به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی جهاد تبیین در حیات سیاسی حضرت زهرا(س) صبح امروز ۴ دی‌ماه در ساختمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد.
در این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین سیدسجاد ایزدهی، رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه به ایراد سخنرانی پرداخت که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
جهاد تبیین واژه‌ای است که این روزها زیاد می‌شنویم، ابتدا توضیحی درباره خود این واژه عرض کنم. ممکن است ما تصوری از جهاد داشته باشیم که ناظر به جنگ در معرکه مسلحانه باشد. مراد ما از جهاد تبیین قطعا قتال نیست. اگر در واژگان قرآن نگاه کنیم چهار نوع واژگان داریم: جهاد، قتال، حرب، قتل. هر کدام از این واژگان با هم فرق می‌کند.
جهاد به معنای بذل جهد است یعنی تمام تلاش را به کار گرفتن. این خلاصه معنای جهاد است. جنگ‌ها از زمان‌های گذشته تا امروز متحول شدند. در یک زمان جنگ به معنای مبارزه کردن با شمشیر بود. بعدها ابزار جنگ متحول شد و شمشیر جایش را به تفنگ و تفنگ جایش را به موشک داد. درست است که جهاد به معنای بذل جهد و توان برای مقابله با دشمن در زمین جنگ است اما روال بشر به اینجا رسیده که جنگ‌ها فقط اختصاص به جنگ مسلحانه نداشته باشند.
تغییر ماهیت جنگ در زمان حاضر
دشمنی که هشت سال با ما جنگید و نتوانست یک وجب از خاک ما را اشغال کند، امروزه فهمیده جنگ می‌تواند تغییر ماهیت بدهد لذا به جنگ فردی و جنگ دیپلماسی و جنگ اقتصادی و رسانه‌ای روی آورده است. امروز فضای جنگ غیر از فضای جنگ‌های گذشته است. در زمان حاضر جنگ مسلحانه زمانی صورت می‌گیرد که جنگ‌های دیگر تمام شده باشد. وقتی می‌شود با چند تا رسانه ذهن مردم را اسیر کرد چرا رو به تفنگ بیاورند. جنگ‌ها متناسب با زمانه تغییر کرده است، ابزار جنگ تغییر کرده، روش جنگ تغییر کرده. امروز جنگ هست ولی شکل گذشته را ندارد. ما در فضای جنگ ترکیبی قرار داریم. جهاد یعنی با دشمن مقابله کنی. با این توصیف، جهاد ابتدایی به معنای بذل جهد و طاقت در مقابل دشمن همواره وجود دارد. من همواره در قبال دشمن باید جهاد کنم. این جهاد زمان خاصی ندارد.
جهاد تبیین اختصاص به مردان ندارد
رویکردهای جهاد متفاوت است. من باید تمام تلاشم را برای مقابله با دشمن به کار بگیرم، چه با مال، چه با حضور در جبهه و چه با حمایت با لسان. آیه قرآن که چه بسا مستند جهاد تبیین قرار گرفته است این آیه است که می‌فرماید: «فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا؛ پس از كافران اطاعت مكن و با [الهام گرفتن از] قرآن با آنان به جهادى بزرگ بپرداز». حرف «به» در این آیه محل کلام است. جهاد به واسطه چه باشد؟ مشهور می‌گویند جهاد به واسطه قرآن و دین و معرفت منظور است. بر اساس این آیه من باید در مقابل کفار جهاد انجام بدهم، جهاد بزرگ. این جهاد ضرورتا به معنای معرکه جنگ نیست. امیرالمومنین(ع) در بیانی می‌فرمایند: با مال و نفس و زبانتان جهاد کنید. در بیان دیگری می‌فرمایند اولین کار در جهاد، جهاد با دست و رفتار است، بعد جهاد با زبان و بعد جهاد با قلوب. امروزه اگر جهاد با سیف یا جهاد سخت بر مردان واجب باشد اما جهاد تبیین یا جهاد به معنای زبانی و قلمی قطعا اختصاص به مردان ندارد، اگر نگوییم در مقام توزیع سهم زنان بیشتر است.
امروزه اگر بحثی در خصوص ادعای پوشالی انقلاب به ذهن برخی خطور کرده، می‌گویند سنخش زنانه است. دلیل اینکه چرا این انقلاب زنانه است این است که جامعه ما همواره برای زنان حرمت قائل می‌شود و در مقابل آنها کرنش می‌کند. اگر سنخ مبارزه امروز زنانه شد، اگر موضوعش به زن اختصاص داده شد، جایگاه زنان در این بحث هم اولویت دارد و هم اولیت. یعنی در مقابله با جنبشی که چه بسا خیال انقلاب دارد صف اول باید زنان باشند، چون آنها می‌توانند این هویت را ارائه کنند.
اگر قرار باشد شخصیتی مثل حضرت زهرا(س) را تحلیل و بررسی کنیم که این شخصیت ولو فرازمانی و مکانی ولی از آن جهت که در ظرف زمانی و مکانی زندگی می‌کند باید نگاه کرد مسئله آن شخصیت چه بوده است و با چه مسئله‌ای مواجهه بوده و این رفتار و کردار و بیان برای حل چه مشکلی بوده است. اگر بخواهیم مسئله حضرت زهرا(س) را بیان کنیم بزرگترین مشکل و مسئله ایشان انحراف جامعه از مسیر خودش بود. مسئله اول ایشان درگذشت پیامبر(ص) نبود بلکه انحراف اسلام از جایگاه خودش بود. ما با یک فضایی مواجه هستیم که پیامبر(ص) رحلت کردند و طبعا مشکلات روحی شدید برای انسان به وجود می‌آید. مضاف بر آن پس از مدتی جریان سقیفه شکل می‌گیرد. در این هنگام مسئله این است؛ اسلام علوی دارد به اسلام اموی تبدیل می‌شود و نوع نگاه عوض می‌شود که خود این امر، مبتنی بر نفاق‌های پیشینی است. در همان زمان جنگ‌های رده وجود دارد. در این شرایط تصمیم‌گیری خیلی سخت است.
در این فضا حضرت زهرا(س) جهاد تبیین می‌کند. در خطبه فدکیه استدلال به آیه قرآن می‌کند و بحث منحرف شدن از مسیر را مطرح می‌کنند. ایشان کاملا مسلط و جهت‌دار خطبه را ایراد می‌کنند و ایراد چنین خطبه‌ای کار هر کسی نیست. اگر هر کسی بود شروع به گریه و زاری می‌کرد ولی ایشان بسیار محکم استدلال قرآنی می‌آوردند و با اسلام استدلال می‌کنند. علاوه بر آن ایشان با گریه‌های مدام، پس از رحلت پیامبر(ص) عاطفه مردم را تحریک می‌کنند تا مردم به عقلانیت برسند. این گریه نماد اعتراض بود لذا در معرض دید این کار را می‌کردند تا مردم ببینند.
حاصل کلام اینکه ما امروز هم در فضای جنگیم. اگر مسیر عوض شود دیگر برگرداندن آن کار سختی است. در جنگ باید با ابزار جنگ، متناسب با حمله دشمن با او مواجهه و مقابله کرد و سیره حضرت فاطمه(س) در این زمینه برای ما پیام‌های بسیاری دارد.
