به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دانشنامه علوم قرآن اسفندماه سال گذشته با حضور آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، آیت‌الله علی‌اکبر رشاد و دیگر نخبگان حرفه دانشنامه‌نگاری دینی در قم رونمایی شد. از همین روی فرصت را غنیمت شمرده و با توجه به قرار گرفتن این اثر در مسیر چاپ، با تنی چند از اعضای شورای علمی دانشنامه به بحث و گفتگو پیرامون ابعاد مختلف علمی و محتوایی این اثر گرانسنگ پرداختیم.
در ادامه گفتگوی ما با حجت الاسلام و المسلمین عبدالکریم بهجت‌پور معاون علمی دانشنامه علوم قرآن از نظرتان می‌گذرد:
ü لطفا پیرامون ضرورت تدوین دانشنامه علوم قرآن توضیح دهید.
کار دانشنامه‌نگاری در زمینه قرآن ناشی از احساس یک نیاز بود. دانش قرآن محصول قرن‌ها تلاش علمی مفسرین و ارباب دانش‌های اسلامی است که از دوره پیغمبر آغاز می‌شود و تا امروز ادامه دارد. در این دانش همیشه سه ساحت مورد توجه بوده است ساحتی که مربوط به پدیده‌شناسی بوده، ساحتی که مربوط به روش‌ها و شیوه‌های کشف مطالب از این کلام الهی بوده و معالن مطالعه در قرآن و برداشت‌هایی از این کتاب عزیز که به عنوان تفسیر، به شکل ترتیبی یا موضوعی در اختیار جامعه علمی قرار گرفته است.ما در این میان با مساله تولید علوم قرآن به عنوان یکی از مباحث مهم در زمینه قرآن مواجه هستیم. علوم قران در واقع به مفسر یک ذهنیت می‌دهد یک سلسله هست‌ها و مبانی و حتی مبانی پیش از مبانی نزدیک را در اختیارش می‌گذارد. آیا قران نازل شده از طرف خداست؟ ایا این متن توسط جبرییل بوده است یا مستقیم نازل شده است؟ آیا در دریافت این متن اشتباه صورت گرفته یا نگرفته است؟ و مباحثی از این قبیل. بی‌تردید مذاهب و نگاه‌های مختلف در تولید این مبانی نقش دارد؛ وقتی کسی با رویکرد غیر اسلامی غیردینی بلکه ضد دینی پیرامون قرآن و پدیده‌شناسی قرآن اظهارنظر می‌کند، قطعا در مطالبی که مطرح می‌کند این انگیزه‌ها و داشته‌ها و نگاهش به قرآن را ظهور و بروز می‌دهد. او دوست ندارد که روشن بشود و قطعی بشود که قرآن بطور کامل در زمان پیغمبر متنش نگاشته شده‌است. او قبول ندارد و نمی‌خواهد که بپذیرد قرآن از طرف خدا بطور کامل بر پیغمبر ما نازل شده است، بنابراین متنی را می‌نویسد که موجب تردید و همراه با شبهاتی بر ضد قرآن است. نمونه آن دایره‌المعارف لیدن است که در هلند چاپ شده و در ایران بخش‌هایی از آن ترجمه شده است. اینها از منظر خودشان قران را بررسی کرده‌اند. در بین اهل سنت هم در گذر زمان مطالب بسیار ارزشمند و بسیار گسترده‌ای در زمینه علوم قرآن نوشته شده و نگاشته شده است و البته در این میان سهم و نقش پیروان اهل بیت و حتی خود اهل بیت در این آثار دیده نشد. گاهی احیانا در برخی از مطالب، مطالبی به پیروان مکتب اهل بیت نسبت داده شده است که اینها نیاز به پاسخگویی دارد.
از این رو دانشنامه‌علوم قرآن تلاشی است برای ارایه دیدگاه شیعه درباره مجموعه دانش‌علوم قرآن، با رویکرد پاسخ به شرق شناسان و غیرمسلمانان در رابطه با اسلام و با لحاظ مطالبی که دانشمندان اهل سنت به غفلت یا به دلیل بی‌اطلاعی درباره مکتب اهل بیت و پیروان این مکتب داشته‌اند.
ü چه ویژگی‌هایی دانشنامه علوم قرآن را از سایر دانشنامه‌های هم ردیف یا مشابه متمایز می‌نماید؟
جامعیت نسبت به همه اقوال قابل توجه، مستند بودن تمامی گزاره‌های علمی، عدم تسامح و تساهل در مسایل علمی، از ویژگی‌های این دانشنامه است. همچنین دایره‌المعارف تلاش نموده است تا به شبهاتی که در هر یک از مداخل و پیرامون هر یک از مسایل علوم قرانی وجود داشته است حتما پاسخ دهد. نکته دیگر اینکه این دایره‌المعارف موضوعی است. در دایره المعارف‌های الفبایی یکی از مسایلی که پیش خواهد آمد این است که مداخل ارجاعی زیادی باید تولید شود و پیدا کردن مجموعه مطالب پیرامون یک موضوع گاهی دچار چالش و مشکل می‌شود؛ اما در رویکرد موضوعی خواننده، متن هماهنگی را با سایر کتاب‌های تولید شده در این حوزه دانش مطالعه می‌کند. بنابراین ما بخاطر استفاده بهتر مخاطبان مداخل را موضوعی انتخاب کردیم، به همین دلیل نیازی به مداخل ارجاعی هم وجود ندارد. ما ۳۴ مدخل را در چهار گروه اصلی تنظیم کردیم. اولا کلان مدخل‌ها که پرتویی بر دانش قرآن افکنده‌اند مباحثی مثل قران، علوم قران، تاریخ قرآن. بخش دوم به تاریخ قران پرداخته است. از زمان نزول تا زمانی که قرایت‌ها تدوین می‌شود. بخش سوم از مداخل این جلد به توصیف قران پرداخته است. مباحثی مثل اسما و صفات، اهداف قرآن، مقاصد سوره‌ها، خواص آیات و سور، تحریف ناپذیری قرآن، وحیانی بودن قرآن، اعجاز قرآن، اعجاز علمی قرآن، جامعیت قرآن، جاودانگی و جهان‌شمولی این کتاب مقدس، و بالاخره در بخش چهارم به تقسیمات و ترکیبات داخلی قران، پرداختیم. یعنی از انسجام ساختاری انسجام محتوایی بحث محکم و متشابه که دسته‌بندی درونی آیات است. ناسخ و منسوخ، حروف مقطعه، لغات غیرعربی، مثل‌ها و تکرار در قران سخن گفتیم.
امیدواریم که این تلاشی که توسط بنده و همکارانمان صورت گرفت، و زیر نظر سروران عزیز و همکاران دانشمندم در شورای علمی دانشنامه به ثمر رسید مورد رضایت حضرت احدیت و مورد استفاده فرهیختگان قرار گرفته باشد.
