به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ نشست معرفی و بررسی کتاب «فلسفه فقه سیاسی از دیدگاه حضرت آیت‌الله خامنه ای» ظهر یکشنبه ۳۰ دی ۱۴۰۳ در تالار شهید بهشتی در دانشگاه باقر العلوم علیه السلام در شهر قم، برگزار شد.
نگاه کاربردی رهبر انقلاب به عرصه فقه
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیدسجاد ایزدهی، مولف کتاب “فلسفه فقه سیاسی از دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای” و رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه در ابتدای این نشست با اشاره به انگیزه خود از نگارش این کتاب اظهار کرد: احساس کردم که نیاز به روشن کردن برخی از مباحث پیشینی فقه حکومتی و فقه سیاسی است و تا زمانی که این مباحث حل نشود، مباحث پسینی هم در این عرصه، حل نخواهد شد. در حوزه فقه سیاسی، اگر چیستی و ماهیت و مبانی پیشینی که منجر تولید این علم می شود، بیان نگردد، اختلافات زیادی به وجود می آید.
وی ادامه داد: رهبر انقلاب، دیدگاه های رو به جلو و کارآمد دارند و ایشان به عنوان یک فقیه صاحب سبک، محسوب می شوند که با یک نگاه کاربردی به فقه، نگاه می کنند و ایشان در منصب ولایت، قرار دارند. رهبر انقلاب، فقه را نه به عنوان دانش ذهنی محض بلکه به عنوان منطق دانش اداره کشور، می بینند. کتاب حاصل دو سال تعمق در سخنان رهبر انقلاب است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: امروز فلسفه مضاف ممکن است که همچون فقه سیاست به یک دانش تعلق بگیرد یا این که به یک موضوع، اختصاص پیدا کند که نمونه آن فقه سینما است. فقه سیاسی، دانشی است که از قدیم وجود داشت و سابقه طولانی دارد. دغدغه ای که من را به نگارش کتاب وا داشت، دغدغه دانشی است که پشتوانه نظام معرفتی قرار بگیرد. این کتاب در سه فصل به نگارش درآمد. در فصل های مختلف کتاب به مبانی و کلیات، سرفصل های تاریخی و تراث سیاسی و نحله ها، غایات فقه سیاسی و کارویژه این دانش و جایگاه آن در نظام معرفتی سیاسی اسلام پرداخته شده است.
ایزدهی با اشاره به ابعاد فقه سیاسی اظهار کرد: فقه سیاسی از یک طرف یک گرایش در راستای فقه است، از طرف دیگر، یک عرصه اش به حوزه سیاست برمی گردد. فقه سیاسی، یک مجموعه مفصل می باشد که یکی از مواضع آن، فقه حکومت می باشد و بخشی از مباحث فقه سیاسی به این موضوع، اختصاص دارد. واژه فقه حکومتی را نباید با فقه سیاسی و فقه حکومت، یکی دانست. فقه حکومتی به تمام عرصه های فقه با رویکرد حکومت کردن می پردازد.
رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه خاطرنشان کرد: من در کتاب “فلسفه فقه سیاسی از دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای” به ادله اشاره کردم. قرآن یک منبع غنی است که خیلی از آن استفاده کردیم در حالی که در فقه حکومت می توان بسیار زیاد از قرآن کریم استفاده کرد. دو موضوع روش و موضوع در فقه سیاسی دارای اهمیت زیادی است که باید به آن بپردازیم. روش شناسی فقه سیاسی به انجام یک تحقیق و دو تحقیق خلاصه نمی شود و کارهای زیادی باید در این خصوص صورت بگیرد، از سوی دیگر با فقر شدیدی در موضوع شناسی، مواجه می باشیم.
انقلاب امام خمینی(ره) در فقه شیعه
حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدعلی رنجبر عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام در ادامه این نشست با اشاره به کمبود آثار در زمینه فلسفه فقه سیاسی اظهار کرد: در این زمینه آثار چندانی به نگارش در نیامده است. این در حالی است که هم امام خمینی(ره) و هم رهبر انقلاب، یک نوع انقلابی را در فقه ما انجام دادند که این انقلاب در سه ساحت موضوع، حکم و ادله بود. وقتی فقه خودمان را بررسی کنیم می بینیم که این فقه در ابتدا، فقه استفتائی بود، در ادامه به دلیل نزدیک بودن به عصر ائمه معصومین(ع) فقه استفتائی و روایی شد. با دور شدن از آن عصر، فقه ما فقه استفتائی و استنباطی گردید. هر چه جلوتر آمدیم، مسائل مستحدثه شد و فقیه مجبور گردید که برای پاسخ به این سوالات، اصولی تدوین کند و این اصول، اصول عملیه نام گرفت.
وی ادامه داد: امام خمینی(ره) در بررسی های خودشان متوجه شدند که عامل ایجاد هزاران خرده مسئله فرعی، یک چیز است و آن، وجود حکومت طاغوت است. ایشان ام المسئله را رصد کردند. امام راحل با بررسی ادله به این نتیجه رسیدند که اسلام همه اش حکومت و سیاسی است. این سوال پیش می آید که چرا فقهای دیگر هم عصر امام خمینی(ره) به این نتیجه نرسیدند باید پاسخ داد که اگر فقیه تنها به ۱۰ درصد روایات و آیات قرآن توجه شود، به نتیجه اسلام هو الحکومه نمی رسد.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام افزود: امام خمینی(ره) در روش و در موضوع و ادله در فقه، انقلاب کردند. در فقه سیاسی باید به این انقلاب اشاره نمود تا مخاطب متوجه شود که چه اتفاقی در این میان افتاده است. اگر بتوانیم این کار را انجام بدهیم، مخاطب متوجه خواهد شه که فلسفه فقه سیاسی در کجا است.
لزوم پرداختن به ساختارها در فقه سیاسی
حجت الاسلام دکتر سیدکاظم سیدباقری مدیر گروه سیاست پژوهشگاه در بخش پایانی نشست با اشاره به اهمیت نگارش کتاب “فلسفه فقه سیاسی از دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای” اظهار کرد: کار خوبی در زمینه فقه سیاسی در این کتاب انجام شد. پرداختن به فلسفه فقه سیاسی نشان از این دارد که فقه سیاسی به یک شاخه معرفتی تبدیل شده است. وقتی به فقه سیاسی نگاه می پردازد، کسی که از نگاه دین حداقلی به این مسئله نگاه می کند، فقه سیاسی را نمی پذیرد و در نگاه او، فقه سیاسی پایگاه ندارد.
وی ادامه داد: وقتی به اداره اجتماع می پردازید از دین حداقلی و نگاه محدود به فقه فاصله می گیرید و تلاش می کند که از مشکلات جامعه، گره گشایی کند. اما فقه حداکثری هم به امر حکومت و نظام سازی نمی پردازد. در فقه سیاسی به حکومت اندیش می پردازد و اداره یک نظام سیاسی را بررسی می کند. در نگاه دیگری، فقه سیاسی حکومت اندیش، فقه نظام ساز مطرح می شود که یک گام جلوتر از فقه حکومت اندیش است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: رهبر انقلاب، فقه نظام ساز را مطرح می کنند و تاکید دارند که فقیه باید زمان را بشناسد، در چنین فقهی در مسائل مختلف از جمله سیاسی و اقتصادی و اجتماعی، نباید فقه سوالی را بی پاسخ بگذارد. در کتاب “فلسفه فقه سیاسی از دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای” به این مسئله پرداخته شده است، اما در جلد دوم این کتاب باید مربوط مربوط به نظام سازی برجسته تر شود.
سیدباقری با اشاره به شرایط تحول فقه سیاسی اظهار کرد: فقه در گذشته مورد سوال قرار نمی گرفت، اما اکنون فقیه با سوالات جدید رو به رو است. فقه غالبا به بحث تکلیف پرداخته است. در کنار تعیین تکلیف برای مکلفان، فقه به خصوص فقه سیاسی چاره ای ندارد جز آنکه به حقوق شهروندان و مکلفان هم بپردازد. باید به مباحثی که در ادبیات امام خمینی(ره) وجود دارد نیز پرداخته گردد.
وی خاطرنشان کرد: یکی از عرصه های بایسته ها برای تحول در فقه سیاسی در کنار حقوق شهروندی پرداختن به ساختارها است. در مباحث فقه سیاسی باید به چند لایه تاثیر مباحث بپردازیم. برای تحول در فقه سیاسی باید به تحول در روش ها بپردازیم که در کتاب به آن اشاره شده است.
