جایگاه محوری مدیران در تحول نظام اداری

جایگاه محوری مدیران در تحول نظام اداری
نوشتاری به قلم حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌آقا پیروز مدیر گروه مدیریت اسلامی پژوهشگاه

از منظر آموزه های علوی مدیریت ها ، عرصه عمل و کارگزاری، امانت (وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَهٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَهٌ^[۱] (نهج البلاغه/ نامه ۵۳))و آزمون الهی(و قَد استکفاک امرَهم و ابتلاک بهم^[۲] (نهج البلاغه/ نامه ۵۳)) است، مدیران نقش الگویی دارند(صنفان اذا صلحا صلحت الامه و اذا فسدا فسدت الامه، قیل من هم یا رسول الله؟ قال العلماء و الرؤسا^[۳] (شیخ صدوق،۱۴۰۳: ج۱، ص۳۶)) و به تناسب اختیار و قدرتی که دارند در معرض فساد قرار می گیرند.

مدیریت ها محل پاسخگویی است و عملکرد مدیران مورد پرسش الهی قرار می گیرد(فان الله تعالی یسائلکم معشر عباده عن الصغیره من اعمالکم و الکبیره و الظاهره و المستوره^[۴](نهج البلاغه/ نامه ۲۷))؛  از این رو خودسازی مدیران قبل از ورود به مناصب مدیریت ضروری است. تقوی و امانتداری برای آنان لازم و شایسته سالاری در نظام اداری ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در این رویکرد نظارت بر مدیران موکَّد است و برای مدیران متخلف، اشدّ مجازات پیش بینی می شود. چنین گزاره هایی جایگاه ویژه ای برای مدیران در نظام اداری ترسیم می کند جایگاهی که در هیچیک از پارادایم های اداره امور عمومی، مدیریت دولتی نوین و حکمرانی خوب مشاهده نمی شود. در اصول بوروکراسی ماکس وبر که بر تخصص گرایی در انتخاب مدیران استقرار دارد شایستگی، اخلاق و تعهد مدیران جایگاهی ندارد.

در بوروکراسی سوابق و گرایش های فکری در انتصابات مدیران مورد نظر نیست به ادعای ماکس وبر ، بوروکراسی ارزش زدوده است (مهرابی ۱۳۹۵: ۵۵-۵۷)  در هر یک از پاردایم های اداره امور عمومی و مدیریت دولتی نوین، ساختارها ، اصالت دارند نه مدیران. اما از جمع بندی آموزه ها در منابع اسلامی چنین استنباط می شود که مدیران جایگاه محوری و اساسی دارند از این رو در گزینش ها باید با دقت تمام، مدیران اصلح انتخاب شوند مدیرانی که با تجربه و حیا و از خانواده های شایسته باشند، به تربیت و آموزش مدیران توجه جدّی اعمال می شود، به مدیران اختیار مکفی داده می شود و به طور ویژه زیر چتر نظارت و ارزیابی قرار می گیرند و … این مبنا در صورت تحقق، موجب شکل گیری فرهنگ سازمانی ویژه ای در سطح مدیران می شود که نوید بخش نظام اداری سالم و دور از فساد خواهد بود، فرهنگی که در آن مسئولیت پذیری ، وجدان کاری، پاسخگویی ، انصاف، خدمتگزاری، وفای به عهد و امانتداری موج می زند.

نتیجه آنکه برای تحول نظام اداری برنامه های متنوعی ارائه شده است تحول در ساختارها، تحول در فرآیندها، تحول در هنجارها از این قبیل هستند در حالی که باید تحول در مدیریت های (عالی، میانی و عملیاتی) و به کارگماری مدیران شایسته در صدر برنامه های تحولی قرار گیرد چرا که بدون مدیران شایسته و متعهد هیچیک از برنامه های تحولی اجرایی نخواهد شد. ضمن آنکه نظام اداری تحقق بخش اهداف فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی کشور است و با بکارگماری مدیران غیرشایسته این اهداف عملیاتی نخواهد شد.

1. نهج البلاغه
2. ابی جعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی(شیخ صدوق)، الخصال، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ق
3. محرابی امیرحمزه؛« عیارسنجی بوروکراسی در محک آموزه های اسلام؛ بررسی و نقد خلأ تئوریک» پژوهش های سیاست اسلامی، سال ۴ شماره دهم پائیز و زمستان ۱۳۹۵ ص ۳۹ – ۶۱

[۱] مطمئناً کاری که به تو سپرده شده، نه لقمه ای چرب، بلکه بار امانتی در گردن توست

[۲] و بی گمان(خداوند) از تو خوب اداره کردن و کفایت نمودن امور آنان را خواسته و تو را به وسیله ایشان در آزمون قرارداده است

[۳] دو دسته هستند که اگر فاسد شوند امت هم فاسد  می شود و اگر صالح شدند امت صالح می گردد. از آن حضرت پرسیده شد آن دو دسته چه کسانی هستند؟ فرمود : علماء و مدیران(حاکمان).

[۴] بی گمان خدای والا جایگاه ، ای گروه بندگانش، از کوچ ک و بزرگ کارتان و آشکار و نهان رفتارتان شمارا به پرسش گیرد.