به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ نشست رونمایی کتاب «ادبیات پایداری؛ تعاریف، گونه‌ها و گستره» نوشته دکتر محمدرضا سنگری به همت گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ صبح یکشنبه (هفتم بهمن) با حضور دکتر محمود بشیری؛ دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی، محمد حنیف؛ رمان‌نویس و پژوهشگر ادبیات داستانی، محمدرضا ترکی؛ دانشیار دانشگاه تهران، غلامرضا کافی؛ دانشیار دانشگاه شیراز، داوود ضامنی؛ مدیرکل دفتر ارزیابی و پایش حوزه هنری برگزار شد؛ ضمن اینکه دبیری علمی این نشست نیز بر عهده دکتر حامد صلاحی بود.
دکتر محمدرضا سنگری نویسنده کتاب «ادبیات پایداری؛ تعاریف، گونه‌ها و گستره» در این نشست بیان نمود: این کتاب در حوزه پایداری نوشته شده است و عنوان نوپدیدی در ادبیات ایران به شمار می‌رود.
وی گفت: پرداختن به ادبیات پایداری گامی مهم در مراکز علمی و دانشگاهی کشور محسوب می‌شود که در صورت پرداختن به آن تبدیل به چندین کتاب در این حوزه خواهد شد.
اولین سخنران این نشست دکتر محمود بشیری، دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی گفت: کتاب ادبیات پایداری دکتر سنگری، کتاب بسیار خوبی است. هر چقدر در این زمینه نوشته شود؛ جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی تقویت می‌شود. نگاهم به این آثار نگاه مثبتی است.
وی با بیان اینکه کتاب ادبیات پایداری، محاسن بسیار زیادی دارد افزود: دکتر سنگری سابقه زیادی در حوزه انقلاب اسلامی دارد اما لازم به ذکر است که بگویم مفهوم پایداری یک مفهوم جدید و مربوط به دوره انقلاب اسلامی و جنگ است. آثار زیادی مانند شاهنامه داریم که می‌گویند ادبیات پایداری است در حالی که شاهنامه یک تاریخ است و باید به این مسایل دقت بیشتری داشته باشیم.
وی با بیان اینکه منشأ اصلی ادبیات پایداری، انقلاب اسلامی است تصریح کرد: اساسا هر چیزی که در مورد تفکر انقلاب اسلامی باشد ادبیات پایداری محسوب می‌شود و هر بخشی که مربوط به جبهه فرهنگ انقلاب اسلامی است؛ ادبیات پایداری نامیده می‌شود و هر بخشی که مربوط به جنگ باشد از آن به عنوان ادبیات دفاع مقدس یاد می‌شود.
این استاد ادبیات تصریح کرد: کتاب ادبیات پایداری دکتر سنگری یکی از خلأهای جدی در حوزه مطالعات به ویژه در حوزه دانشگاهی را خواهد پوشاند.
دکتر بشیری در ادامه تصریح کرد: در گذشته وقتی کتاب یا داستانی نوشته می‌شد، اسم‌شان تامل برانگیز بود؛ به عنوان مثال به قصه می‌گفتند «راحه الارواح»، وقایع نگار یا قصاص که این عناوین بسیار مهم بودند اما متاسفانه در نوشته‌های اخیر کمتر به این مسئله توجه می‌شود.
وی از به کار بردن برخی واژه‌ها در کتاب ادبیات پایداری انتقاد کرد و افزود: «سازه‌های پایداری» که در این کتاب به کار برده شده است، واژه مناسبی نیست؛ ضمن اینکه امروز نیز باب شده که مثلا گفته می‌شود، مهندسی فرهنگی، بنابراین در خصوص بعضی از این الفاظ باید کمی تامل شود.
بشیری گفت: در مجموع بنده با این کتاب آقای دکتر سنگری موافق هستم.
دکتر محمد حنیف، رمان‌نویس و پژوهشگر ادبیات داستانی نیز در نشست رونمایی از کتاب ادبیات پایداری گفت: در ابتدا مطلبی را عرض می‌کنم و آن بحث جشنواره‌های دولتی و غیر دولتی است. بسیاری می‌گویند جشنواره‌های ما آیین‌نامه خاصی دارد و برای همین همیشه انتخاب‌های درست نیز انجام می‌دهیم ولی بر اساس تجاربی که من دارم در جشنواره‌ها طرز تفکر نیروی انسانی بیشترین نقش را دارد؛ به همین دلیل بعد از هر جشنواره جدیدی که برگزار می‌شود، داوران و اعضای هیئت علمی جدیدی وارد می‌شود که این خیلی تاثیرگذار است.
وی در ادامه افزود: نکته مهم این است که برخی از داوران اهل رعایت عدالت نیستند در حالی که عدالت و شهامت مسئله مهمی در داوری به شمار می‌رود. هنر داوری این است که به بهترین نحو داوری کند، حتی کسی را هم که نمی‌شناسند اما آثار فاخری ارایه می‌دهند از آن حمایت کنند؛ چون برخی مواقع آثار فاخری وجود دارد که می‌تواند به عنوان اثر برگزیده انتخاب شود؛ ولی چون داور او را نمی‌شناسد، توجهی هم نمی‌کند بنابراین توجه به این مساله خیلی مهم است.
حنیف در ادامه با اشاره به کتاب ادبیات پایداری دکتر سنگری تصریح کرد: من اصطلاح جنگ را مقدس‌تر از ادبیات پایداری می‌دانم؛ چرا که در مسایل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز استفاده می‌شود در حالی که جنگ نه تنها به زد و خوردهای کوچک بلکه درگیری‌های خونین سیاسی و نظامی را هم شامل می‌شود.
وی تصریح کرد: از سوی دیگر تالیف دفاع مقدس برای جنگ هشت ساله است و کتاب دکتر سنگری یکی از جدی‌ترین تلاش‌ها برای شناخت جنگ و به ویژه گستره آن با ادبیات سیاسی است. حنیف در ادامه خاطرنشان کرد: ما در حوزه خاطره نویسی تلاش‌های زیادی کردیم اما تلاش دکتر سنگری بسیار وسیع‌تر و بیشتر است. کتاب ادبیات پایداری دکتر سنگری یکی از بخش‌های مغفول مانده است که می‌تواند به داستان نویسی کمک کند؛ ضمن اینکه در این کتاب محدود بودن نظریات تحقیق و بررسی پاسخگویی به سوالات نیز به روشنی دیده شده است؛ هرچند در آن اشکالات تایپی و ویرایشی نیز دیده شده است اما در هنگام چاپ قطعا اصلاح خواهد شد.
حنیف با بیان اینکه ادبیات جنگ اغلب از زمینه‌های سیاسی فراتر می‌رود، اظهار کرد: ما هر چقدر به منابع غیر رسمی رجوع کنیم، گستره وسیع‌تری به ما می‌دهد تا ادبیات خودمان را با دید وسیع‌تری بررسی کنیم.
دکتر محمد رضا ترکی، دانشیار دانشگاه تهران در این نشست گفت: دکتر سنگری از رزمندگان قدیمی دفاع مقدس است و در این زمینه تلاش‌های زیادی نموده‌اند. از نگاه ما کتاب ادبیات پایداری کتابی سودمند است و در این زمینه نیز بسیار موفق عمل کرده‌اند.
وی اظهار کرد: دکتر سنگری در این کتاب تاکید دارد که حدود و ثغور ادبیات پایداری را مشخص کند. ادبیات پایداری ادبیات سیاسی و حماسی است اما هر ادبیاتی ادبیات پایداری نیست. هر ادبیاتی ضد استبدادی، ادبیات پایداری نیست. هر ادبیاتی ادبیات جنگ نیست. گاهی اوقات ادبیات ضد جنگ و صلح هم می باشد.
وی در ادامه گفت: دکتر سنگری «هویت» را محور ادبیات پایداری عنوان کرد و تاکید نمود که این محور می‌تواند عرفانی و فردی هم باشد؛ بنابراین ادبیات پایداری حول یک ادبیات جمعی شکل گرفته است ولی منحصر به مفهوم پایداری نیست.
وی با بیان اینکه ادبیات پایداری تنوع گسترده‌ای دارد، خاطرنشان کرد: اکثر مصادیق در ادبیات پایداری مربوط است به ادبیات جمعی ولی منحصر بر آن نیست؛ ضمن اینکه هویت فردی و عرفانی را هم دربر می‌گیرد. اگر ما یک هویت و ادبیات را برای دفاع از یک هویت به کار ببریم، می‌تواند ذیل ادبیات پایداری قرار بگیرد. در ادبیات پایداری دفاع از یک هویت صحبت می‌شود همچنان که صاحبان آن دست به دفاع و قلم می‌برند ولی گاهی این ادبیات برای دفاع از دیگری و صاحبان هویت دیگری است، مانند مسئله فلسطین.
وی با بیان اینکه در کتاب ادبیات پایداری دکتر سنگری روحیه ایثار و شهادت دیده می‌شود، اظهار کرد: دکتر سنگری همچنان همان روحیه دوران دفاع مقدس را دارد.
دکتر غلامرضا کافی، دانشیار دانشگاه شیراز نیز گفت: کتاب ادبیات پایداری دکتر سنگری را فصل الخطاب فعلی می‌نامیم و این کتاب زمینه رشد و ترقی رصدهای بیشتری است و همه بایسته‌های ادبیات پایداری در این کتاب جمع شده است. وی ادامه داد: چالش ادبیات پایداری نسبت به دفاع مقدس همچنان برای بنده باقی است. شکل گیری ادبیات پایداری یک مسئله عمومی است اما در حوزه خصوصی هم می توان ذیل هایی بر آن در نظر گرفت.
وی ادامه داد: در تعریف ادبیات پایداری باید به یک تعریف واحدی برسیم که این اتفاق هنوز رخ نداده است. وی ادامه داد: رج بندی، نظم مطالب و نمایه سازی باید در این کتاب رعایت شود همچنین در رج بندی مطالب نیز باید هم شان بودن جملات رعایت شود.
آخرین سخنران این نشست علمی دکتر داود ضامنی، مدیرکل دفتر ارزیابی و پایش حوزه هنری؛ خاطرنشان کرد: به نظرم این کتاب یک کتاب تعلیمی در حوزه دانش ادبیات پایداری است. در واقع شبیه نوشتن سرفصل‌ها و شرح فصل درس آناتومی در پزشکی می‌باشد. این کتاب آناتومی پایداری را برای ما به سادگی شرح داده است. شاید بد نبود عنوان این کتاب را کتاب پیکرشناسی ادبی می‌گذاشتیم. وی ادامه افزود: این کتاب برای خواننده یک تصویر کلی و شناخت دقیق از آنچه که در ادبیات پایداری نامیده می‌شود، نشان می‌دهد.
ضامنی با بیان اینکه کتاب ادبیات پایداری دکتر سنگری کتاب ساده و روانی است، افزود: اما در اصلاح سرفصل‌ها نکاتی قابل تذکر وجود دارد؛ ضمن اینکه در شیوه نگارش هم تلاش زیادی شده تا سهولت و روانی آن، این کتاب را دستخوش ارجاعات علمی به مثابه یک کتاب دانشگاهی خشک تبدیل نکند.
وی اظهار کرد: این کتاب، کتاب گرمی است و با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند. همچنین مناسب دانشجویان و نویسندگان جوانی است که می‌خواهند به وادی ادبیات پایداری قدم بگذارند.
ضامنی با اشاره به نقد کتاب ادبیات پایداری اظهار کرد: این کتاب از دو منظر قابل نقد است. همه تعاریفی که از مفاهیم در کتاب‌ها می‌آید، هر کدام خاستگاه و مبنایی دارند. بدیهی است وقتی ما ادبیات پایداری را بخشی از ادبیات فاخر می‌دانیم، دیگر نمی‌توانیم آن را محرز به ادبیاتی بدانیم که بعد از انقلاب شکل گرفته است. همچنین وقتی ادبیات پایداری را ذیل ادبیات حماسی می‌دانیم، نقطه آغاز ادبیات پایداری را باید به قرن‌ها قبل ببریم و شاهنامه را در ذیل ادبیات پایداری بدانیم در حالی که با این تعاریف دچار مناقشاتی خواهیم شد.
وی در ادامه افزود: برخی از تعاریف در این کتاب‌ها تاریخی و هنجاری و برخی هم تعاریف سلبی هستند؛ بنابراین باید به یک تعاریف واحدی در این حوزه دست پیدا کنیم؛ ضمن اینکه در بین صاحب نظران کشور در حوزه پایداری مناقشاتی وجود دارد.
ضامنی تصریح کرد: ما هم باید به کارکردهای ادبیات پایداری اشاره کنیم و هم به اهداف آن؛ یعنی مشخص کنیم که آیا توانسته‌ایم به اهداف خود در این حوزه دست پیدا کنیم یا نه. ادبیات پایدار با هویت و مفهومی به نام وطن ارتباط برقرار می‌کند. همچنین رو به سوی ملت دارد نه لزوما آن پایداری که فقظ نظامیان آن را در کشور انجام می‌دهند؛ بنابراین مهمترین مسئله در ادبیات پایداری این است که به‌رغم آثار فراوانی که طی سه چهار دهه خلق شده اما این آثار فاقد یک سنت نظری است. همچنین در این کتاب سازه علمی به خوبی تعریف نشده و ما شاهد یک شالوده منسجمی در حوزه ادبیات پایداری هستیم.
وی با بیان اینکه ادبیات پایداری یک دانش جوان است، افزود: هرچند تحقیقات زیادی در این زمینه شکل گرفته؛ ولی یک دانش نوپا است و دانش ادبیات پایداری در کشور ما هنوز به مرحله بلوغ نرسیده است و این دانش باید در نهادهای دانشگاهی تزریق شود.
محمدحسن شاهنگی، دبیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه در این جلسه گفت: دکتر سنگری، سنگربان ادبیات پایداری در کشورماست و قلم شیرین و وزین ایشان هر مخاطبی را جذب می‌کند. کتاب ادبیات پایداری پایِ کار تبیین و ترویج ادبیات پایداری در جامعه علمی، پژوهشی و دانشگاهی است و در طرح محورها و ریزمحورهای مربوط به این حوزه پیش‌قراولی کرده است و منظرها و افق‌های جدیدی را پیش روی خوانندگان قرار می‌دهد. ادبیات پایداری نیازمند فتح باب‌هایی چنین نوآورانه و جسورانه است و بایت این تلاش عالمانه باید به دکتر سنگری تبریک گفت.
در پایان دکتر سنگری در پاسخ به مطالب ارایه شده از سوی اساتید حاضر در این نشست بیان نمود: زمانی که تصمیم به نوشتن این کتاب گرفتم انگیزه‌هایی داشتم. در این نشست مباحث مختلفی در حوزه ادبیات پایداری مطرح شد و مشخص شد که دیدگاه‌های متفاوتی در این زمینه وجود دارد.
مدیرگروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه ادامه داد: اگر توجه کرده باشید من در این کتاب حتی نظر خود را نیز نقد کرده‌ام و به تعاریف مختلفی که در خصوص مفاهیم به کار برده می‌شود نیز اشاره کردم؛ بنابراین ممکن است تعریف یک مفهومی به مرور تغییر کند. در دوره کرونا شاهد بودیم که چقدر در این خصوص شعر سروده شد و مطالب نوشته شد.
وی ادامه داد: وقتی که در ادبیات پایداری مفهوم هویت را مطرح کردم، دیدم حتی این مفهوم هم کافی نیست و به این نتیجه رسیدم که ادبیات پایداری، ادبیات دفاع از موجودیت و هویت است لذا من نمی‌توانستم هر موضوعی را در این کتاب مطرح کنم و خیلی به آنها پر و بال بدهم؛ به همین دلیل جلد سوم و چهارم این کتاب را نیز برای چاپ آماده کرده‌ام لذا خواستم عصاره‌ای از این مسئله را مطرح کرده باشم.
سنگری در ادامه افزود: من «سازه» را معادل «عنصر» قرار دادم. سازه های ادبیات پایداری بسیاری از واژه ها، از یک قلمروی علمی به قلمروی علمی دیگری وارد می شوند. یکی از اساتید فرمودند: شاهنامه یک تاریخ است در حالی که شاهنامه یک ادبیات است، حتی بخش تاریخی آن هم ادبیات محسوب می‌شود.
رئیس اندیشکده ادبیات پایداری حوزه هنری در ادامه بیان نمود: هنوز در خصوص ادبیات پایداری به مفهوم واحدی دست پیدا نکردیم و همین تعریفی را که من از ادبیات پایداری در این کتاب به کار بردم، یک تعریف موقتی است؛ بنابراین در صدد هستیم در همایشی که پیش رو داریم به یک اتفاق نظر در خصوص تعریف ادبیات پایداری برسیم.
وی ادامه داد: ما هنوز ادبیات قلمرو فضای مجازی را در ادبیات خود وارد نکردیم. در نوروز امسال ۲۵۰ میلیون پیامک نوروزی ارسال شد که اگر استخراج می‌شدند، حدود ۱۰ الی ۱۲ جلد کتاب می‌شد و نزدیک به ۱۰۰ هزار جمله جدید داشتیم که کاملا وجهه ادبی داشتند. ما در کجای ادبیات خود اینها را لحاظ کردیم.
وی تصریح کرد: واژه ادبیات حدود ۱۲۰ سال پیش از ترکیه وارد کشور ما شده است ولی ما هنوز یک واژه جدیدی برای ادبیات پیدا نکردیم.
سنگری در ادامه افزود: قطعا این تعاریفی که ما الان در خصوص مفاهیم مختلف داریم در آینده تغییر خواهد کرد و مقرر شده است یکی از کارگروه‌های همایش به تعریف ادبیات پایداری اختصاص یابد تا بتوانیم به یک تعریف واحدی از ادبیات پایداری برسیم.
