به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کتاب “جستاری در اصطلاح شناسی و مبانی ادبیات داستانی دفاع مقدس”، به قلم آقای احمد شاکری محقق گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه، منتشر شد.
پژوهش حاضر، نتیجه تلاش علمی محقق ارجمند جناب آقای احمد شاکری است که در گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی، سامان یافته است و شامل: کتابنامه، فهرست آیات، نمایه اعلام، نمایه موضوعی و همچنین شش فصل به شرح زیر است.
فصل اول:زمینه و گستره گونه شناسی ادبیات داستانی دفاع مقدس
فصل دوم:زمینه و گستره گونه شناسی ادبیات داستانی دفاع مقدس و مقوله تاریخ
فصل سوم:گونه شناسی موضوعی و مضمونی ادبیات داستانی دفاع مقدس
فصل چهارم:تقدس، امر مقوم گونه ادبیات داستانی دفاع مقدس
فصل پنجم:گونه ادبیات داستانی دفاع مقدس و امر فطری
فصل ششم:دفاع، امر مقومِ گونه ادبیات داستانی دفاع مقدس
مؤلف در بخشی از مقدمه کتاب، در مورد اولویت موضوعی نوشتار خود نسبت به موضوعات دیگر چنین می نویسد:
ادبیات داستانی ایران، پیش از ظهور انقلاب اسلامی، ثمره رویکرد تقلیدمآبانه نویسندگان داستان طی شش دهه بود. ریشه های نظری و شیوه های مهارتی داستان نویسی به نحو بنیادین، بر اساس رویکرد اومانیستی دوران مدرن بنا نهاده شد؛ ازاین رو در تکرار اصطلاحات و حتی ترجمه آنها، مفاهیم مربوط به حوزه ادبیات داستانی، پیوند بنیادین خود را با این دیدگاه حفظ کردند. گستره پیوند این مفاهیم و زنجیره ارتباطی آنها، گویای آن است که هرگونه پژوهشی درباره ادبیات داستانی و گونه ها و مسائل مرتبط با آن در «اصول موضوعه» خود به مبادی فکری اندیشه غرب وابسته است؛ تا جایی که کمتر اصطلاح مشهور ترجمه ای در این حوزه وجود دارد که بتوان مفهوم رایج ترجمهای آن را به عنوان اصول موضوعه پژوهشی در حوزه ادبیات داستانی تحول خواه انقلاب فرض کرد. ازاین رو ادبیات داستانی پس از انقلاب به فراخور توجه به این مهم، دست به جعل اصطلاحاتی بی پیشینه زده است تا در گفتمان ادبی با تفسیری که گویای وجود اشتراک لفظی دو معنای متفاوت است، با فضای غالب ترجمه ای به مقابله ای منتقدانه و فعالانه برخیزد و زبان و گفتمان خود را بنیان نهد.
چنین روندی که از سال های آغازین پیروزی انقلاب شکل گرفت، به صورت متناوب، به میزان توجه پژوهشگران این حوزه به مبادی و اصول موضوعه پژوهش های داستانی دنبال شد. این روند از واکنشی انضمامی در نقد، تحلیل و دسته بندی داستان آغاز شد. در این واکنش، موضوعات و مضامین برخاسته از افق فکری و تجربی انقلاب به داعیه تغییر در گفتمان داستان، به نحو انضمامی دست به تقسیم بندی زدند. این موضوعات درصدد معرفی تغییری بنیادین یا اتخاذ رویکردی جدید در حوزه ادبیات یا دسته بندی تغییرات رخ داده در آثار و بررسی و تحلیل آن بر پایه نظامی فکری- فلسفی و زیبایی شناختی اسلامی بودند؛ اما به مرور، روشن شد نظام بندی حوزه ادبیات داستانی با تلقی ساده اندیشانه در کشف موضوع یا پرداخت به یک مضمون صورت نمیگیرد و این نظام، ارتباط وثیقی به تلقی بهکاربرندگان آن از قالب های ادبی، رویکردهای ساختاری، سنجه های زیبایی شناسانه و مبانی شناختی و معرفتی دارد. نوع واکنش اولیه اهالی متعهد ادبیات داستانی پس از انقلاب به گستره موجود پیش از آن، مبنی بر تأکید بر وجه انضمامی داستان ها، همچنان طی بیش از سه دهه ادامه یافته است. این امر به نوعی پارادوکس، درون گفتمان ادبی و مباحث نظری داستان نویسی پس از انقلاب دامن زده است که میان برخی مفاهیم نوظهور با مفاهیم، مبادی و اصول موضوعه برخی تعابیر مستعمل دیگر برقرار شده است؛ در حالی که غفلت از مبادی و اصول موضوعه، و اشتراک لفظی برخی مفاهیم، زمینه را برای ظهور و جلوه آشکار اقسام نامتجانس با مقسم ادبیات داستانی انقلاب اسلامی مهیا کرد. ظهور چنین پدیدهای که کارکردهای نظری آن بر اهالی فن مخفی نبود، توجه و آگاهی دهی به وجود چنین مبادی ترجمه ای در متن تعاریف گونه های داستانی برآمده از انقلاب اسلامی را سهل تر میکرد.
چنین بروز و ظهوری از مبادی فکری ادبیات غرب در آثار نسل متقدم نویسندگان گونه پیش تاخته ادبیات داستانی پس از انقلاب (ادبیات داستانی دفاع مقدس) دیده شد که گرچه تجربه عملی و قدرت تحلیلی ضعیف این نویسندگان در تحقق آن مؤثر افتاد، اما در ارتباط تنگاتنگی با مقوله ادبیات داستانی موضوعی یا مضمونی انقلاب و ماهیت آن بود و بیش از خلأهای فکری و تجربی این نویسندگان از جنگ، مبادی و اصول موضوعه گفتمان داستانی در شکل گیری این گونه مؤثر بودند.
ازاین رو بازخوانی اصطلاحات رایج در این حوزه، بازشناسی مجاری ظهور چنین پدیدهای در پی تجربه اصیل انقلاب و معارف غنی آن است.
ویژگی اصلی اصطلاحات در حوزه ادبیات، گفتمان سازی آنهاست. هر ساحتی از ساحت های مورد اشاره در هندسه معرفتی ادبیات داستانی دفاع مقدس، متصف به وصفی است که از حوزه «جنگ هشت ساله» خبر میدهد. این وصف به نحوی اختصاصی است که پرسش از هر یک از ساحت های هندسه معرفتی یا تأمل درباره آن را در چارچوبی مشخص محدود میکند؛ زیرا یا هر یک از ارکان هندسه معرفتی، در حوزه ادبیات خاص جنگ هشت ساله، مسائل خاصی را مورد بررسی قرار میدهند، یا دایره مسائل این ارکان در گونه ای که مربوط به هشت سال جنگ ایران و عراق باشد تغییری نمیکند و تخصیصی یا توسعه ای نمی یابد. در صورت دوم، ادعای هندسه معرفتی ادبیات داستانی جنگ هشت ساله حرفی گزاف خواهد بود؛ اما صورت اول، مطابق هویت ادعایی این گونه است. اگرچه در حوزه هایی چون نشر و آموزش، شاید نتوان قواعد متمایزی برای اینگونه در نظر گرفت، اما قطعاً در حوزه های آفرینش و پژوهش و نقد، که سه حوزه اساسی از ارکان هندسه معرفتی اند، ادعای اختصاص مسائل بی راه نخواهد بود.
ازاین رو، اصطلاحات عموماً «وجه اختصاص» را در این دیدگاه کلی تعیین میکنند. گونه سازی و تقسیم بندی ها بر اساس اصطلاحات صورت میگیرد و اساساً طرح هر مقوله ای در این حوزه به نحو اختصاصی نیازمند شناسایی اصطلاح درخور و شناساننده آن است.
طبیعی است تفاوت اصطلاحات، نشاندهنده تفاوت مبنایی دیدگاه ها در این حوزه است و در هر مبنایی، معتَبِر میتواند دست به جعلی تازه برای اصطلاح مراد خود زند؛ اما شهرت و تنوع اصطلاحات، که گفتمان ادبیات داستانی دفاع مقدس بر آن بنا شده است، و اختفای مبانی و مَصادر این اصطلاحات، رجوع به فرض و مبنای جاعلین آن را برای محققین دشوار یا حتی ناممکن کرده است. ضمن آنکه استعمال کنندگان این اصطلاحات، عموماً بر اساس فرضیه علمی واحدی آنها را به کار نمیبرند. ازاین رو گفتمان ادبیات داستانی جنگ هشت ساله، همواره به واسطه کمبود «مبانی در تقسیمات اصطلاحی تجزیه شده است». این امر گویای اولویت این موضوع نسبت به موضوعات دیگر است.
گفتنی است کتاب “جستاری در اصطلاح شناسی و مبانی ادبیات داستانی دفاع مقدس” اثر آقای احمد شاکری با قیمت ۶۰۰۰۰ تومان در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.
علاقمندان جهت کسب اطلاعات تکمیلی و تهیه کتاب میتوانند به نشانی www.poiict.orgمراجعه کنند.
