جرم، هرگونه تجاوز به حقوق دیگران است که قباحت اجتماعى داشته، مرتکبِ آن، استحقاق عقوبت و مجازات دارد. بر این اساس، موضوع جرم شناسى، بررسى علمى عللِ وقوع جرم (پدیده جنایى) است.
عواملِ جرم زا، یا درونى اند یا بیرونى؛ عوامل درونى نیز دو دسته اند: جسمى و روانى. جنس، خصوصیات جسمانى، و سن و وراثت، از مهم ترین عوامل جسمى در مبحثِ عوامل جرم زا به شمار مى آیند. از دیدگاه امام على(ع)برخى از این عوامل در قیاس با عوامل روانى (شخصیت و صفات رذیله و انحرافات اخلاقى)، چندان اهمیتى ندارد. شخصیت، باورها، شک ها و یقین ها، عشق ها و نفرت ها، و دوستى ها و دشمنى ها، سازنده اراده و خواستِ انسانند، و اراده ارتکابِ جرم را باید در این ها جُست.
جرم شناسان عوامل بیرونى را به دو بخش محیط طبیعى و محیط اجتماعى تقسیم کرده، به تأثیر هر یک در وقوع جرم پرداخته اند. در کلام حضرت على(ع)تأثیر عوامل محیط اجتماعى بر وقوع جرم، نمودى بیش تر از عوامل محیط طبیعى یافته است؛ از جمله این که حکومت مى تواند عامل صلاح یا فساد مردم باشد. ستم و خودکامگى، زمینه شورش و مهاجرت را فراهم مى آورد، و شئون حکومت، مانند عمران و مالیات، تشویق و تنبیه، مهاجرت، و فقر و ثروت، در کاهش یا افزایش پدیده جرم مؤثرند. الگوهاى جوامع، یعنى دانشمندان، حکمرانان و گروه اجتماعى دوستان، مى توانند مایه صلاح یا فساد مردم باشند. ازدواج، در کنار مذهب و تدین، سهمى بسزا در جلوگیرى از ارتکاب جرم دارد.
مى توان گفت که حضرت على(ع)درباره علل وقوع جرم، تنها یک عامل را دخیل نمى داند، بلکه عوامل متعددى را مؤثر مى شمارد، که در این میان، نقش عامل روانى و محیط اجتماعى برجسته تر است.
