به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، هفتاد و یکمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی ذهن با ارایه مقالات زیر منتشر گردید:
بررسی تحلیلی توجیه درونگرایانه و برونگرایانه در معرفت‌شناسی سوئین‌برن/ فایزه گلشنی منفرد و قاسم پورحسن
چکیده:
ریچارد سوئین‌برن (۱۹۳۹) فیلسوف دین بریتانیایی، از معرفت‌شناسان معاصر است که دغدغه او تحلیل کاربرد واژگان توجیه و معرفت در فلسفه معاصر است. توجیه و احتمال از مفاهیم اصلی معرفت‌شناسی سوئین برن است. او معرفت را به توجیه و احتمال‌پذیری گره می‌زند و معتقد است هر یک از این دو به نحوهای متفاوت، اما با روش‌های مرتبط با هم توسعه یافته‌اند. سوئین‌برن معتقد است باور صادق با معرفت تفاوت دارد و بین آنها تمایز قایل شده است. کاربرد شناخت صرفاً برای نشاندادن یک باور صادق نیست و شناخت تنها باور صادق را تضمین می‌کند. یکی از عمده‌ترین تقسیم‌ها در باب توجیه، نظریات توجیه درون‌گرایی و برون‌گرایی است که هر یک مؤلفه‌های خاصی را برای توجیه یک باور در نظر می‌گیرند. سوئین‌برن معتقد است نباید گمان کنیم که برداشت‌های درونگرایانه و برونگرایانه رقیب هماند؛ به نحوی که از مفهوم مشترک میان آن دو، تنها یک برداشت، برداشت صحیح تلقی شود. مفهوم باور موجّه بسیار مبهم است و شهودهای فیلسوفان و کاربران عمومی‌تر زبان معمولی درباره اینکه چه موقع یک باور موجّه است، بسیار متنوع‌اند. همینطور این فیلسوفان برداشت‌هایی از انواع مختلف توجیه را ارائه می‌دهند. هدف او این است که بین این انواع تمایز قایل شود، برای اینکه نشان دهد آنها چگونه به هم مرتبط هستند، سپس برای اینکه به نحو عمیق‌تری مسئله را در یابیم، به این نکته می‌پردازد که کدام یک از این انواع توجیه ارزشمندتر است.
مفهوم‌سازی شک در قرآن؛ حوزه شناختی و نمابرداری واژگانی/ محمد رکعی
چکیده:
نمابرداری برجستهساختن یک یا چند مفهوم از میان مفاهیم یک حوزه شناختی و بررسی رابطه آن با حوزه شناختی و مفاهیم هم‌حوزه آن است. حوزه شناختی شک در میان معرفت‌شناسان، لغت‌دانان، منطقیان و مفسران غالباً حوزه معرفت شمرده شده است؛ اما از دیدگاه قرآن حوزه شناختی شک را باید حوزه تردید شامل تردید معرفت‌شناختی و تردید اعتقادی دانست. به همین دلیل قرآن شک را در دو جهت تردید معرفت‌شناختی و تردید در اعتقاد به کار برده است. نمابرداری واژگانی شک در قرآن نشان می‌دهد دست‌کم در سیزده آیه، شک به حوزه ایمان تعلق دارد و تنها دو آیه را می‌توان به نحوی به حوزه معرفت نسبت داد. بدین ترتیب بر اساس نظریه نمابرداری واژگانی، قرآن شک را در تردید اعتقادی نما کرده است و با بررسی رابطه شک با حوزه شناختی آن مشخص می‌شود که قرآن شک را به معنای عدم تسلیم ناشی از تردید اعتقادی در نظر گرفته است.
تبیین آگاهی از دیدگاه یگانه‌انگاری راسلی و ارزیابی کارآمدی آن در پاسخ به مسئله ذهن- بدن/ نیلوفر شاهین‌نیا و ابراهیم آزادگان
چکیده:
آگاهی و جایگاه آن در طبیعت از اصلی‌ترین پرسش‌ها در فلسفه ذهن است و ارتباط تنگاتنگی با مسئله ذهن- بدن دارد. تبیین‌های متفاوتی در مورد نسبت آگاهی با جهان طبیعت وجود دارد که به نظر میرسد در همان دوگانه سنتی فیزیکالیسم و دوگانه‌انگاری جای می‌گیرد. درحالیکه هر دو تبیین با مشکلاتی مواجه‌اند که از مقبولیت آنها کاسته است، یگانه‌انگاری راسلی ادعا می‌کند که توانسته است از این دوگانه فاصله بگیرد، آگاهی را با ویژگی‌های منحصر به فردش توضیح دهد و نسبت آن را با طبیعت مشخص کند؛ به گونه‌ای که اصل بستار علّی نیز بر اساس این ایده قابل توجیه باشد. در این مقاله ابتدا به توضیح این دیدگاه پرداخته و گرایش‌های مختلف آن را بررسی می‌کنیم؛ سپس همه‌روان‌انگاری را به عنوان نتیجه‌ای برای یگانه‌انگاری راسلی توضیح می‌دهیم و در آخر بر این پرسش متمرکز می‌شویم که آیا یگانه‌انگاری راسلی توانسته راه حلی برای تبیین آگاهی و مسئله ذهن- بدن بیابد یا نه.
پاسخی به نقد سومز در مورد معناشناسی دوبعدی ضعيف بر پايه مفهوم شهود در نظريه زيست‌معنايی ميليکان/ حامد باستین و سیدمحمدعلی حجتی
چکیده:
سومز با ارائه تفسيری از معناشناسی دوبعدی و تقسيم آن به دو حالت ضعيف و قوی، کليت تلاش معناشناسان دوبعدی برای احيای نظريه توصيفی معنا را نقد و با آن مخالفت می‌کند. در اين مورد مشخص، نظريه زيست‌معنايی ميليکان به نفع اردوگاه معناشناسان دوبعدی وارد عمل می‌شود. بر اين اساس، آنچه سومز به عنوان نياز به صلب‌کردن توصيفات تثبيت‌کننده مرجع مطرح می‌کند و به معناشناسان دوبعدی نسبت می‌دهد، قابل پذیرش نيست و مکانيزم عمل آن مبتنی بر نظر دوبعدی‌گرايان به شکل ديگری است. هدف اين مقاله آن است که بر اساس مدلی سه‌وجهی مبتنی بر نظريه زيست‌معنايی نشان دهد تفسير سومز از معناشناسی دوبعدی وابستگی زيادی به مبانی نظريه ارجاع مستقيم دارد و معناشناسی دوبعدی نيازی به صلب‌کردن توصيفات به گونه‌ای که سومز مطرح می‌کند ندارد.
مقایسه انتقادی مدل‌های فرهنگی و مدل‌های آرمانی در علوم شناختی/ امیلیا نرسسیانس، ابراهیم فیاض و لیلا اردبیلی
چکیده:
در علوم شناختی این پیش‌فرض پایه‌ای حاکم است که دانش ذهنی اساساً دانشی دایرة‌المعارفی است که به واسطه بدن‌مندی با جهان بیرون در ارتباط می‌باشد؛ ازاینرو ذهن فاقد سازه‌های ذاتی برای تولید معناست و تنها ابزاری است که به جهان اطراف و تجربیات ما معنا می‌بخشد. به این ترتیب است که در علوم شناختی فرایند معناسازی از طریق ذهن، مسئله‌ای مهم تلقی می‌شود و در همین راستا، برخی از رشته‌های علوم شناختی، مانند زبان‌شناسی و انسان‌شناسی شناختی، برای فهم این فرایند ابزار تحلیلی مختلفی را ابداع کرده‌اند. این مقاله به کمک بررسی انطباقی این ابزار تحلیلی بر آن است با معرفی مزایا و محدودیت‌های هر یک از این ابزار، درنهایت نشان دهد که چگونه زبان‌شناسی شناختی برای درک فرایند ساخت معنا در ذهن، به بافت‌مندی معنا در سپهر اجتماعی- فرهنگی زبان بی‌توجه بوده است و چه راه حلی برای رهایی از این مخمصه وجود دارد.
مهندسی ژنتیک: غیراخلاقی، ضداخلاقی یا اخلاقی؟/ مهدی غیاثوند
چکیده:
آیا در مورد علوم بهطورکلی و علومی چون مهندسی ژنتیک بهطورخاص می‌توان تعبیر «غیراخلاقی» را به کار برد؟ پاسخ این مقاله به این پرسش منفی است. این پاسخ بر اساس تحلیل مبانی متافیزیکی و علم‌شناختی علوم و بهویژه دانش بحثبرانگیزی چون مهندسی ژنتیک ارائه شده است. علاوه بر این در این مقاله تلاش شده است ابعاد گوناگون این مسئله از نظرگاه فلسفی واکاوی شود. درنهایت نیز تلاش شده است علاوه بر بهبحثگذاشتن بنیادهای فلسفی و نگرانی‌های روزافزون در باب توانایی آدمی در دستکاری ژنتیکی و ایجاد موجودات تراریخته، تصویری از مهندسی ژنتیک چونان دانشی غیراخلاقی، ضداخلاقی و یا اخلاق‌مدار ترسیم شود.
تحلیل حوزه مقابل تقوا با تأکید بر روش معناشناسی ایزوتسو/ محمدحسین شیرافکن، فاطمه صاحبیان و علیرضا قائمی‌نیا
چکیده:
تقوا از واژگان کلیدی قرآن است که درک مفهوم آن در بستر قرآن کریم در سیر انسان به سوی کمال کارگشاست. این معنا در مفهوم قرآني از جايگاه ويژه و خاصي برخوردار است؛ از سوي ديگر تقوا امري نيست که انسان بتواند بر پايه عقل خويش، راههاي دستيابي به آن را کشف کند؛ ازاينرو قرآن در آیه ۱۱۵ سوره توبه بيان ميکند که تبيين راهها و زمينههاي تحصيل تقوا از اموري است که ميبايست از جانب خدا روشن و بيان گردد؛ بنابراین کشف حقیقت تقوا بر پایه کشف لایههای آن از طریق قرآن کریم است. از جمله راههای کشف معنای تقوا معناشناسی این واژه در قرآن است. از طرفی یکی از راههاي شناخت ويژگيهاي هر چيز، معرفتيافتن به مواردی است كه در تضاد با آن هستند. در این مقاله واژگاني كه در قرآن كريم در تضاد با این واژه براي دريافت اين مفهوم به‌كار رفتهاند، واکاوی و تحلیل شدهاند که کفر، عدوان، ظلم، کبر، فساد، فجور، اسراف، خسران، خیانت و اختیال از آن موارد می‌باشد. همچنین تلاش شده است با واسطه مقابلها، به معنای حقیقی تقوا نائل شویم.
سبک‌شناسی سوره ذاریات/ شعبان نصرتی، مرتضی سازجینی و عباس یوسفی تازه‌کندی
چکیده:
سبک‌شناسی متون، از جمله روش‌هایی است که ما را به معنا و مفهومسازیهای متکلم و جنبه‌های زیبایی متون راهنمایی می‌کند. پژوهش حاضر بر اساس معیارهای سبک‌شناسی، به بررسی زیباییهای ادبی سوره ذاریات در سه سطح زبانی، ادبی و فکری پرداخته است. حاصل بررسی بدین صورت است که کلمات و صوت حاصل از آنها در جلب توجه مخاطب و خواننده تأثیر و ارتباط تنگانگی با معنای آیات دارد. آهنگ و ايقاع در جان شنونده واكنش بر مي‌انگيزد و در مخاطب اثر می‌گذارد که از نمونههای آن می‌توان به شروع سوره با ریتم کوبنده اشاره کرد که نوعی هشدار باش به شنونده است. در سطح صرفی و نحوی، كلمات مفرد، جمع، نكره و معرفه كه در این سوره مشاهده شد، همگي داراي نکات دقیقی است و در معنای آیه یا در لایه¬های معنایی تأثیر دارد. اگر در جمله‌ای استفهام به کار رفته، در وراي آن، نكته‌اي بلاغي و اسلوبي است و با هدف گوينده هماهنگ است. همچنین استفاده از ارائه‌هایی چون ایغال، اسلوب حکیم و مجاز علاوه بر اینکه موجب شیوایی و تأثیرگذاری سوره شده، همگی در راستای هدف آیات است. در سطح فکری، با بهتصویرکشیدن نعمتها و عذابها به صورت محسوس و عینی، مخاطب را در فضای حس و لمس توصیفی قرار می‌دهد تا با وضوح و شفافیت آن را در ذهن تداعی کند که از جمله این موارد می‌توان به تشبیه باد عذاب به نازایی و مفهوم حرکت به سوی خدا و عدم دلبستگی به دنیا را نام برد.
علاقمندان مي‌توانند جهت تکمیل اطلاعات و تهيه اين فصلنامه به وبگاه فصلنامه علمی پژوهشی ذهنو یا پایگاه اینترنتی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامیمراجعه نمایند.
