به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره ۶۷ منتشر شد. این فصلنامه با صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیری آقای دکتر عباس عرب مازار به شماره شصت و هفتم خود رسید.
در شماره شصت و هفتم فصلنامه علمی – پژوهشی اقتصاد اسلامی، مقالاتی به همراه چکیده مقالات به شرح زیر آمده است:
اثر سرمایه دینی بر هزینه‌های این جهان و هزینه‌های در راه خدا / مرتضی عزتی، پرویز نصیرخانی و نازنین افشین‌فر
چکیده:
یکی از سفارش‌های ویژه دین، پرداخت زکات است که در مفهوم همگانی آن به معنای هزینه در راه خداست. این هزینه به پیوند افراد با دین یعنی عوامل برانگیزاننده دینی مانند ایمان و سرمایه دینی بستگی دارد. هزینه‌های این جهان نیز در شرایطی از سرمایه دینی اثر می‌پذیرد. این مقاله در پی آن است که به بررسی اثر سرمایه دینی بر هزینه‌های این جهان و هزینه‌های در راه خدای خانوار با نگاه به نظریه‌های اسلامی بپردازد. بر پایه این نظریه‌ها و بررسی‌های تجربی انجام‌شده در این زمینه، در بررسی این نوشتار، هزینه‌های خانوار و نیز هزینه‌های در راه خدا، تابعی از متغیرهای درآمد، دارایی، پس‌انداز، سن، بُعد خانوار، سرمایه دینی و سرمایه‌گذاری کاری در جایگاه متغیرهای توضیح‌دهنده گرفته شده‌‍‌است.
در این بررسی سرمایه دینی بر پایه مولد جایگاه (ژنراتور موقعیت) که از ابزارهای جهانی است، اندازه‌گیری و در مدل می‌آید. داده‌های این بررسی با به‌کارگیری پرسشنامه گردآوری شده است. جامعه آماری، شهروندان شهر زاهدان با نمونه‌ای برابر با پانصد سرپرست خانوار بوده است. داده‌ها با روش‌های اقتصاد سنجی تحلیل شده‌اند. اصلی‌ترین یافته‌ها آن است که سرمایه دینی، سن، درآمد، دارایی، سرمایه‌گذاری کاری بر هزینه‌های دینی اثر مثبت داشته‌اند و سرمایه دینی هزینه‌های زندگی این جهان را کاهش نمی‌دهد.
تأثیر شاخص‌های منتخب اقتصاد مقاومتی بر رشد اقتصادی ایران / سید جمال‌الدین محسنی زنوزی و بهزاد صادق‌وند
چکیده:
دستیابی به الگوی توسعه اقتصادی متناظر با شرایط و ویژگی‌های هر کشور با دیگر کشورها متفاوت است. شرایط ویژه ایران و تحریم‌های تحمیلی دشمنان از سوی دیگر سبب مطرح‌شدن «اقتصاد مقاومتی» توسط رهبر انقلاب شده است. در این پژوهش، تأثیر بلندمدت و کوتاه‌مدت شاخص‌های منتخب اقتصاد مقاومتی (اقتصاد دانش‌بنیان، اصلاح الگوی مصرف، کاهش وابستگی به نفت و میزان مشارکت مردم در تصمیمات کلان نظام) بر رشد اقتصادی کشور بررسی شده است.
مدل این پژوهش مبتنی بر تابع تولید کاب داگلاس است و برای برآورد آن، الگوی خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیع‌شده به کار گرفته شده است. نتایج نشان می‌دهد شاخص‌های اقتصاد مقاومتی در بلندمدت تأثیر معنادار و مثبت روی رشد اقتصادی دارند و در کوتاه‌مدت نیز شاخص‌های به‌کاررفته دارای تأثیر مثبت و بعضاً معنادار روی رشد اقتصادی می‌باشند؛ بنابراین با توجه به اهمیت اقتصاد مقاومتی برای رشد اقتصادی کشور، شایسته است توجهی ویژه به موضوع اقتصاد مقاومتی از سوی همگان صورت گیرد.
رابطه اخلاق و اقتصاد بر اساس الگوی نظام‌مندی معرفت‌های اقتصادی / علی‌اصغر هادوی‌نیا
چکیده:
آیا میان اخلاق و اقتصاد ارتباطی وجود دارد؟ اگر ارتباط وجود دارد، این ارتباط چگونه ترسیم می‌شود؟ بهترین روش برای پاسخ به این پرسش‌ها، دستیابی به منطقی است که بتوان بر مبنای آن، ارتباط مزبور را بررسی کرد. فرضیه مقاله این است که رابطه نظام‌مندی از منظر معرفت اقتصادی بین اخلاق و اقتصاد وجود دارد.
در این مقاله تلاش شده است با تکیه بر رابطه بین هست‌ها و بایدها، منطق مزبور استخراج گردد. مهم‌ترین دستاورد مقاله پیش رو این است که بر پایه منطق یادشده، ارتباط بین اخلاق و اقتصاد، در سطوح چهارگانه برقرار است. این سطوح عبارت‌اند از: مبانی فلسفی اقتصاد و فرااخلاق، فلسفه اقتصاد و بخش اول اخلاق هنجاری، علم اقتصاد و بخش دوم اخلاق هنجاری ـ اخلاق کاربردی، ساختار اقتصادی و اخلاق توصیفی. البته ارتباط پنجمی هم می‌توان مطرح کرد که مربوط به تحول در ساختار اقتصادی می‌باشد و می‌توان از آن به نظام‌سازی و تربیت اخلاقی یاد کرد.
روش استفاده‌شده در این مقاله از جهتی تحلیلی ـ استدلالی است؛ زیرا تلاش شده است که با توجه به اسناد کتابخانه‌ای ـ و اینترنتی ـ برای اثبات فرضیه مذکور، استدلال‌های منطقی ارائه شود و از جهتی تطبیقی است؛ زیرا مطالعات مزبور با تکیه بر دیدگاه‌های مطرح‌شده در اقتصاد متعارف صورت گرفته و در صدد تطبیق آنها با اقتصاد اسلامی است.
مقایسه سپرده‌های تلفیقی و تفکیکی در بانکداری بدون ربا / محمدحسین دیانتی، کریم اسلاملوئیان، سیدعباس موسویان و روح‌اله شهنازی
چکیده:
هدف مطالعه پیش رو پاسخ به این پرسش است که از نگاه سود سپرده‌ها، کدام‌یک از روش‌های سپرده‌گذاری تلفیقی یا تفکیکی در بانکداری بدون ربا برتر است. در روش سپرده‌های تلفیقی، بانک سپرده‌ها را در قالب یکسان از سپرده‌گذاران دریافت می‌نماید؛ اما در روش سپرده‌های تفکیکی، سپرده‌ها بر اساس نوع قرارداد ـ مبادله‌ای یا مشارکتی ـ بر مبنای تصمیم سپرده‌گذاران تفکیک می‌گردد. فرضیه این است که تلفیقی یا تفکیکی‌بودن سپرده‌ها بر سود سپرده‌گذاران تأثیر دارد.
در این راستا، یک الگوی نظری طراحی شده که بر اساس آن نشان داده می‌شود سود روش تلفیقی بیشتر از ـ و در شرایطی برابر با ـ روش تفکیکی می‌باشد. این امر را می‌توان بر اساس نظریه سبد دارایی‌های مارکویتز (تنوع‌بخشیدن در دارایی‌ها سبب کاهش مخاطره می‌شود)، تحلیل نمود. مطالعه نشان می‌دهد که برای سطح مخاطره یکسان، در غالب موارد، سود انتظاری روش تلفیقی از ترکیب‌های مختلف روش تفکیکی بیشتر است. همچنین در روش تفکیکی ملاحظه می‌شود که تنها تحت شرایط خاص، افراد مخاطره‌گریز شدید می‌توانند به مطلوبیت بیشتر برسند؛ بنابراین بر اساس معیار سود انتظاری برای سپرده‌گذارها، ترکیب دو روش سپرده‌های تلفیقی و تفکیکی بهینه می‌باشد؛ زیرا افراد با ترجیحات متفاوت می‌توانند به بالاترین سطح مطلوبیت خود دست یابند.
تأثیر خیارات بر کاهش عدم تقارن اطلاعات در بازار / نفیسه صالح‌نیا، تقی ابراهیمی سالاری و علیرضا پویا
چکیده:
شناخت ویژگی‌های بازار بر اساس مبانی اسلام از ضروریات جوامع اسلامی به شمار می‌آید که در پژوهش‌های علمی کمتر بدان پرداخته شده است. این ضرورت زمانی بیشتر می‌شود که غیر واقعی‌بودن فرض‌های بازار رقابت، سبب پیدایش موضوع عدم تقارن اطلاعات در بازار شده و کارایی بازار را خدشه‌دار کرده است. در پژوهش پیش رو که با هدف بررسی انواع خیارات در اسلام و تأثیر آن بر کاهش عدم تقارن اطلاعات انجام شده، پس از بررسی خیارات موجود در زمینه تجارت، خیارات مربوط به بازار کالا و مرتبط با بحث اطلاعات استخراج شده و در چارچوب پرسشنامه در اختیار خبرگان قرار گرفت. پس از اجرای دلفی فازی بر پایه نظر خبرگان، هفت مورد از چهارده خیار مورد بررسی، در کاهش عدم تقارن اطلاعات در بازار کالا مؤثر شناخته شد که از این میان خیار عیب و حق فسخ یا اخذ ارش در صورت عدم تطابق کامل مبیع با نمونه دارای بیشترین تأثیر بودند.
مهندسی مالی عقود در تأمین مالی خرد اسلامی در ایران / مصطفی شهیدی‌نسب، سیدعباس موسویان و سعید فراهانی‌فرد
چکیده:
تأمین مالی خرد در طول دهۀ گذشته رشد فزاینده‌ای از حیث گسترۀ مفهومی، اهداف، نهادها، شیوه‌ها و دامنۀ عرضه‌کنندگان و متقاضیان داشته است. اکنون برنامه‌های تأمین مالی خرد به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که توان پاسخگویی به نیازهای مختلف را داشته باشند. ضرورت پرداختن به انقلاب تأمین مالی خرد و لزوم طراحی نظام تأمین مالی خرد اسلامی در کشور حقیقتی انکارناپذیر است. یکی از عناصر طراحی این نظام، شیوه‌های تأمین مالی خرد اسلامی است. مقاله پیش رو در صدد است با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی و تحلیل آماری و با توجه به تجارب بانکداری اسلامی و نیز عقود اسلامی اقدام به مهندسی مالی شیوه‌های تأمین مالی خرد اسلامی در کشور بنماید. منظور از مهندسی مالی شیوه‌های تأمین مالی خرد اسلامی، بررسی عقود ویژه تأمین مالی خرد و «اِس.اِم.ای»ها، رتبه‌بندی آنها و تبیین کاربردهای این عقود در تأمین مالی خرد می‌باشد. بر پایه دستاوردهای تحقیق، قرض‌الحسنه، عقود مبادله‌ای (مرابحه، اجاره و استصناع) و مشارکت اولویت‌های تأمین مالی خرد برای خانوارها و مشارکت، مرابحه و اجاره اولویت‌های نخست برای تأمین مالی خرد «اِس.اِم.ای»ها محسوب می‌شوند.
امکانسنجی فقهی سوآپ بدهی ـ مالکیت برای بازار سرمایه ایران / مهدی الهی، سیدمحمدجواد میرطاهر و غزاله باقریان
چکیده:
فعالیت¬های اقتصادی معمولاً دارای ریسک هستند و باید برای پوشش ریسک آنها تدابیری اندیشید. از سوی دیگر همواره کشورها و سازمان‌ها از مشکلات بدهی رنج می‌برند و به دنبال آن هستند تا بتوانند به نحوی بر این مشکلات غلبه کنند. یکی از این ابزارها، سوآپ بدهی ـ مالکیت است.
سوآپ بدهی ـ مالکیت، مجموعه‌ای از معاملات مالی است که به موجب آن شرکت بدهکار می‌تواند تمام یا بخشی از بدهی¬های خود را به صورت سهام به اعتباردهنده ارائه دهد. در مقاله پیش رو ضمن بررسی سوآپ بدهی ـ مالکیت از دید تعریف¬ها، انواع، ویژگی‌ها، سازوکار، کاربردها، مزیت‌ها و معایب و ضرورت استفاده از این ابزار در بازار سرمایه ایران، برای نخستین‌بار بررسی فقهی این معامله انجام شده است.
در این پژوهش به روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و پیمایشی مقطعی با پرسش از خبرگان نشان داده می‌شود که با استفاده از عقود تنزیل دین (بیع دین به نقد)، مبادله دو قرارداد و به‌کارگیری صکوک بین‌المللی می‌توان مدل غربی سوآپ مذکور را مطابق با فقه امامیه بازتعریف کرد و در بازار سرمایه ایران به کار برد و سرانجام به شبهه ضرری‌بودن سوآپ مذکور در حوزه بین‌المللی پاسخ داده می‌شود.
علاقمندان می‌توانند جهت تکمیل اطلاعات و تهیه این فصلنامه به وبگاه فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی یا پایگاه اینترنتی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مراجعه نمایند.
