به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به همت مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه نشست علمی “شبکه ملی اطلاعات و اینترنت” با محورهای مختلف و ارائه استادان و صاحبنظران در این بحث روز سه‌شنبه مورخ ۳ دی‌ماه جاری برگزار شد.
در ادامه گزارش محتوایی این نشست علمی ارائه می‌گردد:
دکتر عزیز نجف پور آقابیگلو
رییس مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه و دبیر علمی نشست
در این نشست به چهار محور عمده خواهیم پرداخت. محور اول بررسی معنا، ماهیت و مفهوم شبکه ملی اطلاعات هست که در خدمت جناب آقای دکتر عباس آسوشه، معاون امور فناوری مرکز ملی فضای مجازی هستیم که مسائل ارزیابی و نظارت شبکه ملی اطلاعات نیز در حوزه کاری ایشان در حال انجام است. محور دوم را با جناب آقای دکتر محمد حسن انتظاری ادامه خواهیم داد از اعضای محترم حقیقی شورای عالی فضای مجازی، در باب اینکه الگوی ارزیابی ما از شبکه ملی اطلاعات باید چگونه باشد. در محور سوم بررسی وضعیت پیشرفت شبکه ملی اطلاعات و نقصان آن اشاره خواهیم کرد که در خدمت جناب آقای دکتر رسول جلیلی عضو محترم حقیقی شورای عالی فضای مجازی خواهیم بود و در قسمت چهارم و پایانی بحث واکاوی رخدادهای آبان ماه گذشته در باب قطع اینترنت و تدابیر و الزاماتی که باید می بود و نبایدهایی که اتفاق افتاد مطرح خواهیم کرد و در خدمت جناب آقای دکتر فرشاد مهدی پور رییس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خواهیم بود.
شبکه ملی اطلاعات یکی از حیاتی ترین موضوعات جدی حکمرانی فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران است؛ بیش از آنکه این موضوع در محافل علمی و کارشناسی به واکاوی و بحث گذاشته شده باشد بیشتر در فضاهای ژورنالیستی و سیاسی مورد توجه قرار گرفته است؛ در حالی که موضوع، ابعاد کارشناسی و علمی بسیار پررنگی دارد و لازم است تا محافل علمی و تخصصی به آن ورود کرده و به عنوان اتاق فکر نظام، هم در تبیین و هم در اصلاح و ارتقاء و تسریع پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات ایفای نقش کنند.
مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با این نگاه سعی کرده است تا سهم خود را نسبت به این مهم ادا کند. بیش از یک دهه از بحث شبکه ملی اطلاعات در ایران می‌گذرد؛ از سال ۱۳۸۴ اولین بار بحث شبکه ملی اطلاعات در کشور مطرح شده که به نوعی هدف از آن کاهش وابستگی به شبکه جهانی مطرح و قرار بود تا در عرض سه سال این شبکه ملی پیاده شود.
دو ابهام در این بحث مطرح است. ابهام اول در باب تعریف و معنای شبکه ملی اطلاعات است که برخی یا آن را معنادار نمی دانند و یا اینکه آن را به معنای بدیل اینترنت و روندی برای قطع اینترنت موجود قلمداد می کنند و از عباراتی چون کره شمالیزه کردن ایران استفاده می کنند. ابهام دوم هم در باب میزان پیشرفت و تحقق شبکه ملی اطلاعات است که هر کسی بر اساس سنجه هایی که دارد آماری از میزان پیشرفت و تحقق شبکه می دهد و از ۱۰ درصد تا ۸۰ درصد پیشرفت، آمار داده می شود. طرح مسائل شبکه ملی اطلاعات در محافل ژورنالیستی و شبه سیاسی، جای بسی گلایه دارد. چون این بحث یک موضوع کارشناسی و علمی و از اولویت های موضوعی نظام حکمرانی جمهوری اسلامی است فلذا لازم است بدنه علمی کشور به عنوان اتاق فکر نظام در راستای ابهام زدایی و متعاقبا ارزیابی و ارائه پیشنهادات اصلاح و ارتقای روند پیاده سازی شبکه ملی اطلاعات ورود علمی و کارشناسی بکنند و این نشست هم با همین هدف برگزار شده است.
ما باید دو مفهوم سواد کاربری فضای مجازی و سواد حکمرانی فضای مجازی را از یکدیگر تفکیک کنیم، سواد حکمرانی در بین مسوولان و نخبگان و مردم در کشور ما بسیار ضعیف است و باید برای ارتقای آن چاره اندیشی کرد.
همه ما در یک کشتی نشسته ایم و اصولا باید در باب مسائل و موضوعات کلان و ملی گفتگو و همفکری و همکاری داشته باشیم. قرار بود در این نشست در خدمت نماینده وزارت ارتباطات هم باشیم ولی به هر ترتیبی این امکان مهیا نشد ولی انشالله در نشست های بعدی اگر دوستان قبول زحمت کنند در خدمتشان خواهیم بود.
دکتر عباس آسوشه
معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی و ارائه دهنده نشست
جناب آقای دکتر نجف پور تاریخچه خوبی از شبکه ملی اطلاعات فرمودند. قبل از اینکه وارد بحث اصلی خود بشوم نیاز هست تا تبیین اساسی داشته باشم برای اینکه چیستی این شبکه را روشن و عرض کنم که قلمرو شبکه ملی اطلاعات در فضای مجازی کجاست؟ پیش از مصوبه سال ۹۲ شورای عالی فضای مجازی کشور، شبکه ملی اطلاعات به عنوان کلّ فضای مجازی مطرح بود و به همین دلیل خدماتی همچون دولت الکترونیک، سلامت الکترونیک و تجارت الکترونیک در کنار خدمات ارتباطی و اطلاعاتی جزوی از آن اعلام شد.
براساس مصوبه سال ۹۲ جلسه پانزدهم شورای عالی فضای مجازی کشور تعریف متفاوتی برای اجرایی شدن آن ارایه شد تا قابلیت پیاده سازی پیدا کند که براساس این تعریف؛ شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور خواهد بود.
براساس این تعریف؛ شبکه ملی اطلاعات مترادف با فضای مجازی کشور نیست. شبکه ملی اطلاعات بخش زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی کشور است بنابراین خدماتی همچون دولت الکترونیک و تجارت الکتورنیک جزو شبکه ملی اطلاعات محسوب نمی شوند بلکه بر بستر آن ارایه خواهند شد.
راه اندازی شبکه ملی اطلاعات تضادی با اینترنت نداشته بلکه اینترنت یک سرویس در این شبکه است. درتعریف و الزامات آن که در سال ۱۳۹۲ مصوب شده است به صراحت به این موضوع پرداخته شده است که با راه اندازی شبکه ملی اطلاعات، اینترنت کشور قطع نخواهد شد و صرفا بر این مساله تاکید دارد که اگر کاربران نیاز به اطلاعاتی در داخل کشور دارند باید برای دسترسی، ترافیک در داخل کشور حفظ شود. در واقع پیشتر شما برای دست یابی به سایت های داخل کشور به دلیل مهندسی نامناسب ترافیک با وارد شدن به اینترنت مجبور به خروج ترافیک داخلی بودید.
اگر به دنبال حذف اینترنت در شبکه ملی اطلاعات بودیم تاکید بر این نداشتیم که اطلاعاتی که درون کشور میزبانی شده است باید قابل دسترسی توسط پروتکل اینترنت باشد و تحت آن توسعه یابد.
اجرای شبکه ملی اطلاعات به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات واگذار شده و خدمات بر روی آن همچون دولت الکترونیک، سلامت الکترونیک، آموزش الکترونیک و تجارت الکترونیک متولی خود را دارد. شبکه ملی اطلاعات برآمده از یک تفکر و زاده نگاه اعضای شورای عالی فضای مجازی در کشور نیست بلکه در دنیا بسیاری از کشورها نسبت به آن اقدام کردند که البته خوشبختانه ما در طرح این مساله بسیار جلوتر از بسیاری از کشورهای پیشرفته از جمله فرانسه و آلمان هستیم.
کره جنوبی خیلی پیش تر شبکه ملی اطلاعات خود را با مشخصه حفظ ترافیک داخلی در درون کشور و ارتباط آن به اینترنت راه اندازی کرده و براساس اعلام این کشور بیش از ۸۰ درصد ترافیک آنها داخلی است. همچنین در مدل مفهومی شبکه ملی اطلاعات کشور انگلیس آمده که شبکه دولت نباید به هیچ شبکه ای متصل باشد و صرفا به شبکه پرتال عمومی این کشور برای ارایه سرویس به مردم اتصال دارد و برای شبکه خود سطح بندی ایجاد کرده است و این در حالی است که انگلیس مجری اصلی سیاست های آمریکا در منطقه است.
براساس سخنرانی نخست وزیر فرانسه – مکرون در کنفرانس IGF در سال ۲۰۱۸ دو مدل اینترنت در دنیا وجود دارد که یکی آمریکایی است و در آن گمنامی و عدم شفافیت ملموس است و یک اینترنت چینی که بسیار محدود است بنابراین اروپا باید برای ایجاد یک اینترنت مابینی( آمریکایی و چینی ) فکر کند. این در حالی است که حتی دولت ترامپ نیز اعلام کرد که باید شبکه دولت در کشور برای حفاظت از داده های آمریکا یی ها ایجاد شود.
شبکه ملی اطلاعات برای کاربران در کشور مزایای بسیار زیادی دارد. شفافیت در تمامی لایه ها، مسئولیت پذیری کاربران و ارایه دهندگان سرویس، کیفیت مناسب، تاب آوری و امنیت و سالم سازی از مزایای راه اندازی شبکه ملی اطلاعات درکشور است.
مردم جدای از حاکمیت و مسیر تصمیم گیری نیستند. پیشتر در دنیا حکمرانی به دولت ها اختصاص داشت اما امروز حکمرانی باید بین تمام نقش آفرینان فضای مجازی تقسیم شود و شرکت هایی که خدمت ارایه می کنند، کاربران و دولت هر کدام بخشی از حکمرانی هستند و حکمرانی باید در تمام کاربران و جوامع مدنی جریان یابد. طرح مسائلی همچون فیشینگ و کلاهبرداری های اینترنتی در کشور به دلیل نبود شفافیت در این فضاست که در تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات برای حل این مهم به صراحت خواسته شده است.
خدماتی همچون خدمات ارتباطی (ثابت و سیار، خدمات خاص برای تجارت) خدمات پایه کاربردی و پرکاربرد (موتور جستجو، پیام رسان ها، مراکز نگهداری داده، سیستم عامل ، ویروس یاب) برروی این شبکه پیش بینی شده است که هنوز سرویسی که بتواند نیازهای مردم را به خوبی و با کیفیت مناسب تامین کند در کشور وجود ندارد البته در حوزه ویروس یاب خوشبختانه هم تراز نمونه های جهانی حرکت کردیم و امیدواریم سایر خدمات پایه کاربردی کشور هم در این سطح بتوانند فعالیت کنند. اقتصاد و استقلال شبکه ملی اطلاعات از مهمترین مباحث در سند تبیین الزامات این شبکه است. شبکه ملی اطلاعات مولد اشتغال و ثروت است و اقتصاد دیجیتال می تواند GDP کشور را متحول کند که متاسفانه تا به امروز به این وجه از شبکه پرداخته نشده است.
فضای مجازی می تواند استارتاپ ها و کسب و کار های کوچک کشور را حمایت کرده و سطح اشتغال در جوانان را با هزینه بسیار پایین رشد دهد و در واقع بدون طراحی مناسب برای این فضا نمی توان به این رشد اشتغال در کشور دست یافت که برهمین اساس در زمان اختلالات شبکه اینترنت کسب و کارهای کوچک در کشور با ضرر و زیان مواجه شدند. دولت با پیگیری های لازم و تصویب سندهای بالادستی در جلسات شورای عالی فضای مجازی و پیگیری‌های اجرایی مانع ایجاد بحران جدی در زمان اختلالات اینترنت در کشور شد تا کمترین مشکلات را زمان قعطی داشته باشیم که البته این اقدامات می توانست بهتر، کاملتر و مفیدتر باشد.
دکتر محمدحسن انتظاری
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی و ارائه دهنده نشست
ابتدا به عنوان مقدمه عرض کنم بحثی که جناب آقای آسوشه فرمودند بسیار گسترده و مهم است و نیاز دارد تا طی جلسات مختلف در صدا و سیما مطرح شود، افرادی که در زمینه روابط عمومی کار می کنند و خبرنگاران این حوزه این مطالب را منتشر کنند تا کمک کند به اینکه بحث مشخص شود، خیلی از ابهامات برطرف شود و کار به سرعت پیش برود. این که همه مردم همگام باشند و در جریان قضایا قرار داشته باشند و حامی آن باشند باعث می شود تا پیشرفت خیلی سریع تری در این زمینه داشته باشیم. شبکه ملی اطلاعات زیرساخت فضای مجازی کشور است. خدماتی که در بستر فضای مجازی ارائه می شود در حال گسترده شدن است. اینترنت از ۲۵ سال پیش که متولد و وارد اجتماع شد تا الان خیلی تغییر کرده و گسترده تر شده است، و چون جمع وسیعی از مردم در این فضا وارد تعامل شده اند حکومت ها در مقابل آن وظیفه پیدا کردند، یعنی حکمرانی در فضای مجازی یک مسئله مهم و حیاتی شده است. این مسئله از سال ۲۰۰۱ تا الان یکی از مباحث اصلی اتحادیه جهانی مخابرات است. از آنجایی که زیرساخت‌های اصلی اینترنت در کشور آمریکا قرار گرفته و آنها اجازه مشارکت بقیه را در آن نمی دهند دیگر کشورها می خواهند امنیت اطلاعات خود را داشته باشند و آن را گسترش دهند. در کشورمان ارتباطات اجتماعی مردم در سطح بالایی است، طبق آمار سال گذشته بین ۴۵ تا ۵۰ میلیون نفر در شبکه‌های اجتماعی خارجی عضو هستند یعنی از یک جمعیت ۸۰ میلیونی بیش از نیمی در این زمینه در حال تعامل بوده و ارتباط دارند! بحث های اقتصادی و خدمات اقتصادی که در این شبکه در حال رشد است با زندگی مردم سر و کار دارد و صرفاً یک گفت و گوی ساده و ارتباط علمی صرفاً ساده نیست. یا در حوزه فرهنگی نیز همین مباحث وجود دارد و در شبکه های مجازی همه سرویس ها در این فضا در حال رد و بدل است. از آن جایی که فضای مجازی جدید یک زیست بومی است که همه مردم در آن حضور دارند و از آن استفاده می‌کنند پس بحث‌های حاکمیتی جای خود را باز می کنند. در حوزه اقتصادی خطاها و تقلب هایی که در سال جاری رخ داده طبق گزارش پلیس فتا ۱۳ درصد رشد کرده و پیچیدگی آنها نیز بیشتر شده است این ها مسئولیت هایی است که کشور دارد تا در زمینه فضای مجازی محافظت کند. فضای مجازی زیست‌بوم نوینی است که محور آن انسان ها هستند. این مقوله دیگر یک بحث تکنیکی نیست و اهمیت آن از جهات مختلف حاکمیتی و سیاسی قابل بررسی خواهد بود!
اینجا حکومت وظیفه دارد همانطور که در حوزه فیزیکی از مغزها و نخبگان محافظت می‌کند از اقتصاد محافظت می‌کند و نظامات مختلف و مقررات مختلف وضع می‌کند برای اینکه اجتماع مردم شکل بگیرد در حوزه مجازی نیز همین ضرورت حاکم باشد. شبکه ملی اطلاعات شبکه بسیار مهمی برای کشور است و این اهمیت روز به روز نیز بیشتر می‌شود بنابراین باید با ظرافت و دقت خاصی این شبکه ایجاد شده و سرویس دهد تا مردم احساس کنند که یک زیست بوم پایدار در اختیار آنها قرار گرفته است و همه چیز آن منظم است که در زمینه های مختلف فرهنگی اقتصادی و اجتماعی پایدار بوده و قابل استفاده و اعتماد است. این پایداری صرفاً وقتی حاصل می شود که این شبکه خوب طراحی و سعی شده باشد تا نیازهای مردم را خوب پاسخ دهد. به همین دلیل ارزیابی این مسئله که آیا این پروژه خوب پیش می‌رود و به خوبی در حال ارتقا است بسیار بسیار مهم و تاثیرگذار خواهد بود.
امروزه ما با یک شبکه میلیونی مواجه هستیم کما این که در شبکه‌های اجتماعی داخلی نیز اکنون با آمار شش میلیون نفر تا ۱۰ میلیون نفر مواجه هستیم؛ در نظر بگیرید که اگر مشکلی در این زمینه به وجود بیاید ۱۰ میلیون نفر همزمان آن مشکل را احساس کرده و احتمالا ناراضی خواهند بود. اینجا دیگر مسائل، مسائل کوچکی نیست. این شبکه باید به نحوی طراحی، پیاده سازی، تست و تحویل گرفته شود که موفق باشد اصلاً ما فرصت اینکه شبکه ای داشته باشیم که با آن وارد آزمون و خطا بشویم، نداریم! به این دلیل استانداردهایی که برای این زمینه به کار می‌رود باید استانداردهای دقیقی باشند، استانداردهای مهندسی که برای طراحی، ساخت و زیر بار بردن سیستم های فوق العاده مهم استفاده می شوند دیگر شبکه های معمولی مخابراتی نیستند. بنابر این ارزیابی آنها نیز به همین دلیل بسیار مهم است. برای اینکه بدانیم چند درصد در این حوزه پیشرفت داشته ایم باید پروتکل‌ها را بررسی کنیم، ممکن است بگوییم این فرآیند تا انتها پیشرفته و صددرصد پیاده شده است ولی کار نمی کند! شما نمی‌توانید بگویید پس کار تمام است باید پیشرفت پروتکل هایی که در این زمینه وجود دارند لحاظ شود. کما اینکه از سال ۹۲ یا خیلی قبل تر از آن این قضایا شروع شد و در سال ۹۲ رسمیت پیدا کرد سال ۹۵ به خوبی تبیین شد ولی تا الان هنوز ثبات پیدا نکرده است. نمونه در آبان ماه اینترنت قطع شد و دیدیم شبکه ملی اطلاعات کارایی لازم را نداشت. پس این ارزیابی به همان اندازه اهمیت دارد که طراحی، تست و حکمرانی در این قضیه اهمیت داشته است.
این یک بحث ملی به لحاظ کلان خودش است این نکته مهم است که می خواستم عرض کنم، بعد از مصوبه اول از وزارت ارتباطات خواسته شد که این مسائل را کتباً به شورای عالی فضای مجازی منعکس کند چون طبق حکم مقام معظم رهبری طرح شبکه ملی اطلاعات باید در شورای عالی فضای مجازی به تصویب برسد. چند مسئله اینجا وجود دارد. یک نیازسنجی. مردم چه نیازهایی در این زمینه دارند؟ باید یک سند مشخصی برای این مسئله نگاشته شود.
نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و … . یکی نیاز های عام کشور است برای اینکه چندین میلیون نفر که داخل این زیست بوم در حال فعالیت هستند حقوقشان حفظ شود ارتباط برقرار شود پایدار باشد. باید استقلال کشور در این زمینه حفظ شود، که الزامات خاص خودش را می طلبد. اگر می‌خواهیم شبکه ملی اطلاعات را ارزیابی کنیم بعد از طراحی مدل مفهومی که جزئیات پیاده شد دو مرتبه پیمانکار(وزارت ارتباطات) می‌خواهد تحویل شورای عالی فضای مجازی بدهد، این جا باید ارزیابی اصلی صورت بگیرد. اینها همه دارای استانداردی هستند که می بایست مورد ارزیابی قرار گیرند پروتکل های دقیقی دارند که باید طبق آنها هم طراحی صورت بگیرد و از طرف دیگر ارزیابی. در مدل‌های بزرگ قضیه ای مطرح است به نام قضیه V یعنی از یک طرف شما طراحی می کنید و از طرف دیگر بعد از تست و اعتبارسنجی طبق استانداردهای مورد نظر ارزیابی می کنید، و در انتها اگر دیدید همه مشخصات طبق نیازها تحویل گرفته شده آنوقت شبکه ملی اطلاعات به نحو احسن زیربار رفته است. هر کدام از اینها که ناقص باشد نمی‌توانیم از ارزیابی نتیجه درستی بگیریم!
دکتر رسول جلیلی
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی و ارائه دهنده نشست
تعریف اولیه و حداقلی شبکه ملی اطلاعات، زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور است. زیرساخت ارتباطی را حداقلی می دانیم به این جهت که کف کار و لایه اول کار را فقط در نظر بگیریم و به زبان ساده زیرساخت ارتباطی یعنی یک بسته. مثلاً یک بسته یعنی به صورت متوسط هزار بایت اطلاعات از یک کامپیوتر ایرانی داخل ایران به کامپیوتر دیگر داخل ایران. این کار باید بدون اتکاء به باند یا تجهیزات خارج از مرزهای جغرافیایی ممکن باشد. ظاهر این جمله خیلی ساده است که ما سیم ها و فیبرهای نوری را داخل کشور داریم و مثلاً از تهران یک بسته به مشهد می فرستیم چگونهزممکن است این بسته به خارج از کشور مثلا اروپا، کویت یا تاشکند برود و بعد به مشهد منتقل شود؟! همه می گویند فیبر ما داخلی و از تهران به مشهد است و محال است به خارج از کشور برود و دوباره به داخل و مشهد بیاید ولی وقتی من و شما می خواهیم از تهران به مشهد ارتباط بین ویدئو کنفرانسی داشته باشیم یا ایمیل بفرستیم ناگهان بخشی از بسته های ما خارج از کشور می روند برمی گردند و به مقصد می رسند. دلیل این ماجرا چیست؟ دلیل بر می گردد به اینکه کاربردی که ما روی آن سوار می‌کنیم برخی بسته ها را مجبور می کند که به خارج از کشور برود یک سوالی بپرسند جوابی بگیرند و بعد به مشهد بروند از روز اول هم همه معماران شبکه اطلاعات، کارشناسان دولت و بخش خصوصی می دانستند که این اولیه های نرفتن بسته به خارج از کشور است ولی فکر می‌کردند که این تنظیمات انجام شده است ناگهان به دلایل شدید امنیتی بخشی از اینترنت در کشور قطع شد و دیدیم که کل سیستم خوابید. سرویسی که می گوییم تبدیل نام به آدرس در کشور وجود داشته ولی داخلی نشده چون جاهایی پیکر بندی نشده و در جاهایی اصلاً وجود نداشته است! مثال دیگر در پیام رسان های داخلی وجود دارد و در زمان قطع اینترنت در آبان ماه ما دیدیم که پیام رسان های داخلی پیام را ارسال می‌کردند ولی در نقطه مقصد دریافت نمی شدند این به آن علت است که پیام رسان داخلی بود فیبر نوری و ارتباطات داخلی بود ولی پیام رسان ها از یک نرم افزار رایگان گوگل برای پیام استفاده می‌کردند که چون سرویس گوگل قطع و محدود بود پیام ها نیز مخابره نمی‌شدند. مشکل اصلی اینجاست
سرویس خدمات ما یک خدمات از شرکت خارجی یا اسرائیلی یا غیره را احتیاج دارد به همین علت نمی توانیم ادعا کنیم که تمام خدمات از طرف ما در داخل ایران انجام پذیرفته است. زیرساخت خدمات ما با این شرایط در اختیار آن لایه پنهان خدماتی است که سرویس ما را تکمیل می‌کند و عملاً وقتی صفرتاصد موضوع را نگاه می کنیم آنها خواسته یا ناخواسته چنگ انداخته اند به جایی که اگر آن یک مولفه نباشد صفر تا صد موضوع کار نمی کند. اگر بخواهیم فیبر نوری و زیرساخت نقل و انتقال اینترنت در کشور را شبکه ملی اطلاعات بدانیم در این صورت پیشرفت کار صددرصد بوده است ولی اگر بخواهیم سرویس روی آن بگذاریم و این سرویس حتی یک بسته از هزار بسته گیر خارجی باشد و انجام نشود آخر آن ۱۰۰ درصد به ۱۰ درصد نیز نمی‌رسد.
می شد برای این قضیه یک رزمایش برگزار کرد اشکال اصلی شبکه ملی اطلاعات و وصل شدن به اتفاقات آبان ماه در این بود که فکر کردند که DNS هست مسیریابی هست نرم افزارهای داخلی بدون اتکاء به خارج از کشور کار می‌کند ولی لحظه اول کار نکرد و برخی در ادامه و تا انتها کار نکردند. این اتفاق را می شد با چند رزمایش در وقت هایی که مردم خواب هستند، مهمانی هستند و سرویس آنچنانی نیاز نیست انجام داد!
در این حد که ما شبکه ملی اطلاعات می‌خواهیم کار سختی نیست این بخش هم پوشانی خیلی زیادی با توسعه اینترنت در کشور دارد یعنی اگر ما نمی‌خواستیم شبکه ملی اطلاعات داشته باشیم می خواستیم مردم به خدمات داخلی و خارجی وصل شوند ولی پول نفت نداشتیم می‌خواستیم قناعت بکنیم عقل اقتصادی حکم می‌کرد که بسته‌های ما به خارج نروند و بعد به داخل بیایند چه بسته های اصلی به وسیله های DNS چه وسیله هایی API
ما در اتفاقات آبان ماه با یک رزمایش اجباری مواجه شدیم و در این رزمایش فهمیدیم که خیال می کردیم بخشی از سرویس ها را داریم آنها نبود چون وابسته به خارج از کشور بودند. یکی از مهمترین نیازهای اصلی کشور راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است به طوری که بتوانیم به راحتی اطلاعات خود را بدون آنکه توسط سیستم‌های پیشرفته خارجی دزدیده شوند انتقال دهیم به این معنی که ما باید در حوزه فضای مجازی استقلال داشته باشیم.
امروزه کشور نیازمند وجود یک موتور جستجوی ایرانی است که بتواند در شرایط خاص نیازهای جامعه را برطرف کند. اما متأسفانه در این رابطه در حال حاضر ما هیچ گونه فیبری نداریم که به راحتی بتوانیم اطلاعات داخلی کشور را انتقال دهیم.
در حال حاضر اشکال اساسی در مدیریت شبکه ملی اطلاعات این بود که به مقوله نقل و گفتار درباره راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات فکر کردند و فعالیت آنها دچار ضعف بود و مدیریت تصور می‌کرد که نرم‌افزارهای داخلی بدون انتخاب سیستم‌های خارجی فعالیت می‌کنند اما چنین اتفاقی انجام نشد.
اگر کشور اینترنت داخلی خود را مناسب با پیکربندی راه‌اندازی می‌کرد می‌توانست در قطعی اینترنت در آبان‌ماه با اعلام قبلی اطلاع‌رسانی‌های لازم را انجام دهد.
دکتر فرشاد مهدی پور
رییس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی و ارائه دهنده نشست
می خواهم از یک موضوع و منظر دیگر به موضوع اصلی بحث امروز نگاه کنم. در سال ۸۸، دی ماه ۹۶ و آبان ماه ۹۸ ما درگیر اغتشاشات و اعتراضاتی بودیم. در همه موارد اعتراضاتی نیز وجود داشت که سویه اغتشاش نیز پیدا کرد. در سال ۸۸ موضوع کاملاً سیاسی بود در ۹۶ ماجرا روی پهنه ای از اعتراضات بیکاری و اقتصادی که به وجود آمده بود سوار شد اما در ماجرای آبان ماه ۹۸ موضوع درگیر شدن همه آحاد جامعه با یک پدیده ای بود که اسم آن را استفاده از دکترین شوک برای پیاده‌سازی یک سیاست اقتصادی رادیکال و ناقص می گذاریم. این باعث شد که ترس از آینده و ترس از معیشت بر مردم غلبه کند و در نهایت به قطع اینترنت منجر گردید. البته همانطور که می دانید اینترنت به طور کامل قطع نشده بود چرا که ظرفیت‌های دیگری در کشور وجود داشت که می توانستند همان موقع از اینترنت استفاده کنند. اگر این پدیده را یک شوک حیثیتی و بی اعتبار شدن و بی اعتمادی به مردم قلمداد کنیم، با قطعی اینترنت ضربه این مسئله به مردم بسیار بیشتر شد.
وقتی شما به آمار اعجاب انگیز دسترسی ۹۰ درصد از مردم ایران به گوشی‌های هوشمند نگاه می کنید و از سوی دیگر دسترسی بالا به اینترنت خانگی، نشان دهنده مصرف بالای اینترنت در کشور است. چرا این اتفاق افتاد آیا راه حل دیگری برای مهار بحران وجود نداشت؟
مگر هفت، هشت، ماه قبل از این، آمریکایی ها به طور مستقیم به گوشی های ما دسترسی پیدا نکردند؟ پیام رسان های داخلی ما را از کار انداختند؟ دولت برای راه اندازی اینترنت ملی داخلی و پایدار چه کار کرد؟ این آمادگی در کجا بود؟ فرض کنید آمریکا اینترنت ما را قطع می‌کرد و ما در این وضعیت قرار می‌گرفتیم چه کسی غیر از دولت مسئول برقراری اینترنت برای استفاده مردم بود؟
چرا تا به حال زیرساخت و بستر لازم و کافی شبکه ملی اطلاعات توسط دولت ایجاد نشده تا در زمانی که اینترنت جهانی دچار مشکل می‌شود، کاربران ایرانی همچنان به اینترنت دسترسی داشته باشند و امورات روزمره‌شان دچار مشکل نشود. فرض بگیرید اگر آمریکا اینترنت ما را قطع کند چه می‌شود؟ با توجه به اینکه زیرساخت لازم برای شبکه ملی اطلاعات در کشور توسط دولت شکل نگرفته، اگر این موضوع محقق شود اتفاقات بسیار بدتر از محدود کردن اینترنت در آبان ماه امسال می‌تواند در پی داشته باشد.
توصیه‌های کنترل اینترنت در ساعات صفر اجرای سیاست‌های اعتراضی بنزین اجرا نشد و بعد از چند روز مجبور به قطع اینترنت شدند و این در حالی است که در هیچ یک از مصوبات بسته شدن اینترنت وجود نداشت و فقط محدود سازی بعضی از پلت فرم‌ها مطرح بود و این موضوع را وزارتخانه مربوطه اجرا نکرد.
خسارت معنوی و انسانی قطع اینترنت قابل محاسبه نیست. ۸۰ درصد ترافیک اینترنت ایران خارجی است و هزینه دلاری زیادی به کشور تحمیل می‌کند و این در صورتی است که ۸۰ درصد ترافیک کشور کره جنوبی داخلی است.
ما امکان مسدودسازی کدام یک از پلت فرم‌های آمریکا را داریم؟ البته آمریکا چند ماه پیش از انتشار نرم افزارهای ایرانی جلوگیری کرد و حالا می‌بینم که آمریکا تبدیل به نماد آزادی و ایران تبدیل به نماد ضد آزادی شده است.
دکتر عباس آسوشه
معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی و ارائه دهنده نشست
در جمع بندی مباحث خود دو موضوع مهم را در نظر گرفته ام. یکی بحث اقتصاد شبکه ملی اطلاعات که یکی از محورهای اصلی سند تبیین نظامات است و دیگر استقلال شبکه ملی اطلاعات. می خواهم چند روز قطعی اینترنت را تحلیل کرده و بر اساس اطلاعاتی که دارم قدری روشنگری کنم. چرا که ما باید مردم را از خود بدانیم و جدا دانستن مردم از بخش حاکمیت و مسیر تصمیم گیری خطاست. حاکمیتِ چندذیربطی و چند ذینفعی چیزی است که فضای مجازی بر اساس آن در حال شکل گیری و رشد و نِمو است. اگر فکر کنیم می توانیم خودمان تصمیم بگیریم و به مردم توضیح ندهیم که چرا این تصمیم گرفته شد و چه اثراتی داشت کار درستی نیست و موجب بی اعتمادی می‌شود و در ذهن مردم باقی خواهد ماند و نگرانی و دلگیری از حاکمیت را به ارمغان خواهد آورد و در رفتارهای اجتماعی آینده خود به شکلی آن را نشان خواهند داد. شبکه ملی اطلاعات اولاً به خدمات محتوایی و خدمات محتوا ارتباط چندانی ندارد این خدمات روی شبکه هستند. شبکه ملی اطلاعات زمین و بستر و زیرساختی برای خدمات محتوایی است. خدمات محتوایی چیزهایی است که باید سند مجزا برای آنها نوشته شود سند توسعه خدمات دیجیتال در دستور کار شورای عالی فضای مجازی است.
شبکه ملی اطلاعات مولد اشتغال است نه در خودش و خدمات خودش بلکه روی خودش هم مولد اشتغال است مولد ثروت است. فساد دیجیتال و سطح اثرگذاری فضای مجازی در GDP کشور را می‌تواند شدیداً متاثر کند اگر ما درست به آن پرداخته باشیم و بند تعرفه و مدل اقتصادی شبکه را جدی بگیریم و به آن بپردازیم که متاسفانه تا امروز خیلی خوب به این وجه سند و شبکه ملی اطلاعات پرداخته نشده است. می توانیم انتظار داشته باشیم که خدمات محتوایی که روی شبکه قرار است جریان داشته باشد رونق بهتری و با فراگیری و پوشش بهتری به مقابله کردن با بیکاری های ما در سطح جوانان به کار برده شود. چه موقع ما می توانیم بدون یک فضای مجازی روغن کاری شده و روی ریل هم چنین کاری را ایجاد کنیم؟ طبیعی است وقتی اینترنت قطع می شود و برای دسترسی به این فضا مشکل ایجاد می‌شود ضرر و زیان اقتصادی جدی در پی خواهد داشت. در بحث استقلال شبکه ملی اطلاعات بحث خودگردانی در مدیریت و در هدایت ساختارهای درون کشور است. استقلال را در خدمات پرکاربرد دنبال می کنیم مثل علی بابا اسنپ و … اینها کار می کردند ولی وقتی آدرس را مردم نمی‌توانستند پیدا کنند انگار که کار نمی کردند. اینها نکاتی است که به عنوان مباحث اقتصادی و مدل اقتصادی شبکه می تواند کمک کند تا جی دی پی ما به شکل موثری بالا برود. درست فرمودند که می‌توانستیم با تمهیداتی باعث قطع شدن اینترنت شویم. مشخص است شورای امنیت ملی دستور را قطعی داده به جهت امنیت کشور. شبکه ملی اطلاعات ریشه حکمرانی چند ذیربطی است مردم اساسی ترین محور در فضای مجازی هستند نمی شود نظرات مردم و خود مردم را نادیده گرفت. نمی توان آنها را مجبور کرد که از پیام رسان های داخلی استفاده کنند. بارها مقام معظم رهبری در نامه های مختلف اصرار به این دارند که باید نیازهای عمومی و خاص مردم در شبکه ملی اطلاعات جدی گرفته و پاسخ داده شود. ما نیاز به پیام رسای داریم که نیازهای عمومی ما را با هزینه بسیار پایین و بی هزینه در اختیار بگذارند. اقدامات خوبی در سال های قبل در این زمینه اتفاق افتاده ولی نسبت به شش سال وقتی که بود بسیار اندک بود.
دکتر محمدحسن انتظاری
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی و ارائه دهنده نشست
می خواستم این نکته را عرض کنم که ابزار خاصی برای پیگیری و کنترل و اجرای مصوبات در اختیار مرکز ملی فضای مجازی نیست. تسهیم و تقسیم بودجه باید در اختیار این مرکز باشد ولی این گونه نیست! بنابراین نسبت به بودجه هایی که صرف شبکه ملی اطلاعات شده گزارش رسمی داده نمی‌شود سازمان برنامه و بودجه می بایست این کار را انجام می‌داد ولی نداده و مقاومت می کند. بودجه اساسی ترین ابزار نظارتی است. از باب نظارت و ارزیابی اقدامات بسیار خوبی در شورای ملی فضای مجازی صورت گرفته و می گیرد از جمله همین شهریور ماه گذشته و پیرو آن بود که وزارت ارتباطات مکلف شد تا اقدامات بعدی را انجام دهد. همانطور که جناب آقای جلیلی فرمودند وزارت ارتباطات در شبکه ملی اطلاعات کار را تمام شده می داند و محتوا را از وظایف خود نمی‌بیند. مصوبه سال ۹۲ و مصوبه سال ۹۵ مواظب بودیم که کار محتوا و خدمات آن به عهده وزارت ارتباطات نباشد. این خلط مبحث در بحث محتوا و خدمات محتوا نباید شکل می گرفت که گلایه از وزارت ارتباطات به قوت خودش باقی است.
دکتر رسول جلیلی
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی و ارائه دهنده نشست
سوالاتی که وجود دارد این است که آیا توافق آراء بین مرکز ملی فضای مجازی و اعضای شورای عالی فضای مجازی و مجری شبکه ملی اطلاعات وجود دارد یا خیر؟ روی این که ما سه لایه زیرساخت ارتباطی، زیر ساخت اطلاعاتی و خدمات پایه و نرم‌افزاری و ارتباطات نوین داریم توافق هست. این بخشی است که دنیا در حال حاضر خیلی مجانی و شیک نسبت به آن خدمات ارائه می کند، ولی برای بازارهای داخلی صرفه اقتصادی ندارد که در این زمینه گام بردارند لاجرم باید برای رفع این مسئله، بودجه دولتی و حاکمیتی اختصاص داد. انتظار این است که شبکه ملی اطلاعات را دولت در دست گرفته، کامل کند و بعد به بخش خصوصی واگذار کند در لایه های مختلف افراد و سازمان های خصوصی وجود دارند که سرمایه گذاری کرده و می کنند. اپراتورهای اصلی ما هم پول دارند و هم امکانات و می‌توانند در این بخش‌ها ورود پیدا کنند. معلوم است که اپراتور می‌خواهد سرمایه بیشتری جذب کند تلاش شبکه ملی اطلاعات این است که هر چه ممکن است حتی نیاز برآورده شده خارجی را داخل کشف کند و مجانی یا ارزان‌تر به مشتری بدهد. اگر جایی مجبور شد برای نفر اول امکانات بیاورد نفرات دوم تا یک میلیونیوم از همین خدمات داخلی استفاده کنند این هم اقتصادی است به نفع ماست ارزبری آن کمتر است و تهدیدات امنیتی نیز ندارد.
دکتر فرشاد مهدی پور
ارائه دهنده نشست
در خصوص نکاتی که جناب آقای دکتر جلیلی فرمودند باید عرض کنم تعارضات جدی وجود داشته و دارد مثلا بین دبیر وقت شورای عالی فضای مجازی و دولت وقت، تعارضات جدی بود. در سال ۹۲ آقای وزیر ارتباطات وعده داد تا اسفند ۹۲ شرایط ایجاد شبکه ملی اطلاعات را فراهم می‌کند ولی نکرد، شرایط شبکه ملی اطلاعات چه در دولت قبل و در دولت فعلی به یک شکل بود. قطع اینترنت قبلاً بوده و اکنون نیز هست. این طور نیست که اولین بار در دنیا کسی اینترنت را قطع کرده باشد.
در خصوص شبکه ملی اطلاعات آن چیزی که به عنوان جمع بندی در این نشست می خواستم مطرح کنم این است که شبکه ملی اطلاعات سه فایده مستقیم برای ما دارد. یک، افزایش ثروت و سرمایه است. داده الان اصلی ترین سرمایه برای کشور است و برای آینده کشور حیاتی است و افزایش داده ها و فرآوری داده ها آن چیزی است که برای ما اهمیت دارد. باید شبکه ملی اطلاعات را درست کنیم تا بتوانیم برای داده هایمان بهره وری ایجاد کنیم. ما عملاً از بیگ دیتا نمی توانیم استفاده کنیم، بیگ دیتا در دنیا سیاست‌ها را جابه‌جا می‌کند در انتخابات کاربردهای وسیعی دارد ولی ما در این مسئله عاجز مانده ایم. دوم، صیانت و سلامت از فکر و ذهن و آینده مردم است چیزی که حکومت باید انجام بدهد و وظیفه است.
اشاره شد به پلیس فتا و شکایت ها و اینکه در اکثر موارد امکان رسیدگی وجود ندارد و فقط باید به صورت رندم برای موارد بیرونی این کار را کرد. سوم، رفاه از طریق ارائه خدمات ارزان و پایدار. این یک مطالبه جدی است که دولت باید خدمات پایدار و ارزان و قابل دسترس را همواره ایجاد کرده و به مردم ارائه نماید.
