بررسى مسئله زن در سخنان على(ع)سهلِ ممتنع است، و همین، زمینه گفت وگوها و داورى هاى متفاوت و متناقض را فراهم کرده است. امام در معرفى زنان، آنان را به نقصان عقل و ایمان، ناتوانى جسم و جان، گزندگى، بى وفایى، شر بودن، حیا، ظرافت و آسیب پذیرى وصف کرده است.
در عرصه تعامل مردان و زنان، على(ع)مردان را از امورى چون اطاعت زنان، مشورت با آنان، دلبستگى به آنان و سلام کردن به آنان پرهیز داده و فتنه انگیزى زنان و برخى از موارد دیگر را تذکار داده است. در عرصه حقوق زنان نیز سخنان على(ع)به نابرابرى ارث و شهادت زن و مرد، و وصیت نکردن به زنان مى پردازد. محورهایى دیگر نظیر خلق و خوى اکتسابى زنان، و برکت آنان در سخنان على(ع)به چشم مى آیند؛ اما شارحان و متفکران در باب این سخنان، دیدگاه هاى مختلفى دارند؛ برخى این سخنان را یکسره مى پذیرند، و برخى به گونه مطلق آن ها را نفى مى کنند؛ عده اى نیز به توجیه و تأویل این سخنان مى پردازند. گروه اخیر، زمینه هاى تاریخى، از جمله رویارویى با عایشه را خاستگاه چنین سخنانى مى پندارند یا عنصر وضعیت خاص زمانى را در آن ها دخیل مى دانند و یا به احتمال تحریف و لزوم تأویل آن ها قوت مى بخشند. در تحلیل جامع این سخنان باید به نکاتى توجه داشت. شبیه چنین گفته هایى در متون دینى موجود است؛ اما سیره عملى على(ع)هیچ گونه تنقیص و ملامتى را در حق زنان نشان نمى دهد و ساحت هاى حیات بشرى آنان را فرونمى کاهد.
در هر حال، لزوم پژوهش درباره جعلى بودن این سخنان، با توجه به دشمنى هاى فراوان با على(ع)، امرى انکارناشدنى است. در تحلیل این گونه سخنان، لازم است به قواعدى کلى بنگریم که همواره در هر تحلیل دینى بایسته مى نماید. قرآن محورى، نخستین قاعده هر تحلیل است. تصویر زن در قرآن، تصویرى معقول و قابل دفاع است و دلالت هیچ حدیثى نمى تواند بر آهنگ کلى قرآن چیره شود. سنت نیز نشان مى دهد که موارد مغایر با این سخنان همواره وجود داشته اند. جعل و تحریف، نقل به معنا، قاعده اشتراک زبانى و تاریخ صدور حدیث، از جمله قواعدى به شمار مى آیند که کار تحلیل چنین سخنانى را آسان تر مى کنند. قاعده مهم دیگر، لزوم معرفت در مباحث انسان شناسى است. پذیرش چنین سخنانى تنها پس از آن ممکن است که سندْ یقینى بوده، و دلالتْ تردیدناپذیر باشد. بررسى واژه ها در فرهنگ زمان صدور، توجه به واقعیت ها و تاریخ گذشته زنان و استفاده از دانش و تجربه بشرى، قواعدى دیگرند که به کار تحلیل این سخنان مى آیند. پژوهش در نصوص و روایاتِ درباره زن، با توجه به این قواعد ده گانه، دیدگاهى معقول و قابل دفاع به دست مى دهد.
