بررسى مسئله زن در سخنان على(ع)سهلِ ممتنع است، و همين، زمينه گفت وگوها و داورى هاى متفاوت و متناقض را فراهم كرده است. امام در معرفى زنان، آنان را به نقصان عقل و ايمان، ناتوانى جسم و جان، گزندگى، بى وفايى، شر بودن، حيا، ظرافت و آسيب پذيرى وصف كرده است.
در عرصه تعامل مردان و زنان، على(ع)مردان را از امورى چون اطاعت زنان، مشورت با آنان، دلبستگى به آنان و سلام كردن به آنان پرهيز داده و فتنه انگيزى زنان و برخى از موارد ديگر را تذكار داده است. در عرصه حقوق زنان نيز سخنان على(ع)به نابرابرى ارث و شهادت زن و مرد، و وصيت نكردن به زنان مى پردازد. محورهايى ديگر نظير خلق و خوى اكتسابى زنان، و بركت آنان در سخنان على(ع)به چشم مى آيند؛ اما شارحان و متفكران در باب اين سخنان، ديدگاه هاى مختلفى دارند؛ برخى اين سخنان را يكسره مى پذيرند، و برخى به گونه مطلق آن ها را نفى مى كنند؛ عده اى نيز به توجيه و تأويل اين سخنان مى پردازند. گروه اخير، زمينه هاى تاريخى، از جمله رويارويى با عايشه را خاستگاه چنين سخنانى مى پندارند يا عنصر وضعيت خاص زمانى را در آن ها دخيل مى دانند و يا به احتمال تحريف و لزوم تأويل آن ها قوت مى بخشند. در تحليل جامع اين سخنان بايد به نكاتى توجه داشت. شبيه چنين گفته هايى در متون دينى موجود است؛ اما سيره عملى على(ع)هيچ گونه تنقيص و ملامتى را در حق زنان نشان نمى دهد و ساحت هاى حيات بشرى آنان را فرونمى كاهد.
در هر حال، لزوم پژوهش درباره جعلى بودن اين سخنان، با توجه به دشمنى هاى فراوان با على(ع)، امرى انكارناشدنى است. در تحليل اين گونه سخنان، لازم است به قواعدى كلى بنگريم كه همواره در هر تحليل دينى بايسته مى نمايد. قرآن محورى، نخستين قاعده هر تحليل است. تصوير زن در قرآن، تصويرى معقول و قابل دفاع است و دلالت هيچ حديثى نمى تواند بر آهنگ كلى قرآن چيره شود. سنت نيز نشان مى دهد كه موارد مغاير با اين سخنان همواره وجود داشته اند. جعل و تحريف، نقل به معنا، قاعده اشتراك زبانى و تاريخ صدور حديث، از جمله قواعدى به شمار مى آيند كه كار تحليل چنين سخنانى را آسان تر مى كنند. قاعده مهم ديگر، لزوم معرفت در مباحث انسان شناسى است. پذيرش چنين سخنانى تنها پس از آن ممكن است كه سندْ يقينى بوده، و دلالتْ ترديدناپذير باشد. بررسى واژه ها در فرهنگ زمان صدور، توجه به واقعيت ها و تاريخ گذشته زنان و استفاده از دانش و تجربه بشرى، قواعدى ديگرند كه به كار تحليل اين سخنان مى آيند. پژوهش در نصوص و رواياتِ درباره زن، با توجه به اين قواعد ده گانه، ديدگاهى معقول و قابل دفاع به دست مى دهد.
