بیت المال به معناى مکانى است که به نگاهدارى مال اختصاص داشته باشد. البته در زمان پیامبر، چنین مکان خاصى وجود نداشت و پس از آن به وجود آمد. بعدها نیز این اصطلاح در معناى مطلق اموال عمومى به کار مى رفت. در طبقه بندى منابع مالى دولت اسلامى، یعنى اموال حکومتى، عمومى و عناوین خاص، بیت المال بیش تر به گونه دوم اطلاق شده، اما گاه نیز معنایى فراگیر یافته است. درآمدهاى بیت المال در عصر علوى، از راه هاى گوناگون به دست مى آمد. خمس یکى از آن منابع است. غنایم جنگى، گنج ها، معادن و اموال بى صاحب، از مواردى بود که در عصر نبوى از آن ها خمس دریافت مى شد؛ ولى پس از آن، در عصر خلفا در مفهوم و مصرف خمس، انحراف پدید آمد.
زکات نیز از موارد عمده مالیات هاى اسلامى است. پیامبر پس از سال هشتم هجرى، با اقداماتى حقوقى – سیاسى، تبلیغى – فرهنگى و اجرایى، به گونه اى رسمى به جمع آورى و تخصیص وجوه زکات مى پرداخت و با برخوردهاى روانى و مجازات هاى قانونى، متخلفان را تنبیه مى کرد. على(ع)نیز به جمع و توزیع زکات اهتمام مى ورزید و در این زمینه براى کارگزاران زکات توصیه هاى سودمندى داشت.
خراج نیز مالیاتى است که از زمین هاى مفتوح العنوه یا اراضى صلحیه یا زمین هاى فى ء گرفته مى شود. نرخ خراج در زمان على(ع)به تناسب مناطق مختلف و مرغوبیت زمین تفاوت مى کرد. سفارش على(ع)به عاملان خراج این بود که توانایى پرداخت کنندگان را در نظر بگیرند، از ظلم بپرهیزند، از فروش اموال مردم براى استیفاى خراج خوددارى کنند و به بهبود وضعیت خراج دهندگان و آبادى زمین توجه داشته باشند.
جزیه، انفال، فى ء و غنیمت نیز از دیگر منابع مالى حکومت اسلامى به شمار مى آیند. در دوران على(ع)، با وجود همه دشوارى ها، از منابع موجود، که بخش عمده آن را درآمدهاى خراج و جزیه تشکیل مى داد، به خوبى بهره بردارى مى شد. در بحث مصارف بیت المال، مى توان از موارد مصرف خاص آن سخن گفت. پرداخت به مستمندان، مصرف در بخش هاى آموزش و پرورش، فرهنگ، سرمایه گذارى در امور زیربنایى، هزینه هاى نظامى و برخى موارد دیگر، از جمله مصارف خاص بیت المال محسوب مى شوند. در اسلام، اصول کلى تخصیص بیت المال عبارتند از: امانت بودن بیت المال، شریک بودن عموم مسلمانان در آن، عدالت اجتماعى، برنامه ریزى و تعادل هزینه ها و درآمدها.
پیامبر اکرم(ص) در تقسیم بیت المال تبعیض روا نمى داشت، از ذخیره اموال پرهیز مى کرد و به روابط قبیله اى و خویشاوندى بى اعتنا بود. البته این روش در دوران خلفا، به ویژه عثمان، دگرگون شد. پس از آن، على(ع)در تقسیم بیت المال سیاست هایى تازه در پیش گرفت. مساوات میان اشراف و دیگران، تساوى میان خویشاوندان و بیگانگان، عدم استفاده شخصى از بیت المال، ساده زیستى و اجتناب از ذخیره سازى بیت المال، برخى از سیاست هاى علوى در توزیع بیت المال به شمار مى روند.
