جنگ فرهنگی کرونا
نوشتاری از دکتر محسن ردادی عضو هیات علمی گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشگاه
بیماری کووید۱۹ علاوه بر اینکه سلامت و اقتصاد را در سراسر جهان به خطر انداخته، باعث برافروختن جنگ فرهنگی نیز شده است. شکاف‌های فرهنگی‌ای که در داخل کشورها وجود داشت، با وقوع بیماری کرونا و تغییر شرایط زندگی، فعال شده و زلزله ایجاد کرده است. چگونه ممکن است که یک بیماری، جنگ فرهنگی به‌وجود آورد؟
پس از فراگیری کرونا در دنیا، سیاست‌های مختلفی برای غلبه بر شیوع این بیماری در پیش گرفته شد. در شرایط فقدان واکسن و درمان قطعی برای این بیماری،«قرنطینه» و «فاصله‌گذاری اجتماعی» مهم‌ترین سیاستی است که در کشورهای مختلف اجرا می‌شود تا مانع از گسترش بیماری شود. اما این فاصله‌گذاری اجتماعی باعث تعطیلی برخی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی شده و در روندهای فرهنگی جاری در جامعه اختلال ایجاد کرده است. همین مسأله باعث بروز واکنش‌های هیجان‌زده و منازعه میان قشرهای فرهنگی در جامعه شده است.
به‌عنوان مثال در آمریکا دو قشر فرهنگی-سیاسی هستند که نظرهای متفاوتی در مورد آزادی حمل و فروش اسلحه دارند. بسته شدن اسلحه‌فروشی‌ها در برخی ایالت‌های آمریکا مانند ایالت نیویورک باعث برانگیختن احساسات طرفداران آزادی اسلحه شده است. آنها به مقامات ایالت که این فروشگاه‌ها را غیر ضروری و مشمول تعطیلی تا اطلاع‌ثانوی اعلام کرده‌اند به شدت معترض هستند و این اقدام را یک توطئه و زمینه‌سازی برای ممنوعیت حمل اسلحه اعلام کرده‌اند. این موضوع محل مناقشه میان گروه‌های اجتماعی و سلبریتی‌ها شده است.
بحث «سقط جنین» در آمریکا همیشه محل نزاع بوده است. اما اکنون با حرارت بیشتری دنبال می‌شود. در ایالت‌های تگزاس، اوهایو و آلاباما اعلام شده تا زمان فروکش کردن بحران کرونا، انجام عمل سقط جنین ممنوع است و امکانات بیمارستانی باید صرف مداوای بیماران شود. مقامات تگزاس هشدار داده‌اند که هر نوع سقط جنین در مراکز خصوصی و درمان‌گاه‌ها با پیگرد شدید قانونی مواجه خواهد شد. این موضوع نیز باعث برانگیخته شدن مشاجره فراوان شده است. برخی این موضوع را مخل آزادی شهروندان می‌دانند و بسیاری نیز از این اقدام حمایت کرده‌اند. هرچند این موضوع یک پیشینه سیاسی و حقوقی دارد اما می‌تواند از نظر فرهنگی هم مورد تحلیل قرار گیرد. جامعه تا پیش از این، در معرض تهدید بودن جان انسان‌ها را احساس نمی‌کرد و بنابراین نسبت به سقط جنین چندان حساس نبود. اما اکنون که در شرایط کرونایی شاهد از دست رفتن سلامتی و جان انسان‌هاست، نسبت به زندگی حساس‌تر شده و بنابراین از تصمیم‌هایی که مانع از سقط جنین می‌شود حمایت می‌کند. در ایران مشابه این واکنش فرهنگی را می‌توان در قضیه معدوم کردن جوجه‌ها مشاهده کرد. اگر در شرایط عادی فیلم معدوم کردن جوجه‌ها منتشر می‌شد شاید واکنش‌های کمتری ابراز می‌شد. اما در این شرایط این فیلم احساسات جامعه را جریحه‌دار کرد تا جایی که رییس قوه‌قضاییه وارد عمل شد و مسببان را تحت پیگرد قانونی قرار داد. این نشان می‌دهد که چگونه ابعاد فرهنگی یک پدیده فیزیولوژیک در شرایط کرونا می‌تواند جامعه را متلاطم کند؛ اتفاقی که در شرایط عادی خیلی بعید بود رخ دهد.
تعطیلی مراکز مذهبی نیز در سراسر جهان باعث واکنش مردم شده است. فقط در ایران نیست که برخی از افراد واکنش غیرطبیعی به تعطیلی بقاع‌متبرکه نشان داده‌اند.
در کشورهای دیگر این واکنش‌ها بسیار شدیدتر بود. در آمریکا تظاهرات‌هایی در اعتراض به تعطیلی کلیسا برگزار شده و کشیش‌ها نیز در ساماندهی و تهییج مردم برای تظاهرات فعالیت دارند. آنها می‌گویند چرا وقتی بخش‌های تجاری باز هستند، کلیسا باید تعطیل باشد؟ پلیس آمریکا برخی از این کشیش‌ها را دستگیر کرده، اما مانع از برگزاری تظاهرات نشده‌اند.
چند روز پیش مصادف با مهم‌ترین عید مذهبی مسیحیان یعنی عید پاک بود. بر‌اساس سنت رایج، در این روز مردم در کلیسا جمع می‌شوند و مراسم نیایش دسته‌جمعی برگزار می‌کنند. در شرایط کرونا برگزاری عید پاک توسط دولت فدرال ممنوع اعلام شد. اما در ایالت‌های سنت‌گرای آمریکا مانند داکوتای جنوبی و آیووا جشن عید پاک برگزار شد و افراد ممنوعیت تجمع و فاصله اجتماعی را نادیده گرفتند. فرماندار داکوتای جنوبی از این اقدام مردم حمایت کرد. به نظر می‌رسد در اینجا نیز شکاف‌های فرهنگی میان مذهبی‌ها و غیرمذهبی‌ها باعث بروز منازعه شده و این می‌تواند در ادامه به یک «جنگ فرهنگی» ختم شود. مسأله اینجاست که تعصب‌ها در آمریکا شدیدتر است و بسیاری از مقامات آمریکا و از جمله خود ترامپ اعتقاد چندانی به علم و پزشکی ندارند و تعصب‌های مذهبی در رفتار و واکنش‌های آنها غلبه دارد. در ایران علیرغم اینکه یک حکومت دینی برقرار است، عقلانیت و اعتدال بیشتری جریان دارد. نه مردم چندان دستخوش هیجانات مذهبی و فرهنگی شده‌اند و نه مسوولان متدین جمهوری اسلامی تردیدی در رعایت اصول علمی و بهداشتی دارند.
تعصب‌های مذهبی در تصمیم‌گیری‌های سیاسی (آنچنان که در آمریکا وجود دارد) در ایران نیست. به همین دلیل است که افکار اقلیتی که متعلق به قشر فرهنگی متعصبان ضد علم هستند چندان مورد حمایت جامعه قرار نمی‌گیرد. فردی که ادرار شتر را تبلیغ می‌کرد و آن را باعث جلوگیری از کرونا می‌دانست به سرعت توسط مقامات جمهوری اسلامی دستگیر می‌شود و در جامعه هیچ حمایتی از این فرد به عمل نمی‌آید. با این توصیف خوشبختانه وضعیت فرهنگی ایران مناسب‌تر از کشورهای دیگر است. جنگ فرهنگی‌ای که در آمریکا در حال جریان است در ایران چندان گرم نشده، اما باید توجه داشت که خطر منازعات فرهنگی در ایران هم وجود دارد. کرونا باعث جدا شدن مردم از یکدیگر می‌شود باید با ابزارهای مناسب مانع از فعال شدن شکاف‌های فرهنگی شد تا در این شرایط باری بر دوش جامعه اضافه نشود.رمضان فرصت مناسبی است که دل‌ها به هم نزدیک شوند. هیچ‌وقت رمضان باعث بروز درگیری فرهنگی نبوده و حتی افرادی که مقید به روزه گرفتن نیستند، به ماه رمضان احترام می‌گذارند. از این فرصت می‌توان استفاده کرد تا تفاوت‌های فرهنگی را کنترل کرد و مانع از درگیری شد.
