به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، هم‌اندیشی علمی تبیین کلان نظریه مرجعیت علمی قرآن به همت گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در قم برگزار شد.
در این هم اندیشی نیم روزه که با حضور اعضای شورای علمی کارگروه مرجعیت علمی قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مدیران و اعضای هیأت علمی محترم گروه‌های علمی پژوهشگاه برگزار شد، حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی به تبیین کلان نظریه مرجعیت علمی قرآن پرداخت.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این نشست سخنرانی کرد و گفت: معتقدم این بسیار مهم است که آنچه به آن می‌اندیشیم و تولید می‌کنیم ابعاد بین‌المللی هم داشته باشد و مخصوصاً در زمینه دینی در جهان اسلام موفق‌تر عمل کنیم، اما سؤال این است که مشکل و چالش را در چه بخشی دیدیم که تلاش کردیم به تولید یک منشور ملی و فرا ملی در زمینه مرجعیت علمی قرآن کریم برسیم؟ بی‌گمان آنچه در نهایت، جریان تولید دانش را رقم می‌‌زند مطالعات علمی انضمامی است؛ یعنی مطالعاتی است که روی میز محققان و با روش‌شناسی مشخص تولید می‌شود و انباشت اینهاست که دانش را رقم می‌‌زند.
اهمیت همگرایی میان متولیان تولید علوم انسانی
وی در ادامه افزود: سؤال دیگر این است که مشکل ما در زمینه مطالعاتی در ایران و چیزی که با عنوان اسلامی‌سازی علوم یاد می‌کنیم در کجاست؟ آیا صرفاً در این است که محققان ما مسائل درستی ندارند یا مطالعات درستی صورت نمی‌گیرد؟ یا مشکل آنجاست که نمی‌‌توانیم مجموعه دانش و فرآیندهای شکل‌گیری محصولات علوم انسانی و قرآنی را مدیریت و سازماندهی کنیم؟ مسئله اصلی ما درست اینجاست، چون تجربه نشان می‌دهد اگر نتوانیم در یک هم‌افزایی میان نخبگان و مؤسسات تولید دانش، به مجموعه‌ای از اصول، قواعد و رویکردها در حوزه علم قرآنی برسیم احتمالاً انباشت کمیِ این دانش‌ها ما را به هدف نمی‌رساند لذا حفره بزرگی در زمینه علوم انسانی قرآنی خواهیم داشت که فاصله حوزه و دانشگاه را هم عمیق میکند.
سبحانی بیان کرد: کافی است نتوانیم به یک هم‌فکری و هم‌اندیشی و اتفاق بنیادین در حوزه تعریف علوم انسانی قرآن بنیان برسیم یا از روش‌شناسی‌های همگرا بین مجموعه‌های مختلف استفاده کنیم که در این‌صورت در نهایت پروژه قرآنی‌سازی علوم عقیم می‌ماند. سؤالی که وجود دارد این است که آنچه در پروژه‌های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی شکل می‌گیرد تا چه اندازه به لحاظ پارادایم و روش شناسی با آنچه در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یا پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی یا دانشگاه مفید صورت می‌گیرد هماهنگ است؟ آیا می‌توانیم ادعا کنیم در ده سال آینده به یک همگرایی نسبی در این زمینه برسیم چون همگرایی مطلق امکان‌پذیر نیست.
نقش مهم قرآن در علوم انسانی
وی با بیان اینکه پیش فرض ما این است که قرآن نقشی مهم در علوم انسانی دارد، افزود: اما اگر کسی معتقد باشد که قرآن نقشی در دانش‌پژوهی علوم انسانی ندارد رویکرد وی متفاوت خواهد بود. سؤال این است که مدل ما در فضای قرآنی سازی علوم باید چه فرآیندی را طی کند؟ ما از سطح تولید دانش در مراکز علمی باید یک گام بالاتر بیائیم هرچند عرض کردم در نهایت سرنوشت علم را تحقیقات محققان تعیین میکند اما تجربیات نشان می‌دهد اگر در زمینه علمی، سیاستگذاری، مدیریت و تنظیمات و بازپرداخت‌های آن صورت نگیرد مسیر تولید دانش در کف میدان هیچ گاه موفقیت‌آمیز نخواهد بود، لذا موضوع سیاستگذاری علمی باید به صورت جدی مورد توجه باشد چون همه کشورهای پیشرفته بخشی با عنوان مرکز سیاستگذاری علمی دارند و به اولویت‌گذاری، چهارچوب‌سازی و مسائل روش‌شناختی می‌پردازند و همه برنامه‌ریزی پژوهشی و اولویت‌های اعتباری در این مراکز صورت می‌گیرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: همه حوزویانی که به این باور رسیده‌ایم که دانش انسانی اسلامی باید بر محور مرجعیت قرآن باشد، باید بدانیم یکی از حفره‌‌‌های جدی در این عرصه این است که اساساً ادبیات دانشی این بحث، تولید نشده و اگر هم تولید شده به تفاهم گذاشته نشده است، لذا همگرایی روش شناختی هم در میان محققان لازم است چون در غیر این‌صورت نتیجه این است که برخی محصولات را با عنوان مدیریت قرآنی تولید می‌کنیم که با هم اختلاف دارند. حتی بخش نوگرا و پیشگام حوزه که قرآن پژوهی در علم را به رسمیت می‌شناسد همین امروز بر سر مرجعیت علمی قرآن کریم مناقشه دارند. اینها مسائلی هستند که باید در مورد آنها به تفاهم نسبی برسیم که از جمله آنها مفاهیمی همانند مرجعیت علمی قرآن هستند.
هدف؛ مرجعیت علمی قرآن
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم ترخان، مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی و عضو هیئت علمی گروه کلام پژوهشگاه در این نشست سخنرانی کرد و گفت: مرجعیت علمی قرآن هدفی است که ما در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دنبال آن هستیم و همچنین کارگروه مرجعیت علمی قرآن نیز تشکیل شده که چنین هدفی را دنبال میکند. طبیعتاً تشکیل چنین جلساتی ضروری به نظر می‌رسد تا مشخص کنیم نقشه راه ما چیست؟ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، از یکسری مراکز وابسته و پژوهشکده‌ها تشکیل شده است. از جمله مراکز وابسته آن شامل موسسه فرهنگی پیوست نگاری افق، مرکز مطالعات پیشرفت و تمدن، مرکز مطالعات فضای مجازی، مرکز رشد و نوآوری، کانون اندیشه جوان و قطب علمی فلسفه دین است.
وی افزود: پژوهشکده‌هایی نیز ذیل پژوهشگاه تعریف شده که از جمله آنها پژوهشکده دانشنامه نگاری، پژوهشکده نظام‌های اسلامی و پژوهشکده حکمت و دین پژوهشی است. ذیل پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی، گروه مطالعات انقلاب، گروه ادبیات و اندیشه و گروه تاریخ و تمدن و ذیل گروه پژوهشکده نظام‌های اسلامی، گروه‌هایی همانند مدیریت اسلامی، مالکیت فکری، اخلاق اسلامی، فقه و حقوق و سیاست وجود دارد و آن چیزی که الان به عنوان گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی تشکل شده ذیل پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی است. این گروه اهداف و چشم‌اندازی دارد از جمله اینکه اگر قرار است به نقطه مطلوب در زمینه علوم انسانی قرآنی برسیم باید گام‌هایی برداریم. اولین گام تولید پارادایم مربوط به علوم انسانی قرآنی است.
لوازم حرکت به سوی علوم انسانی قرآن‌بنیان
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: پارادایم همان شاکله‌ای است که در موضوع، روش، هدف و حل مسئله تأثیرگذار است بنابراین طبیعتاً باید پارادایم تولید شود. گام دوم شبکه حل مسائل در زمینه روانشناسی، جامعه شناسی، مدیریت و … است. مرحله سوم تولید روش استنطاق از قرآن است یعنی با چه روشی سراغ قرآن برویم که به پاسخ سوالاتمان در زمینه علوم انسانی دست پیدا کنیم؟ متأسفانه در این زمینه کار بسیار اندکی صورت گرفته است. چهارمین گام استخراج نظریات کلان و راهنما و تولید قواعد قرآنی علوم انسانی است. گام پنجم استخراج پاسخ‌ها به شبکه مسائل است. یعنی پاسخ‌ها را در قالب نظریه و به زبان علوم انسانی موجود عرضه کنیم.
حجت‌الاسلام ترخان بیان کرد: اقدام ششم شبکه‌سازی از نظریات است تا بتوانیم ساختار علمی خاصی را در حوزه علوم انسانی شکل دهیم که این هم نیاز به کار زیادی دارد. گام هفتم تولید امتداد نظریات علوم انسانی قرآنی به شکل میان رشته‌ای است که در این مرحله باید مشکلی را از جامعه حل کنیم. در گروه‌های مختلف در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی کارهایی صورت گرفته و معتقدم باید در قالب یک کار منسجم باشد تا به تولید علمی که مد نظر ماست دست پیدا کنیم.
