به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، جهت آشنایی بیشتر با دانشنامه ارزشمند قرآن شناسی و فرآیند تدوین مقالات آن با حجت‌الاسلام محمد حسنی مدیر گروه حقوق جزا این دانشنامه گفت‌وگویی داشته ایم که در ادامه از منظرتان خواهد گذشت:
- در مورد گروه حقوق جزا دانشنامه قرآن‌شناسی اجمالاً توضیح دهید.
گروه حقوق جزای دانشنامه قرآن‌شناسی از جمله گروه‌هایی است که از آغاز تشکیل گروه‌های مختلف این دانشنامه فعالیت خود را آغاز کرده است. درباره مقالات به چند نکته اشاره می‌کنم:نکته اول در این اینجا لازم است مورد اشاره قرار گیرد آن است که علی‌رغم اینکه قرآن کریم منبع بسیار مهمی در استنباط فقهی و دریافت مبانی حقوقی می‌باشد، اما آن‌گونه که شایسته و لازم است مباحث حقوق جزا مبتنی بر آیات قرآن مورد توجه قرار نگرفته و پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی گام مهمی در عینیت بخشی در استفاده از آیات قرآنی برداشته است. ما در قرآن کریم آیات متعددی داریم که بیان‌کننده مبانی برخی از اصول کلی حقوق جزا و عناوین دیگر جزایی است که همچون خورشیدی بر تارک حقوق جزا نور افشانی می‌کنند.
برای نمونه به اصل شخصی بودن مجازات و مسئولیت کیفری اشاره می‌کنم که در کشورهای غربی در دو الی سه قرن پیش مطرح نبوده و با اصل شخصی بودن مجازات و مسئولیت کیفری بیگانه بودند و حتی حیوانات و مجانین و افرادی که دارای مسئولیت کیفری نبودند مجازات می‌شدند؛ ولی در ۱۴۰۰ سال قبل آیه «وَ لا تَزِرُ وازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرى» آن‌هم در چندین آیه به بیان اصل شخصی بودن مجازات که امروزه یکی از افتخارات حقوق جزای بشمار می‌رود، پرداخته است.
نکته دوم این است که مقالات حقوق جزای دانشنامه قرآن شناسی همچون مقالات سایر گروه های علمی از اتقان لازم برخودار هستند و این امر به لحاظ ارزیابی های متعدد و مورد ملاحظه قرار گرفتن از سوی متخصصان متعدد می‌باشد. مقالات حقوق جزای دانشنامه به لحاظ پشتوانه‌های علمی حاصل شده از ارزیابی‌های متخصصین علوم جنایی، تفسیری و فقهی در مقایسه با پژوهش‌های دیگر از اتقان بیشتری برخوردارند و لذا این مقالات انشاء الله یکی از منابع متقن برای پژوهشگران در موضوعات حقوق جزا از نگاه قرآنی خواهند بود.مقالات دانشنامه ای مقالاتی تخصصی بوده و بر خلاف برخی دانشنامه های مرسوم، صرفا گزارشی نیستند و در کنار گزارش از مباحث گذشته، مقالات تولیدی قلمداد می شوند و در موضوعات و مباحث، مقوله نوآوری به روشنی در آنها قابل مشاهده است.
نکته سوم آن است که در سال‌های اخیر دانشنامه‌هایی درباره قرآن‌شناسی طی موضوعات مختلف در کشورهای غربی تهیه شده که نه تنها پاسخ‌گوی شبهات موجود نیست بلکه خود به دلیل فقدان تخصص لازم در مبانی دینی بویژه از منظر مذهب امامیه، موجب بروز شبهاتی شده اند، از این جهت در این گروه همانند گروه‌های علمی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی با عنایت به مقالات دانشنامه‌هایی مثل لایدن به شبهاتی که از سوی این قبیل نوشته‌ها ایجاد شده است پاسخ داده می‌شود.
- سیر تکاملی این دانشنامه به چه صورت است؟
گروه حقوق جزای دانشنامه قرآن شناسی دارای یک شورای علمی است که از اساتید مبرز حقوق جزای اسلامی تشکیل یافته و افزون بر تحصیلات عالی دانشگاهی از دانش آموخته‌های حوزه‌های علمیه در عرصه فقه و تفسیر هستند. روش کار ما در گروه به این شکل است که در ابتدا مدخل‌ها در شورای علمی گروه جزا شناسایی گردیده و به متخصصین این حوزه، جهت نگارش واگذار می‌شوند. پس از آن مؤلف مقاله با مدیران گروه در ارتباط است، هم در شیوه نگارش و هم در استفاده از منابع مورد نیاز به آنها کمک می‌شود پس از اخذ اولین مقاله ارزیابی اجمالی توسط مدیر گروه انجام گرفته و جهت اصلاح به مولف عودت داده می‌شود و پس از این مرحله، توسط ارزیابان محتوایی، ساختاری و مصدر یابی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و نهایتاً در جلساتی با حضور اعضای شورای علمی گروه حقوق جزا به دقت مورد کنکاش واقع می شود. پس از اصلاحات برای مرتبه نهایی در شورای عالی دانشنامه که متخصصان و صاحب‌نظران در علوم مختلف هستند به نقد مقاله پرداخته می‌شود و به جرئت می توان گفت که در مراحل مختلف تکمیل مقاله که نسخه‌ها در هر مرتبه از اصلاحات، دارای شماره جدیدی به خود می بیند؛ گاه نسخه‌های مقاله به بیش از بیست نسخه بالغ می‌گردد و همین ملاحظه‌ی ارزیابان متعدد است که اتقان لازم را به مقاله می‌دهد.
- در مورد فعالیت‌های در دست اجرای گروه حقوق جزای دانشنامه قرآن نیز اجمالاً توضیح بفرمایید.
در گروه حقوق جزای دانشنامه قریب به ۶۰ مدخل در دستور کار قرار دارد که از این مداخل حدود ۲۱ مدخل یا نهایی شده و به جهت کارهای پایانی مثل ویراستاری علمی و ویرایش ادبی به متخصصان این امر واگذار شده است و یا مراحل پایانی را می‌گذراند؛ یعنی مورد تصویب شورای عالی دانشنامه گرفته و در مرحله اصلاحات از سوی مولف و نظرات نهایی ارزیابان ساختاری قرار گرفته است. این ۲۱ مدخل در واقع جلد یک دانشنامه حقوق جزای دانشنامه قرآن‌شناسی را تشکیل می دهد که به مباحث حقوق جزای عمومی و ادله اثبات اختصاص داشته و امیدواریم با تسریع در امور در آینده نزدیک به چاپ برسد.
مقالات جلد های دیگر از جهت مراحل تکمیل آنها متفاوت بوده و لذا برخی از آنها به مراحل پایانی و حتی ویراستاری ادبی راه یافته است و برخی در مرحله نگارش و بعضی از مقالات در مرحله ارزیابی‌های اجمالی و محتوایی و ساختاری و مصدریابی قرار گرفته و برخی در مسیر بررسی شورای علمی گروه حقوق جزا و برخی آماده بررسی نهایی در شورای عالی دانشنامه گردیده است که امیدوارم با استعانت از مدد الهی و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و قرآن کریم و تمرکز بر جلد دوم دانشنامه هر چه زودتر مقالات این جلد را نیز به تصویب شورای علمی گروه و شورای عالی دانشنامه برسانیم.
- در پایان اگر نکته ای لازم به ذکر هست بفرمایید.
یکی از نکات مهمی که در خصوص دانشنامه ها وجود دارد و قبلا نیز به آن اشاره شده این است که مقالات دانشنامه در اثر ملاحظات ارزیابان و متخصصان از اتقان لازم و کافی برخوردار می شوند اما روشن است که این اتقان و استواری مقاله حاصل خون‌دل خوردن های مولفان مقالات است. مهمترین دغدغه ما این است تدبیری بیندیشیم تا بار سنگین به ثمر نشستن اتقان مقالات فقط بر دوش نویسندگان نیفتد. اگر بخواهیم آثار علمی پژوهشگاه متقن‌تر نمایان گردد لازم است حمایت‌های لازم از نویسندگان به عمل آید. اعتبار مقالات دانشنامه‌های تخصصی نباید همچون دانشنامه‌های عادی و عمومی و پژوهش‌های دیگر تلقی گردد و در دادن امتیاز، همسان نگریسته شوند در غیر این صورت کسی آماده نگارش مقاله دانشنامه‌ای نخواهد بود مقالاتی که دارای مراحل طاقت‌فرسا اما درعین حال دارای امتیاز کمتری هستند.
در پایان از همه نویسندگان مقالات دانشنامه و بویژه حقوق جزا تشکر می‌کنم و ضمن ارج نهادن بر نوشته‌های آنان، امید آن دارم که همچنان ما را در خدمت به ساحت نورانی و مقدس قرآن کریم یاری فرمایند.
