به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصفر جبرئیلی، عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه، شامگاه سوم شهریورماه در نشست علمی «تحلیل قیام عاشورا براساس آیات قرآن» که از سوی دانشکده الهیات این دانشگاه برگزار شد، گفت: در آیات ۷۳ سوره انبیا؛ «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ»، ۲۴ سجده؛ «وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ» بر امامانی تاکید شده که عامل هدایت به سمت خدا و دعوت مردم به سمت سعادت هستند.
وی افزود: امام صادق(ع) فرمود اگر عنوان و نام و لقبی بهتر از امام بود خداوند همان را برای ما قرار می‌دهد؛ این تفسیر را ذیل آیه ۱۲۴ سوره بقره و بحث امامت حضرت ابراهیم(ع) مطرح فرمودند. بنابراین ائمه دوازه‌گانه مصداق تام و تمام ائمه(ع) ابتدایی هستند که مردم را به سمت خداوند هدایت می‌کنند، کما اینکه پیامبران هم مصداق این آیات شریفه هستند.
عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه اظهار کرد: امام صادق(ع) فرمودند: ان الائمه فی کتاب الله عزوجل امامان؛ خدا دو امام معرفی کرده است: یکی امامی که مردم را به امر خدا دعوت می‌کند(بامرنا لا بامر الناس) یعنی امام هادی(هدایت‌کننده) حواسش به امر الهی و رسالتی است که خدا بر دوشش گذاشته است.
جبرئیلی بیان کرد: بسیاری از پیشنهادات به امام حسین(ع) از روی خیرخواهی صورت گرفت و حضرت به افراد احترام گذاشت ولی به تعبیر امام صادق(ع) امام وظیفه دارد که مردم را به امر ما هدایت کند(یهدون بامرنا) نه هدایت به امر مردم و خواص بکند؛ امام باید امر خداوند را بر امر مردم مقدم بدارد.
وی اضافه کرد: براساس روایت مورد بحث، امام دومین کسی است که براساس آیه ۴۴ قصص دنبال سیاست و تدبیر خودش است و حکم خودش را بر خدا مقدم می‌دارد و مردم را به سمت جهنم دعوت می‌کند.
روایت ثقلین مؤید شان هدایتی امام
جبرئیلی با بیان اینکه روایت ثقلین هم مؤید بحث ما یعنی هدایتگری ائمه(ع) است، افزود: قرآن کریم در آیه ۲۳ سجده فرموده است: وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَلَا تَكُنْ فِي مِرْيَةٍ مِنْ لِقَائِهِ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِبَنِي إِسْرَائِيلَ؛ اگر این جعلنا به کتاب یا به موسی برگردد در هر دو صورت حسین(ع) هادی خواهد بود، اگر به موسی برگردد موسی نبی الهی است و امام حسین(ع) امام هدایتگر و اگر به کتاب برگردد باز براساس روایت ثقلین کتاب و عترت باید مورد تمسک قرار بگیرند.
عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه با تاکید بر اینکه امام حسین(ع) مصداق بارزی از امام هدایتگر در آیات شریفه و روایات هستند، اظهار کرد: امام هادی وظیفه دارد افراد و جامعه را براساس شرایط و مقتضیات زمان هدایت کند. مراتب این هدایت هم فرق دارد. در روایت بیان شده که پیامبر(ص) فرمودند: ای علی اگر یک انسان را بتوانی هدایت کنی برای تو بهتر است از هر چیزی که خورشید بر آن می‌تابد. البته هدایت امام، ایصال الی المطلوب است نه فقط ارائه طریق هدایت.
جبرئیلی با بیان اینکه هدایت بعد از ختم نبوت با تفسیر و تاویل کتاب و اجرای شریعت است، گفت: در مورد اهداف قیام امام حسین(ع) به خصوص در چند دهه اخیر تحلیل‌های مختلفی وجود دارد؛ از جمله مقام معظم رهبری در کتاب «انسان ۲۵۰ ساله» و سایر آثارشان تحلیل خوبی ارائه فرموده‌اند. برخی گفته‌اند امام حسین(ع) خودش را فدای عشق به خدا کرد و باید شهید می‌شد، برخی گفته‌اند غیرت دینی امام به جوش آمد و قیام کرد. برخی گفته‌اند هدف امام رسیدن به حکومت بود ولی شرایط مهیا نشد و معادلات امام با بی عهدی کوفیان بهم خورد و امام(ع) مغلوب شدند. برخی هم گفته‌اند خداوند اراده کرده بود که امام حسین(ع) و خانواده او را شهید ببیند.
وی با بیان این پرسش که کدام تحلیل درست است، اضافه کرد: به نظر بنده باید چنین تحلیل‌هایی را به قرآن عرضه کنیم و هرکدام و منطبق است بپذیریم. بنده معتقدم براساس آیات وظیفه امام و رسالت ایشان هدایت است و قیام عاشورا هم در این راستاست. امام وظیفه دارد تا غل و زنجیرهای اسارت انسان را از دست و پای او بردارد و او را هدایت کند. امام رحیم به امت خود است.
جبرئیلی تصریح کرد: یزید و معاویه پای جامعه را گرفته بودند و نمی‌گذاشتند به سمت هدایت برود و امام وظیفه دارد این غل و زنجیر را بردارد. ما برخی صحابه را ظالم می‌دانیم چون علی را کنار زده و جلوی رشد جامعه را گرفتند. اگر علی بود حرف می‌زد و سخن می‌گفت و جامعه را اداره می‌کرد آن وقت می‌دیدیم جامعه بهتر اداره می‌شد یا خیر کما اینکه حضرت زهرا(س) فرمودند ای مردم اگر کار در دست علی بود زمین و آسمان برکاتش را بر شما نازل می‌کرد.
هدف اصلی امام حسین(ع) هدایت بود
عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه با بیان اینکه اینها چون ظلم کردند مستحق لعن هستند، اضافه کرد: ما حرف بی ربط و دشنام و سب نمی‌دهیم ولی لعن به این معنا که مردم را از برکات دور کرده‌اند، می‌کنیم. بنابراین نه حکومت و نه عشق و نه غیرت هدف اصلی امام نبود گرچه اینها هم بود ولی هدف اصلی امام هدایت مردم بود، حکومت و شهادت هم نتیجه بود ولی در برخی تحلیل‌ها بین این دو خلط می‌شود. نهایت کج فهمی است که بگوییم اگر امام(ع) پیروز می‌شدند حکومت تشکیل نمی‌دادند و اصلا امام وظیفه داشت که برای احقاق حق و از بین بردن ظلم حکومت ایجاد کند.
جبرئیلی اضافه کرد: دعوت مردم کوفه هم هدف نبود و دعوت آنها به قیام امام سرعت بخشید زیرا امام(ع) فرمودند: مثلی لا یبایع مثل یزید، بنابراین اگر مردم کوفه هم دعوت نمی‌کردند قیام وجود داشت و دعوت کوفیان جهت قیام را تغییر داد. بنابراین در تحلیل‌ها نباید مسئولیت امام فراموش شود و نقش امام هدایتگر را به حاشیه ببریم.
وی افزود: ما متاسفانه گاهی خود را اسیر حواشی می‌کنیم ولی حتی برخی از اندیشمندان اهل سنت تعابیر زیبایی در وصف امام دارند از جمله برخی جملات اقبال لاهوری. تاکید بنده بر این است که نباید تحلیلی ارائه کنیم که با شان هدایتی امام ناسازگار است. اگر مسیر یزید ادامه داشت اسلام کاملا نابود شده بود ولی حسین(ع) اسلام را احیاء کرد. کار به جایی رسیده بود که معاویه و یزید به نام خدا حکم بر ضد دستورات الهی می‌دادند.
علم به جزئیات لازم نیست
عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه در مورد علم امام(ع)، تصریح کرد: سخن گفتن در مورد علم امام واقعا سخت است ولی ما به دلایل نقلی و عقلی معتقدیم امام، علم ویژه‌ای دارد و این علم حتما شامل شریعت و مسائل شریعت می‌شود ولی آیا لازم است غیر از شریعت، از تمامی حوادث و اخبار هم علم داشته باشد؟ پاسخ اینکه اجمالا به اذن خدا علم دارند ولی اینکه تفصیلا و با جزئیات به حوادث مطلع باشند، بحث دیگری است. بنابراین علم غیب امام جزء مسلمات شیعه اثتی عشری است.
وی افزود: ما باید به تدبیر ائمه(ع) هم توجه کنیم و این تدبیر نیازمند علم غیب نیست؛ امام انسانی خبیر و مدیر و مدبر و آگاه است و عقل او در کمال است یعنی بدون علم غیب هم از دیگران بسیار بالاتر است. امام حسین(ع) اهل بصیرت و اندیشه و تفکر است. اگر هم امام فرموده باشد که اجازه دهید من برگردم باید طوری تفسیر کنیم که با شان امام(ع) سازگار باشد. امام خونش را فدا کرد که اسلام تا قیامت بجوشد. خیلی‌ها شهید شدند ولی مقطعی بود ولی جوشش خون حسین(ع) اسلام را تا قیامت بیمه کرد.
