به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از ایکنا، نشست نقد و بررسی کتاب «الحاد جدید» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین؛ مدیر گروه منطق فهم دین پژوهشگاه، ۲۳ دی‌ماه با حضور دکتر مهدی گلشنی؛ استاد بازنشسته فلسفه علم در پژوهشگاه دفتر قم برگزار شد.
در ابتدای این نشست، نویسنده کتاب با بیان اینکه الحاد همواره در طول تاریخ به صورت محدود وجود داشته است ولی در دوره کنونی فعالیت‌های زیادی شکل گرفته و تلاش زیادی برای ترویج آن انجام می‌شود، گفت: اولین مواجهه بنده با الحاد مدرن، با الحاد فلسفی شروع شد. الحاد فلسفی گرچه خطرناکتر از الحاد علمی است ولی الحاد جدید عمدتا متمرکز بر الحاد علمی است و سرعت نفوذ بیشتری هم در بین نخبگان و دانشگاهیان دارد و از جلوه‌های فریبنده علم هم بهره می‌برد لذا باید مواجهه درست علمی و معرفتی با آن داشته باشیم.
وی افزود: در عین حال برخی معتقدند که نیاز نیست ما در این عرصه تولید محتوا کنیم زیرا در جوامع غربی پاسخ‌های لازم به الحاد داده شده است و کافی است آن را ترجمه کنیم و چنین کاری هم شده است ولی نکته مهم این است که الحاد گرچه در قالب علمی نفوذ دارد ولی به شدت با فلسفه درآمیخته و بنیادهای فلسفی دارد. بنابراین این حجم کار کافی نیست و حتی اندیشمندان غربی مخالف الحاد هم صرفا از جنبه علمی وارد نشده‌اند.
مدیر گروه منطق فهم دین پژوهشگاه تصریح کرد: غرب در عین اینکه آثار خوبی در مقابله با الحاد تولید کرده است ولی در فلسفه ضعف‌های زیادی دارد و فلسفه اسلامی در این جهت بن‌مایه‌های قوی‌تری دارد همچنین باید در نظر داشته باشیم جریان‌هایی که در غرب با الحاد جدید مقابله کردند در عین تولید آثار خوب و ارزشمند، به لحاظ الهیاتی گرفتار انحرافات فکری شده‌اند مانند جریان‌های اگزیستانسیالیستی و …؛ لذا بسنده‌کردن به این نوع افکار، آسیب‌های خود را هم دارد و نباید به ترجمه بسنده کنیم.
شاکرین اضافه کرد: در کتاب تاکید بر این است که علم هیچ حمایتی از الحاد ندارد و الحاد مدرن به زور خود را به علم تحمیل کرده است. در مورد الحاد جدید دو سطح بحث وجود دارد؛ یکی سطح عمومی و دیگری عمیق که بنده بیشتر به لایه دوم بحث پرداخته‌ام لذا ابتدا مبانی این جریان که طبیعت‌گرایی افراطی و شدید است مورد بحث واقع شده است. به نظر بنده الحاد جدید عمدتا همان طبیعت‌گرایی افراطی و شدید است.
فیزیک کوانتوم ابزاری برای الحاد مدرن
شاکرین بیان کرد: در بحث فیزیک، فیزیک کوانتوم را که اصلی‌ترین مستمسک برای الحاد مدرن است مورد توجه قرار داده‌ام زیرا بر اساس آن به نفی قاعده علیت می‌پردازد و برهان‌های جهان‌شناختی و برهان علیت را از این طریق قصد دارد زیر سؤل ببرد. در این بحث به نقد تقریر کپنهاکی پرداخته‌ام و معتقدم که فیزیک کوانتوم نمی‌تواند نافی علیت باشد بلکه خود آن هم بر اساس قانون علیت است.
مدیر گروه منطق فهم دین پژوهشگاه با بیان اینکه مخالفت با قاعده علیت به معنای شکست خداباوری نیست ولو اینکه بتوان قاعده علیت را زیر سؤال هم ببریم، افزود: نظریات کیهان‌شناسی در مورد نیاز جهان به خدا در چند دسته قابل تقسیم است؛ اول نظریه ازلی‌انگارانه یعنی اگر جهان ازلی باشد نیازی به خدا ندارد که ما آن را ابطال کردیم زیرا خیلی از موحدین هم جهان را ازلی می‌دانند. البته هاوکینگ ازلیت جهان را کنار می‌گذارد ولی جهان را حادث زمانی هم نمی‌داند.
نویسنده کتاب بیان کرد: مدل دیگر نظریاتی است که جهان را حادث می‌داند ولی حدوث را لزوما به معنای داشتن علت نمی‌داند. این تفکر هم در کتاب مورد نقد قرار گرفت و نتیجه اینکه این نوع روش‌ها از نظر علمی و فلسفی ایراداتی دارند. در حوزه زیست‌شناسی هم نظریه‌ای که مهمترین نظریه برای الحاد است تکامل داروین با قرائت سنتز تکاملی است که به آن پرداختیم؛ این نظریه بیش از حد بزرگ و بت شده است و قطعا محدودیت‌هایی دارد و جامعه علمی غربی هم بر آن نقدهای بزرگی دارد.
افزایش فلاسفه خداباور در غرب
در ادامه این نشست دکتر مهدی گلشنی؛ استاد بازنشسته فیزیک، در سخنانی به نقد کتاب پرداخت و گفت: معتقدم که کتاب، بسیار غنی و خوب و کم‌نظیر است ولی بنده برای اثربخشی بیشتر پیشنهاداتی ارائه می‌کنم؛ از جمله اینکه نویسنده خیلی وارد جزئیات شده‌اند و مطالبی بیان شده که ضروری نیست. کتاب با توجه به تحولات در فلسفه و فیزیک در غرب، خیلی به روز نیست و اتفاقات ۳۰ سال اخیر مورد توجه نبوده است.
وی با تاکید بر اینکه امروز در غرب، فلسفه به فیزیک بازگشت کرده است در حالی که این کار در چند دهه اخیر، بی‌سابقه است، اظهار کرد: انیشتین صد سال پیش به فیزیکدانان توصیه کرد و آن‌ها گوش ندادند ولی در ۳۰ _ ۴۰ سال اخیر برخی از مهمترین دانشگاه‌های غرب مانند آکسفورد و کمبریج و … مباحث فیزیک را با فلسفه مخلوط کرده‌اند؛ انیشتین معتقد بود که فیزیکدانان باید در کنار فلاسفه به حل برخی مسائل بپردازند ولی حالا به این تفکر رسیده‌اند.
گلشنی با بیان اینکه الان در غرب تعداد فلاسفه خداباور خیلی زیاد شده است، اضافه کرد: نکته دیگر احیای الهیات در غرب است؛ دانشگاه آکسفورد بخش علم و الهیات راه‌انداخته است؛ به نظر بنده در چند دهه اخیر تفکر برخی از فلاسفه غربی خداباور به فلاسفه اسلامی بسیار نزدیک شده و بنده این را در بخش‌هایی از کتاب علم و دین خودم آورده‌ام. بنده جمله‌ای از فلاسفه غربی برای آیت‌الله مصباح یزدی بازگو کردم و ایشان فرمودند این جمله عجیب است زیرا خیلی به تفکرات ما نزدیک است.
استاد پیشکسوت فیزیک با بیان اینکه بنده به رای العین این تحول را در همایش‌های علم و الهیات دیده‌ام، ادامه داد: مسئله علیت با وجود مخالفت شدید انیشتین کنار گذاشته شد ولی در دهه‌های آخر قرن بیستم عده‌ای از مهمترین همکاران هایزنبرگ به این نظر برگشتند و بهترین استدلال‌ها را برای احیای علیت آوردند. نکته دیگر اینکه تعداد زیادی کتب خداباوری از سوی فلاسفه و دانشمندان غربی اعم از فیزیکدان و … نوشته شده است که بسیار به افکار فلاسفه ما نزدیک است ولی چون در کشور ما نگاه‌ها به غرب است همه چیز را از غرب می‌گیریم.
وی همچنین به استفاده از واژه فرگشت به جای تکامل انتقاد کرد و گفت: این واژه برای خیلی از خوانندگان مبهم است.
تبیین معنای فرگشت
در ادامه حجت‌الاسلام دکتر حمیدرضا شاکرین در سخنانی مجدد بیان کرد: درباره ادبیات بحث که فرمودند بنده هم معتقدم که باید واژگان متناسب با فهم خواننده باشد از جمله به کاربردن واژه فرگشت به جای تکامل که اشاره شد ولی در اینجا معتقدم تکامل باعث غلط‌اندازی در نظریه داروین شده است و علت اینکه بنده فرگشت را به کار بردم جلوگیری از انتقال مفهومی غلط به ذهن خواننده است ضمن اینکه این واژه هم در حال نهادینه‌شدن است.
مدیر گروه منطق فهم دین پژوهشگاه بیان کرد: برخی نظریات علمی مانند تکامل در جامعه ما با تبلیغ زیادی روبروست و خیلی‌ها آن را می‌پذیرند و گویا هیچ مخالفتی در برابر آن وجود ندارد در حالی که در غرب هم مخالفت با آن کم نیست.
وی تاکید کرد: در جهان علم، تک صدایی وجود ندارد؛ بنده در جلسات متعدد با استادان دانشگاه هم می‌بینم این تلقی وجود دارد که در غرب همه یک حرف می‌زنند ولی در داخل کشور و فضای دینی این همه اختلاف وجود دارد لذا باید نگاه واقع‌بینانه از فضای علمی غرب داشته باشیم. جریان یک جریان اقلیت‌گرا در کنار سایر جریان‌های علمی در دنیا است.
خطر الحاد مدرن جدی است
وی با بیان اینکه در زمینه الحاد مدرن آمار دقیقی وجود ندارد ولی زنگ خطر جدی به صدا درآمد است و در کشورهای عربی پیرامون خودمان مراجعه وجود دارد و از ما درخواست آثار می‌کنند و این آثار در حال ترجمه است. در عراق، تونس و مصر و … این جریان در حال گسترش است البته نه اینکه حجم عظیمی از افراد را تحت تاثیر قرار دهد. در این زمینه پول زیادی هزینه می‌شود و کتب ترجمه می‌شوند و تبلیغ وسیعی به خصوص در جوامع اسلامی در مورد آن وجود دارد به خصوص اینکه این جریان خود را در پشت نقاب علمی جا زده است و می‌تواند برای دانشجویان به خصوص افراد تازه‌وارد خطر زیادی ایجاد کند. البته نباید بیش از حد آن را بزرگ کنیم ولی آمادگی معرفتی و جواب لازم باید وجود داشته باشد.
مهدی گلشنی در سخنانی مجدد، گفت: من هم کلمه تکامل را به‌جا نمی‌دانم و تطور و تحول مناسب‌تر است و گرچه فرهنگستان آن را فرگشت گذاشته است ولی خیلی افراد آن را نمی‌فهمند و بهتر است بگوییم نظریه تطور و تحول داروینی.
وی تاکید کرد: در غرب تفکر تغییر کرده است و حتی کتبی نوشته‌اند که قطعا خدا هست؛ بنابراین می‌توان نزدیکی دو دین را در جهات علمی مختلف ببینیم. بنده در کنفرانس‌ها که شرکت می‌کنم می‌بینم چقدر افکار به هم نزدیک شده است. در غرب بر ضد دین کار زیاد می‌کنند ولی تعامل ادیان توحیدی در این عرصه خیلی مؤثر و مهم است.
گلشنی بیان کرد: فرق اساسی بین دولت‌های غربی و دانشمندان آنان وجود دارد زیرا بسیاری از اندیشمندانشان، آزاداندیش هستند؛ بنده کتابی برای یکی از آنان فرستادم و او نوشت من خوشحالم که با وجود اختلاف بین حکومت‌های ما افکار ما خیلی نزدیک است.
