به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کتاب «ذات‌گرایی علمی» به تالیف دکتر برایان الیس، جدیدترین ترجمه و پژوهش دکتر ابراهیم دادجو عضو هیات علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه است.
از همین رو از ایشان خواستیم تا در یادداشتی هرچند کوتاه به توضیح مختصری از این کتاب بپردازند. در ادامه متن کامل یادداشت ایشان در باب معرفی کتاب ذات‌گرایی علمی از منظرتان عبور خواهد کرد.
بسمه تعالی
در عرصه «فلسفه معاصر» و «فلسفه علم معاصر» دو جريان قابل تشخيص است: (۱) جريان ضدّذات‌گرايي و ضدّواقع‌گرايي(مابعد نیوتنی)، و (۲) جريان ذات‌گرايي و واقع‌گرايي(مابعد کوانتومی).
جريان نخست از زمان نیوتن، باركلي و هيوم تا قبل از چهل سال اخير يكه‌تاز ميدان فلسفه و فلسفه علم بود و در چهل سال اخير از طريق پوزيتیويست‌ها، فلسفه‌های تحليلي و زباني و، بطوركلي، از طريق قراردادگرايي، منشاء فراموشي جريان دوم شده است. جريان دوم در چهل سال اخير به ظهور رسيده و در تقابل با مابعدالطبيعه هيومي به شدت به توسعه و تقويت مابعدالطبيعه ذات‌گرايانه همت گماشته است.
متأسفانه ايران معاصر از جريان دوم بي‌خبر است. و همين بي‌خبري عمدتاً منشاء سيطره نسبي غيرذات‌گرايي و غيرواقع‌گرايي بر مجامع علمي و آكادميك است. اگر جريان دوم، كه به نظر مي‌رسد از معقوليت و واقع‌بيني بيشتري برخوردار است، مورد پذيرش باشد، لاجرم فلسفه معاصر، فلسفه علم معاصر و فلسفه معاصر ايران، بايد جهت خود را تغيير دهند. بسياري از انديشمندان نيز بايد جهت فكري خود را تغيير دهند.
كتاب «ذات‌گرایی علمی» ، به خوبي جريان دوم را شناسانده و از این طريق تأثيرگذارترین كتاب جريان دوم واقع شده است. مطالعه دقيق آن افق ديد هر استاد و شاگردي را واقع‌بينانه‌تر و معقول‌تر خواهد ساخت.
ذات‌گرایی علمی از این دیدگاه دفاع میکند که قوانین بنیادین طبیعی بر خواص ذاتی اشیاء وابستهاند و بر اساس آنها کارایی دارند و از این روی از آنها مستقل نیستند. اینگونه قوانین از ناحیه خداوند، نیروهایی طبیعی، یا چیزی دیگر بر جهان تحمیل نشدهاند، بلکه در درون جهان ساری و جاریاند.
نویسنده کتاب دکتر برایان الیس، بر این استدلال است که جهان ما جهان دینامیکی است که کم و بیش عبارت از اشیاء ناپایداری است که همواره با یکدیگر دارای روابط متقابلاند و هویتشان بر نقشهایی که در این فرایندها دارند وابسته است. اشیاء طبیعی باید آنگونه که کار میکنند رفتار کنند، زیرا اگر به گونه دیگری کار بکنند برخلاف طبیعت خود کار خواهند کرد. از این روی، قوانین طبیعی به لحاظ مابعدالطبیعی قوانینی ضروری‌اند و در نتیجه بین رویدادها روابطی ضروری حاکم است. برایان الیس، با مشارکت نوآورانهای که در مابعدالطبیعه معاصر ایفاء میکند، به دنبال ردّ نظریه رویداد هیومی و احقاق نوع جدیدی از واقعگرایی در تحلیل فلسفی است.
دادجو این کتاب تأثیرگذار را به دقت مورد ترجمه و پژوهش قرار داده و به نظر می‌رسد که کتاب حاضر برای استادان و شاگردان فلسفه و فلسفه علم جالب باشد. این کتاب از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در شرف چاپ قرار دارد.
