به گزارش اداره روابط عمومي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، هشتاد و یکمین شماره از فصلنامه علمي پژوهشي قبسات در حوزه فلسفه دین و کلام جدید منتشر شد.
فصلنامه قبسات با صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیری آقای دکتر محمد محمدرضایی و با همکاری قطب علمی فلسفه دین پژوهشگاه منتشر می‌شود.
مقالات ارایه شده در این شماره از مجله علمی پژوهشی قبسات به همراه چکیده مقالات به شرح زیر می‌باشد:
امکان یا عدم امکان تسرّی قاعده لطف به موضوع ولایت فقیه در عصر غیبت/ ابراهیم کلانتری
چکیده:
قاعده لطف یکی از قواعد مهم کلامی است که از آغاز شکلگیری کلام اسلامی مورد اتکای بسیاری از متکلمان مسلمان برای اثبات برخی از اصول اعتقادی اسلام بوده است. متکلمان امامیه و معتزله قاعده لطف را یک برهان عقلی تمام میدانند که با فرض وجود اصول سه‌گانه آن، یعنی «وجود تکالیف الهی بر عهده بندگان»، «وجود مشوٌقها و لوازمی که غالب مکلفان را به طاعت نزدیک و از معصیت دور میکنند» و «نبودن بدیل و جایگزین مطمینی برای آن مشوقها و لوازم» می‌تواند مبنای استدلال در همه موضوعات کلامی و همه زمانها باشد. بر پایه همین نگاه بنیادی، برخی از فقیهان و متکلمان معاصر «ولایت انتصابی فقیهان جامع شرایط به حاکمیت سیاسی جامعه اسلامی در عصر غیبت» را نیز همچون اصل «امامت» در مدار نفوذ و تسری قاعده لطف قرار داده‌اند.
معیار علم دینی با تاکید بر علوم انسانی اسلامی (از منظر علامه طباطبایی)/ رمضان علی‌تبار فیروزجایی
چکیده:
«معیار علم دینی» عنوانی است که در این مقاله، مورد تحقیق و بررسی قرار خواهد گرفت. در این زمینه دیدگاه‌ها و رویکردهای مختلفی مطرح است که دیدگاه مرحوم علامهطباطباییاز جمله آن می‌باشد. دینی‌بودن علم را می‌توان در عناصر و مولفه‌های مختلفی نظیر مبانی، موضوع، مسایل، روش، هدف و… جستوجو نمود. این ملاک‌ها را می‌توان در اضلاع سه‌گانه علم، عالم و معلوم ترسیم نمود. اضلاع مرتبط با عالِم و معلوم، از سنخ عناصر بیرونی و غیررکنی‌اند و علم به عنوان ضلع درونی و هسته مرکزی، خود دارای عناصر رکنی و غیررکنی است و هر کدام از این عناصر، نقش و سهم خاصی در تعیین هویت علم- از لحاظ دینی یا غیردینی‌بودن- دارند.
معناشناسی شلایرماخر و مبانی اندیشه‌ای او/ مسعود فیاضی
چکیده:
دغدغه اصلی هرمنوتیک روش‌شناختی که همانند هرمنوتیک روشی معتقد به معناداری متن و تعین قطعی آن صرف نظر از خواننده است و از زمان شلایرماخربه بعد و توسط او این رویکرد را پیدا کرده و بر خلاف هرمنوتیک روشی که تنها هویتی فنی داشت، دارای هویت دانشی نیز است، یافتن نظام قواعد استنباط معناست. گرانیگاه اصلی این نظام، تلقی آن از چیستی معناست که این تلقی نیز تا حد بسیاری منبعث از مبانی زیبایی‌شناختی و رومانتیستی آن است. به دلیل اینکه اندیشه‌های شلایرماخردر بین سایر اندیشمندان این دانش از محوریت خاصی برخوردار است، شناخت معناشناسی او در شناخت دقیق این هرمنوتیک بسیار تاثیرگذار است؛ ازاین‌رو در این مقاله تلاش شده است به چیستی معنا نزد شلایرماخرکه در دلالت‌های تصدیقی ناظر به مفهوم فردیت نزد او و در دلالت‌های تصوری ناظر به مقام کاربرد کلمه است، پرداخته شود. در نظر او، متن کاملا تجلی فردیت نویسنده است و معنای آن نیز به فردیت او برمی‌گردد.
تبیین جایگاه «فطرت» در خداشناسی دکارت و نسبت آن با برهان فطرت در اندیشه اسلامی/مهدی گنجور، ناصر مومنی، محمد بیدهندی
چکیده:
یکی از جریانهای مهم عصر رنسانس، شکاکیت معرفتی حاصل از پیشرفت‌های علمی- تجربی و ظهور آرای متعارض در حوزه الهیات و به تبع آن، تزلزل خداشناسی بود. دکارت نخستین متفکری است که در پاسخ به این شکاکیت، با امید به کشف حقیقت، حوزه فلسفی نوی گشود و اهتمام خود را از میان انبوه مسایل فلسفی، به مساله خدا و نفس معطوف داشته است. دراین حوزه، مساله فطرت و خداشناسی فطری، به جهت اشتراک و انطباق با آموزههای دینی، از اهمیتی خاص برخوردار و درخور پژوهش است. برهان فطرت در آثار دکارت، با عنوان برهان «علامت تجاری» مطرح شده که بر مبنای وجود مفهوم فطری «کمال مطلق»- خدا- در ذهن انسان استوار است. مقاله حاضر سعی دارد ضمن بررسی معنای فطرت و تصورات فطری، به تبیین جایگاه فطرت در خداشناسی دکارتو بررسی نسبت استدلال فطری وی با برهان مشهور فطرت در اندیشه اسلامی بپردازد.
نجات اکثریت و انحصار حقانیت کامل در یک دین (بازخوانی دیدگاه ملاصدرا درباره آموزه نجات با توجه به مبانی فلسفی و عقلانی)/ مریم پوررضاقلی، علیرضا قایمی‌نیا، علی اله بداشتی، مهدی فرمانیان
چکیده:
رستگاری موضوعی است که از ابتدای خلقت ذهن بشر را به خود مشغول کرده است؛ ازاین‌رو تمام ادیان و مکاتب جهان سعی کرده‌اند با توجه به متون اصیل خود به این دغدغه آدمی پاسخی درخور و شایسته بدهند. برخی از پاسخ‌ها به قدری تنگ‌نظرانه است که رستگاری را تنها در چارچوب فرقه خاصی معرفی کرده است؛ ازهمینرو رستگاران به خود این اجازه را داده‌اند که حکم به شقاوت دیگران بدهند و آنان را مستحق عذاب بدانند! ملاصدرافیلسوف شهیر اسلامی با نگاهی عقلی همراه با تاییدات نقلی تصویر زیبایی از رستگاری ترسیم می‌کند که می‌تواند معضلات زندگی مردم فرق و ادیان مختلف را در کنار یکدیگر به زیبایی حل کند. با بررسی دیدگاه ملاصدرااو را گاهی انحصارگرا می‌یابیم که فقط مومنان مسلمان را اهل نجات می‌داند و گاهی او را شمولگرایی می‌بینیم که مسلمانان افتخاری زیادی را به ما معرفی می‌کند و گاهی نیز وی با تشکیکی‌دانستن نجات و مراتب فهم، خود را کثرتگرا معرفی می‌کند. اما دیدگاه جامع و نهایی وی را نظریه‌ای عقلانی و فراتر از این نظریه‌ها می‌یابیم.
مباني الهيات وجودگرا در تفکر مک‌کواری/ مهدي عباس‌زاده
چکیده:
نوشتار حاضر در صدد تبیین مبانی الهياتِ جان مک‌کواریمتاله معاصر مسیحی و سنجش و ارزیابی دیدگاه‌های وی در این عرصه است. مهم‌ترین مبانی الهیات او عبارتاند از: تعریف الهیات، عوامل سازنده الهیات، نسبت الهیات و فلسفه، اقسام الهیات و روش الهیات. او می‌کوشد تعریفی جامع با رویکردی وجودی از الهیات به دست دهد. عوامل سازنده الهیات او عبارتاند از: تجربه، وحی یا انکشاف، کتاب مقدس، سنّت، فرهنگ و عقل. وی در تبیین نسبت الهیات و فلسفه، تاثیر فلسفه وجودیِ مارتین هایدگر و پدیدارشناسیِ ادموند هوسرل بر الهیات را مورد تاکید قرار می‌دهد. او همچنین الهیات نظام‌‌مند را به الهیات فلسفی، نمادین و کاربردی تقسیم و جایگاه سبک‌های مختلف الهیات را تعیین می‌کند. روش الهیات وی نیز ترکیبی از روش‌های توصیف، تفسیر و کاربرد است.
براهین تغییرناپذیری خداوند در الهیات اسلامی/ سعید متقی‌فر، حسن محمدی‌احمدآبادی
چکیده:
تغییرناپذیری خداوند از صفات اصلی باری‌تعالی و پایه اثبات بسیاری از صفات دیگر است. در متون کلامی نخستین ویژگی مبدا هستی غیرحادثبودن است که آن را از متغیرنبودن نتیجه گرفته‌اند. استدلال‌های ممکن بر تغییرناپذیری خداوند را می‌توان از طریق صفات ثبوتیه و سلبیه واجب‌الوجود نشان داد. صفات ثبوتیه‌ای که از طریق آنها تغییرناپذیری واجب‌الوجود اثبات می‌شود عبارتاند از اتمیت و اکملیت، وجوب وجود، بسیط الحقیقه، خالقیت، نامحدودیت، اتحاد ذات و صفات، و محرک غیرمتحرکبودن. همچنین صفات سلبیه‌ای که مقدمه براهین تغییرناپذیری واجب قرار می‌گیرند، عبارتاند از نفی حدوث، نفی حرکت در زمان و مکان، نفی حرکت به سوی شر، نفی کثرت، نفی قوه، نفی ماهیت، نفی سبب داخلی و خارجی و نفی تقسیم و نفی موضوع. فایده تفکیک براهین این است که بر حسب نوع مقدمات بهکاررفته در استدلال، نوع تغییری که از واجب نفی می‌شود نیز متفاوت خواهد بود. از سوی دیگر در متون الهیاتی، صفاتی همچون علم به متغیرات، اراده، رضا و غضب، نسیان، عشق و لذت، خلقت زمانمند، استجابت دعای بندگان و تکلم، برای واجب نقل شده که با تغییرناپذیری خداند ناسازگار است.
جایگاه قوه عملی در سعادت انسان در پرتو آیات قرآن/ نجف یزدانی
چکیده:
یکی از ابعاد وجود انسان که کمتر به آن توجه شده، ساحت غیرشناختی نفس آدمی است. فیلسوفان اسلامی در ذیل قوه محرکه و قوه عملی انسان به طور پراکنده به توضیح این بعد از انسان پرداخته‌اند؛ اما دیدگاه واحدی درباره قوه عملی بیان نکرده‌اند. این مقاله ضمن پذیرش اهمیت شناخت و ارزشمندی قوه عاقله و نیز استناد شناخت حسن و قبح افعال به قوه نظری، تفسیر غیر شناختی از قوه عملی را قابل دفاع‌تر می‌داند. همچنین این پژوهش نشان می‌دهد با توجه به آیات قرآن، قوه عملی به عنوان مبدا امور غیراداکی در انسان، جایگاه مهمی در سعادت آدمی دارد. نقش قوه عملی در حصول ایمان، ارتباط قوه عملی با فضایل و رذایل اخلاقی، نقش این قوه در تحقق عدالت و عمل صالح و تأثیر قوه عملی بر قوه نظری یا قوه شناختی از محورهایی است که در آیات قرآن به اهمیت قوه عملی اشاره دارد. با توجه به موارد ذکرشده، استکمال قوه عملی در سعادت نهایی انسان ضرورت می‌یابد و علاوه بر جنبه شناختی نفس باید به ابعاد غیر شناختی آن نیز توجه نمود.
علاقمندان مي‌توانند جهت تکمیل اطلاعات و تهيه اين فصلنامه به وبگاه فصلنامه علمی پژوهشی قبساتیا پایگاه اینترنتی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامیمراجعه نمایند.
