بيت المال به معناى مكانى است كه به نگاهدارى مال اختصاص داشته باشد. البته در زمان پيامبر، چنين مكان خاصى وجود نداشت و پس از آن به وجود آمد. بعدها نيز اين اصطلاح در معناى مطلق اموال عمومى به كار مى رفت. در طبقه بندى منابع مالى دولت اسلامى، يعنى اموال حكومتى، عمومى و عناوين خاص، بيت المال بيش تر به گونه دوم اطلاق شده، اما گاه نيز معنايى فراگير يافته است. درآمدهاى بيت المال در عصر علوى، از راه هاى گوناگون به دست مى آمد. خمس يكى از آن منابع است. غنايم جنگى، گنج ها، معادن و اموال بى صاحب، از مواردى بود كه در عصر نبوى از آن ها خمس دريافت مى شد؛ ولى پس از آن، در عصر خلفا در مفهوم و مصرف خمس، انحراف پديد آمد.
زكات نيز از موارد عمده ماليات هاى اسلامى است. پيامبر پس از سال هشتم هجرى، با اقداماتى حقوقى – سياسى، تبليغى – فرهنگى و اجرايى، به گونه اى رسمى به جمع آورى و تخصيص وجوه زكات مى پرداخت و با برخوردهاى روانى و مجازات هاى قانونى، متخلفان را تنبيه مى كرد. على(ع)نيز به جمع و توزيع زكات اهتمام مى ورزيد و در اين زمينه براى كارگزاران زكات توصيه هاى سودمندى داشت.
خراج نيز مالياتى است كه از زمين هاى مفتوح العنوه يا اراضى صلحيه يا زمين هاى فى ء گرفته مى شود. نرخ خراج در زمان على(ع)به تناسب مناطق مختلف و مرغوبيت زمين تفاوت مى كرد. سفارش على(ع)به عاملان خراج اين بود كه توانايى پرداخت كنندگان را در نظر بگيرند، از ظلم بپرهيزند، از فروش اموال مردم براى استيفاى خراج خوددارى كنند و به بهبود وضعيت خراج دهندگان و آبادى زمين توجه داشته باشند.
جزيه، انفال، فى ء و غنيمت نيز از ديگر منابع مالى حكومت اسلامى به شمار مى آيند. در دوران على(ع)، با وجود همه دشوارى ها، از منابع موجود، كه بخش عمده آن را درآمدهاى خراج و جزيه تشكيل مى داد، به خوبى بهره بردارى مى شد. در بحث مصارف بيت المال، مى توان از موارد مصرف خاص آن سخن گفت. پرداخت به مستمندان، مصرف در بخش هاى آموزش و پرورش، فرهنگ، سرمايه گذارى در امور زيربنايى، هزينه هاى نظامى و برخى موارد ديگر، از جمله مصارف خاص بيت المال محسوب مى شوند. در اسلام، اصول كلى تخصيص بيت المال عبارتند از: امانت بودن بيت المال، شريك بودن عموم مسلمانان در آن، عدالت اجتماعى، برنامه ريزى و تعادل هزينه ها و درآمدها.
پيامبر اكرم(ص) در تقسيم بيت المال تبعيض روا نمى داشت، از ذخيره اموال پرهيز مى كرد و به روابط قبيله اى و خويشاوندى بى اعتنا بود. البته اين روش در دوران خلفا، به ويژه عثمان، دگرگون شد. پس از آن، على(ع)در تقسيم بيت المال سياست هايى تازه در پيش گرفت. مساوات ميان اشراف و ديگران، تساوى ميان خويشاوندان و بيگانگان، عدم استفاده شخصى از بيت المال، ساده زيستى و اجتناب از ذخيره سازى بيت المال، برخى از سياست هاى علوى در توزيع بيت المال به شمار مى روند.
