مستدرکات نهج‌البلاغه

 «استدراک» در لغت به معناى طلب دریافتن چیزى است، و واژه «مستدرک» در عنوان برخى از کتاب ها، «استدراک مافات» را مى رساند. ابن ندیم در فهرست خود دو کتاب را با عنوان «استدراک» معرفى مى کند. دانشمندان شیعى نیز کتاب هایى با عنوان «مستدرک» نگاشته اند.

 مستدرک کتابى است که آن چه را از مؤلفِ کتابى فوت شود، در آن گرد مى آورند. عالمان شیعى کوشیده اند تا با نگارش مستدرکات نهج البلاغه، به هدف جانبى سید رضى از گردآورى آن کتاب، یعنى نشان دادن فضایل على(ع)، نزدیک تر شوند. سید رضى، خود، پس از فراغت از گردآورى نهج البلاغه، تکمله اى به آن افزوده است. براساس برخى از گزارش ها، نخستین مستدرک نهج البلاغه، کتابى است با عنوان تاریخ الشهور والدهور که اکنون اثرى از آن در دست نیست. تذییل نهج البلاغه، کتاب دیگرى است که ابن جلى، از دانشمندان قرن پنجم هجرى، آن را نگاشته و اثرى از آن به دست نیامده است. ملحق نهج البلاغه، اثر ابن ناقه، درمیانه سده هاى پنجم و هشتم هجرى نوشته شده که نسخه اى از آن موجود است. النهج القویم فى کلام امیرالمؤمنین(ع)نیز کتاب دیگرى در همین زمینه است که تاکنون نسخه اى از آن شناخته نشده است. شیخ هادى کاشف الغطاء، دانشمند قرن سیزدهم و چهاردهم هجرى، کتابى با عنوان مستدرک نهج البلاغه نگاشته که دو بار در نجف و بیروت به چاپ رسیده است.

 سید حسن میرجهانى طباطبایى نیز کتابى با عنوان مصباح البلاغه فى مشکوه الصیاغه نگاشته و سخنان على(ع)را از مآخذ فریقین در آن گردآورده است. این کتاب در سال ۱۳۸۸ ق به طبع رسیده است. نهج الفصاحه فى مستدرک نهج البلاغه، اثر دیگرى در همین زمینه است که مؤلف الذریعه از آن نام برده است. نهج السعاده فى مستدرک نهج البلاغه، اثر محمدباقر محمودى، در سیزده جلد به گردآورى سخنان على(ع)پرداخته و از استدراک نهج البلاغه، فراتر رفته است. نهج البلاغه ثانى، اثر شیخ جعفر حائرى، نیز کتابى است که به همان ترتیب نهج البلاغه، سخنان على(ع)را گردآورده است. تمام نهج البلاغه، اثر سید صادق موسوى، جدیدترین کتابى است که در این زمینه نگاشته شده است. سبک ابداعى این کتاب در میان مستدرکات نهج البلاغه، منحصر به فرد است. البته مؤلف با تغییر دادن ترتیب مطالب نهج البلاغه، از ارزش سبک خود کاسته است.