به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ابتدای این کرسی علمی که با ارایه حجت الاسلام و المسلمین دکتر ابوالفضل ساجدی مدیر قطب علمی فلسفه دین و نقد حجت الاسلام دکتر محمد جعفری و دکتر محمدکاظم شاکر برگزار شد، حجت الاسلام ساجدی ضمن طرح بحث “رویا انگاری وحی”گفت: در مورد رویا انگاری وحی، پیشتر نصر ابوزید نیز رویایی بودن وحی را مطرح کرده بود و لذا این نظریه تازه نیست. فقط دکتر سروش آن را تکمیل کرده و شواهدی را نیز بیان کرده است. نگاه به وحی می‌تواند هستی‌شناسی، معرفت شناختی و معناشناسی باشد که ایشان از هستی‌شناسی وارد شده است. دکتر سروش دیدگاه تجریه دینی را مطرح کرده که آن را تجریه دینی پیامبر میداند و البته تا اینجا با هم مشکلی نداریم و محل اختلاف سه مورد مدعای ایشان است: وحی قرآنی مشاهده است و نه مخاطبه. این مشاهدات در خواب و عالم رویا بوده و بنابراین نیاز به تعبیر دارد و نه تفسیر.
مدیر قطب علمی فلسفه دین همچنین افزود: شواهد قرآنی وی آیات پایانی سوره مائده، آیات پایانی سوره زمر و آیات ابتدایی سوره واقعه است. البته بخشی از این شواهد برمی‌گردد به ترجمه اشتباه چرا که در برخی ترجمه‌ها “هنگامیکه” به اشتباه “روزی” معنا شده که این نقص است. گوینده این سخنان خداوند است و نه پیامبر. با نگاهی به آیات قبل می‌توان دریافت که توصیفگر آن نیز خداست چرا که تغییر متکلم در متن نیاز به قرینه دارد. در آیات قرآن خطابه وجود دارد نه مشاهده که گوینده سخن نیز خداوند است.
ساجدییادآور شد: دکتر سروش می‌گوید پیامبر هنگام وحی بیهوش می‌شدند پس القای وحی در عالم خواب بر ایشان رخ میداد؛ باید در پاسخ بگوییم که این جریان فقط در هنگام وحی مستقیم بوده و نه تمام گونه‌های وحی، مضاف‌براینکه آنچه در روایات آمده حالت بیهوشی و اغماع بوده و نه خواب. البته در خصوص پیامبر مکرم اسلام که ایشان رسول بودند و تفاوت رسول با نبی در این است که رسول در بیداری هم به ایشان وحی می‌شد.
این استاد حوزه و دانشگاه همچنین تصریح داشت: دلیل دیگر آقای سروش بی‌نظمی آیات است که درنتیجه رویابودن وحی بوجود آمده. در جواب باید بگوییم که این بی‌نظمی به دلیل رویابودن نبوده بلکه ناظر به حوادث دوران است. لذا پریشانی آیات نقض می‌شود. ایشان در ادامه تناقض‌های بسیار قرآن را یادآورده شده که بایستی یادآور شویم که اهل بیت(ع) آگاهترین افراد به قرآن هستند. با پذیرش پیش‌فرض حاکی از خارج‌بودن آنها سعی در رفع تناقض یا بیان قیود و حیثیت‌های آیات داشته‌اند نه اینکه پیش‌فرض حکایت از تابع را منکر شوند. همه رویاهای پیامبر وحی است ولی همه وحی‌های پیامبر رویا نیست.
در ادامه این کرسی علمی دکتر محمد کاظم شاکر به عنوان اولین ناقد گفت: این گونه نقد و بررسی و نظریه‌ها در مجموع سازنده و مثبت است چرا که بحث‌های وحی و قرآن‌شناسی را به جلو مر‌راند و از تکرار مکررات که نتیجه آن چیزی جز ملالت نیست، جلوگیری خواهد کرد.
وی افزود: توجه داشته باشیم که فردی مثل سروش متوجه است که اوحیتوا فاعل آن خداست، لذا مساله‌ای که سروش را وادار به ارایه چنین نظریه‌ای کرده این است که وی گفته شامل مکاشفه هم می‌شود و نه فقط رویا و این حکم به جهت پذیرش اقبال عمومی مطرح شده است.
دکتر شاکر همچنین گفت: اینکه فلان آیه از طرف خداست که کشف جدیدی نیست، همه این را می‌دانیم ولی سخن این است که مجموعه این کتاب چه زبانی دارد؟ زبان اخبار یا زبان روایت؟ گوینده الحمدلله رب العالمین کیست؟ قل الحمدلله چطور؟ گویی شخص ثالثی این‌ها را می‌گوید. علمای ما به عنوان التفات از آن یاد می‌کنند زیرا در قرآن از این نوع پیچیدگی وفور یافت می‌شود. لذا زبان این متن، زبان روایت است. شما به عنوان راوی زندگی خودتان می‌توانید جای خودتان باشد و جای دیگران هم بنشینید. وقتی دیدند قرآن چنین پیچیدگی‌هایی دارد به این نتیجه رسیدند و این را مفسران کلاسیک نتوانستند حل کنند.
در ادامه کرسی نیز دکتر محمد جعفری دانشیار موسسه امام خمینی(ره) و دیگر ناقد جلسه نیز گفت: با توجه به ارایه نظریه دکتر سروش در قبال وحی و در عرض سایر نظریات، باید با نگاه برون‌دینی و در سنجش عقلایی به این مقوله وارد شویم و ان را در سه بخش ساختاری، روش و محتوایی چهارچوب بندی کنیم. وی ۵ مقاله در ۵ ساله اخیر داشته که برای پی بردن به بافت ذهنی ایشان بایستی تمام صحبت‌هایش را جستجو کرد و نبایستی یک مقاله را مدنظر قرار داد، لذا مناسب است ارجاعات و مستندات را کاملتر ارایه کنیم.
دکتر جعفری همچنین گفت: مگر تمام وحی را به خداوند استناد نمی‌دهیم؟ هیچگونه دلیل قرآنی و روایی ناقض این بحث نیست که همه وحی‌ها در رویا نبوده و چند نمونه داریم البته بین وحی قرآن و غیر آن مرزبندی داریم.
وی یادآور شد: درخصوص ویژگی‌های نبی و رسول باید بگویم رسول قطعا تمام ویژگی‌های نبی را دارد و به همین خاطر یک قدم بالاتر است نه به این معنا که رسول و از نبی متمایز است. بنابراین رسول همانند نبی در خواب هم از وحی مطلع می‌شود.
کرسی ترویجی” نقد رویا انگاری وحی” عصر روز چهارشنبه مورخ ۶ اردیبهشت ماه جاری با حضور صاحبنظران این حوزه در سالن جلسات موسسه پژوهشی امام خمینی(ره) در قم برگزار شد.
