واژه وحى به معناى تفهیم و القاى سریع و نهانى است. این کلمه در قرآن، با لحاظ معناى آن، کاربردهاى گوناگونى دارد. رابطه بى واسطه خدا با پیامبر، وحى تشریعى، وحى تسدیدى، اشاره، الهام، تدبیر غریزى حیوان و تدبیر نظام آفرینش، مصادیق این واژه در قرآن به شمار مى آیند. البته این کلمه در قلمرو ادیان توحیدى، اخص از مفهوم لغوى آن و به معناى نوعى معرفت است که از سوى خدا به شیوه اى خاص بر انبیاى حق القا مى شود. هویت وحى تشریعى، انتساب به خداوند است و منشأ آن علم و قدرت و ربوبیت پروردگار. على(ع)فلسفه وجودى وحى را به حکمت خداوند باز مى گرداند.
وحى امرى الهى و متافیزیکى است، نه طبیعى و انسانى. نگره اى که وحى را به سطح الهامات درونى آدمیان فرومى کاهد، دشوارى هاى مبنایى فراوان دارد. این دیدگاه، وحى را امرى شخصى، تاریخى و منعزل از غیب قلمداد مى کند. در پاسخ به پرسش درباره امکان تحقق وحى، مى توان گفت که پذیرش وحى، نه ملازم با محال ذاتى است و نه مستلزم محال وقوعى. محال عادى نیز از نظر عقلى محال دانسته نمى شود. البته تبیین وحى در حیطه علوم بشرى نیست. در هر حال، وحى با وقوع خود و نشانه هایى گویا، انسان را به تأمل در خویش فرامى خواند.
مبانى معرفت شناختى و جهان شناختى مادى و نیز گرایش ها و منش هاى مادى، دو عامل ستیز با وحى هستند. انسان ساحت عقلانى محدودى دارد و خود از ناشناخته ها به شمار مى آید. روح جاودانى او نیز نیازمند کمال حقیقى است. از این رو، خداوند به جز هدایت عامه براى جهان، هدایت تشریعى انسان را نیز عهده دار شده است. على(ع)فلسفه ظهور وحى الهى در وجود پیامبر را معرفت و عبادت خداوند مى داند. نکته دیگر این که خداوند منشأ همه کارهاى جهان و از جمله نزول وحى است. اما عوامل نیز اسباب افعال خداوندند. این است که فرشتگان واسطه نزول وحى معرفى مى شوند. ظرف نزول وحى و گیرنده آن نیز تنها روان پاک پیامبر است. اما مردم مقصد نهایى وحى هستند. آن چه به دست ما رسیده، خودِ وحى است، نه تعبیر وحى. علم وحیانى از مبدأ تا مقصد، مصون از دخل و تصرف است و عصمت پیامبر این امر را تضمین مى کند. گزینش واژه ها، نظم و ساختار وحى، فعل خداوند است، و پیامبر نقشى جز ابلاغ آن ندارد. وحى شکوفا کننده نیروى خود آدمیان است و چراغ عقل از وحى فروغ مى گیرد. همچنین اثبات ضرورت و تشخیص حقانیت وحى، بر عهده برهان عقلى و علم قطعى است. عقل و وحى هرگز یکدیگر را نفى نمى کنند. راز خاتمیت وحى به قرآن بازمى گردد و معارف این کتاب الهى پایان ناپذیر است.
