اولین پیش‌نشست همایش علمی «نقد اعتزال نو» با عنوان «جریان‌شناسی اعتزال نو»، روز چهارشنبه ۱۲ آذر ماه ۱۳۹۳ از ساعت ۱۰ تا ۱۲ در سالن معرفت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دفتر قم، برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ابتدای این نشست دکتر قاسم جوادی عضو هیات علمی جامعه المصطفی در سخنان کوتاهی با اشاره به این نکته که ما ملاک های لازم را برای شناخت و شناسایی جریانی به نام اعتزال نو نداریم، گفت که جریانی به نام اعتزال نو را نمی شناسد و اول از همه باید در مورد وجود چنین جریانی بحث شود.
در ادامه نشست حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر علیرضا قائمی‌نیا در سخنانی با اشاره به تفکر معتزله در گذشته گفت: گوهر اعتزال قدیم، جایگاهی است که برای عقل قائل بودند. این نگاه در ستیز با نگاه اشاعره به عقل به وجود آمد. اشاعره جایگاهی برای عقل قائل نبودند.
وی ادامه داد: جریان اعتزال نو جریانی است که در سال های اخیر مطرح شده است و عده ایی مانند سروش و شبستری تصریح کرده اند که به این جریان تمایل دارند. اعتزال (چه اعتزال نو و چه اعتزال قدیم) به عنوان یک جریان وجود دارد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: اگر نگاه پارادایمی داشته باشیم، باید بگویم که اعتزال نو هنوز شکل نگرفته است؛ اما اعتزال قدیم شکل گرفته است. میان این دو جریان اصول مشترکی وجود دارد. به نظر می رسد گوهر اصلی این دو جریان، جایگاهی است که برای عقل قائل هستند اما با تفاوتی؛ عقل در اعتزال قدیم عقل سنتی است اما عقل در اعتزال نو عقل مدرن خودبنیاد در دوران مدرنیسم است. نواندیشان این جریان از دریچه عقل مدرن دین را نقد می کنند. از دریچه مشروعیت عقل مدرن است که مشروعیت دین را می سنجند.
در ادامه این نشست دکتر جوادی با تاکید بر سخنان پیشین خود، گفت: ملاکی وجود ندارد تا با قرار دادن افراد در این ملاک ها بتوانیم بگوییم این فرد نومعتزله است. شهید بهشتی هم به تاریخ مندی احکام معتقد بود پس آیا شهید بهشتی هم یک نومعتزله بوده است؟ باید بتوانیم ملاک ها را معین کنیم تا اول جریان نومعتزله مشخص شود، سپس افراد این جریان را تعیین کنیم.
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر قائمی‌نیا در پاسخ به صحبت های آقای دکتر جوادی گفت: اعتزال نو را گاهی به عنوان یک برچسب به کار می بریم و گاهی به عنوان یک جریان فکری مطرح است. به عنوان مثال گاهی از عنوان شکاکیت به عنوان یک برچسب استفاده می شده، اما در یک دوره ایی یک جریان فلسفی به عنوان شکاکیون وجود داشته است.
عضو گروه معرفت‌شناسی پژ.ژوهشگاه در ادامه به تشریح دلایل شکل گیری اعتزال نو در دنیای اهل سنت و دنیای تشیع پرداخت و گفت: دنیای اهل سنت، دنیای امام محمد غزالی است. در دنیای اهل سنت اشعریت تقویت شد و در طول تاریخ رقیبی پیدا نکرد. در واقع ایجاد جریان اعتزال نو عکس العملی نسبت به این جریان است.
وی در ادامه گفت: در دنیای تشیع اشعریت حاکم نبود و در عین حال عقلی که مبنای تشیع قرار گرفته عقل خودبنیاد نیست. در واقع تشیع عقل خودبنیاد را نقد می کند. پس اعتزال نو در واکنش به این نقد در جهان تشیع ظاهر شد.
قائمی‌نیا افزود: تفاوت هایی در شیوه و پارادایم های افراد جریان اعتزال نو وجود دارد که آنها را به نتایج متفاوتی می رساند؛ اماگوهر این جریان را می توان عقل خودبنیاد دانست. که این گوهر افرادی را در جریانی به نام اعتزال نو به هم می رساند.
گفتنی است نشست «جریان‌شناسی اعتزال نو» اولین نشست از سلسله پیش‌نشست‌های همایش ملی «اعتزال نو» است که قرار است در روز پنج‌شنبه ۱۱ دی ماه ۱۳۹۳ با حضور اساتید و اندیشمندان این حوزه، برگزار شود.
