب‌آرا و ارتقای روحیه‌ی انقلابی و توجه به دغدغه‌‌مندی‌های فکری جامعه را در بین خود تقویت کنند.
عملکرد پژوهشگاه و جایگاه آن در تولید علم را چگونه می‌بینید؟
امروز از عمر با برکت پژوهشگاه نزدیک به ربع قرن می‌گذرد. در این مدت کارهای بسیار ارزشمندی در پژوهشگاه صورت گرفته که مجال اشاره به همه‌ی آنها نیست، ولی قطعا پژوهشگاه در دهه هفتاد و هشتاد یکی از اثرگذارترین جریان‌های فکری جامعه را در جبهه انقلاب شکل داده است و امروز هم خوشبختانه وجاهت و اثرگذاری پژوهشگاه کاملا محسوس است. در عین حال برای افزایش اثرگذاری و ارتقای جایگاه نیاز به یک خودسازی جمعی مستمر فکری و نگرشی در درون خود پژوهشگاه داریم. پژوهشگاه فرهنگ اندیشه اسلامی، حقیقتاً با توجه به حضور شخصیت کم‌نظیری در راس آن، می‌تواند در این جهت یک مجموعه الگوساز شود و اگر ما در مجموعه پژوهشگاه وقت‌گذاری بیشتری داشته باشیم، با اهتمام و برنامه‌ریزی و تدبیر عمیق‌تر می‌تواند ثمربخش باشد. دوستان ما در سطح پژوهشکده به دنبال این هستیم که این کار را تا حد توان خود با همت و همکاری و همفکری اعضای محترم علمی ادامه دهند. به هرحال آن چیزی که می‌تواند به یک موسسه پژوهشی قوام و کارآمدی بیشتری بخشد، توانمندی فکری و علمی اعضای آن مجموعه است. حتما باید در کنار توجه به استانداردهای علمی و پژوهشی به بعد نگرش انقلابی و ارتقای روحیه‌ی انقلابی هم توجه ویژه شود که خوشبختانه در سال‌های اخیر این ابعاد و اضلاع مورد توجه و اهتمام بیشتری قرار گرفته و به محصولات و برون‌دادهای خوبی هم در فرآیندها و ضوابط منتهی شده است.
در پایان اگر نکته خاصی دارید بفرمایید.
اینجا لازم است به عنوان یک همکار قدیمی از تمام همکاران عزیز در سایر پژوهشکده‌ها و نیز در بخش‌های پشتیبانی و انتشارات و روابط عمومی و بین‌الملل و سایر بخش‌ها تشکر و قدردانی کنم و امیدوارم بتوانیم علی‌رغم محدودیت‌ها و بخصوص مضیقه‌های مالی که در این چند سال گریبان‌گیر پژوهشگاه شده است، با ابتکار و جایگزین کردن روش‌های نو به جای روش‌های قدیمی این خلاء ها را پوشش دهیم. در عین تشکر و سپاسگذاری از دوستان تلقی بنده این است که امکان بهبود روش‌ها و ارتقای کارآمدی پژوهشگاه بیش از این ممکن است و رشد بهره‌وری علمی‌پژوهشی در پژوهشگاه باید به جد مورد اهتمام قرار گیرد. گاهی این نوع حرکت‌ها و جهت‌گیری‌ها نیاز به اقدامات شجاعانه و قاطعانه دارد که ما امروز بیش از هر زمان دیگری به این نوع اقدامات نیازمندیم.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
