به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در راستای برگزاری همایش ملی حکمرانی اسلامی نشست علمی با موضوع “اهداف و کارکردهای مقاومت در حکمرانی اسلامی”، سه شنبه ۲۷ اردیبهشت ماه توسط گروه سیاست پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه برگزار شد.
این نشست حجت الاسلام و المسلمین محمد ملک‌زاده به عنوان ارائه دهنده و جناب آقای دکتر مرتضی شیرودی به عنوان ناقد و حجت الاسلام و المسلمین سیدکاظم سیدباقری به عنوان دبیر علمی دنبال شد.
متن ارائه شده توسط ارائه دهنده این نشست در ادامه می آید:
دو ویژگی محوری حکمرانی اسلامی، دین و مقبولیت مردمی است؛ این امر، نشان از مردم‌پایه بودن حکمرانی اسلامی دارد. بر همین اساس می‌توان کارکردهای مقاومت در حکمرانی اسلامی را با توجه به نقش مردم به عنوان محور اصلی در مقاومت اسلامی تبیین نمود. مقاومت در منابع دینی و سیره سیاسی و حکومتی انبیاء و پیشوایان معصوم (ع) از مهمترین مولفه‌های حکمرانی اسلامی به شمار می‌رود. به گونه‌ای که خداوند متعال، انجام رسالت پیامبرانش را منوط به تحقق آن از طریق همراه ساختن مردم در این مقوله دانسته است. قرآن کریم رسالت مهم پیامبران الهی را این گونه توصیف می‌کند که آنان با مقاومت در مسیر مبارزه با سنت‌ها و مناسبات غلط اجتماعی – بدون واهمه داشتن از احدی جز خدا – به وظیفه سنگین رسالت خویش برای اصلاح جوامع بشری و بهبود روابط اجتماعی عمل می‌نمودند. مردمان مسلمان نیز در توصیف خداوند کسانی هستند که در کنار رهبران اسلامی خود در برابر پیشوایان کفر و پیمان‌شکن ایستادگی می‌کنند.
بنابراین مقاومت در اندیشه اسلامی از مفاهیمی است که هویت آن بیشتر با حکمرانی سر و کار دارد تا مفهوم حکومت به معنای مصطلح؛ زیرا اساس حکمرانی اسلامی، مردم‌پایه بودن آن و مبتنی بر مقبولیت مردمی است. در واقع تا مشارکت مستقیم و داوطلبانه مردم نباشد، مقاومت اسلامی شکل نخواهد گرفت. به عبارتی مقاومت در برابر تهدیدها و فشارهای دشمن در حکمرانی اسلامی، بر مردم تحمیل نمی‌شود بلکه با رضایت آنان همراه است؛ و تا زمانی که مردم نخواهند، مقاومت شکننده خواهد بود.
بررسی کارکردهای مقاومت در حکمرانی اسلامی موضوع و هدف اساسی این نشست است؛ تاکید ما این است که محور اصلی مقاومت در حکمرانی اسلامی، مردم می‌باشند؛ به عبارتی مقاومت اسلامی با مشارکت مستقیم و داوطلبانه مردم شکل می‌گیرد و برای تحقق اهداف مردمی استمرار می‌یابد؛ از این رو آثار فراوانی در ابعاد مختلف به همراه خواهد داشت که در اینجا به برخی از آنها اشاره میکنیم:
- رضایت الهی از مردم
در اندیشه اسلامی مقاومت مسلمانان در برابر دشمنان اسلام پیش از هر چیز، عمل به تکلیف الهی بوده و جلب رضایت خداوند را به دنبال خواهد داشت؛ مقاومت در برابر استکبار گرچه می‌تواند به قطع رابطه و افزایش محدودیت‌هایی مانند تحریم اقتصادی منجر شود، اما خداوند به مسلمانان می‌فرماید به واسطه قطع رابطه با دشمنان اسلام و دور شدن تجارت و ثروت آنها از شما، نگران فقر نباشید زیرا خدا شما را به فضل خود بی‌نیاز خواهد کرد. (توبه: ۲۸) چنین کارکردی بزرگترین پیروزی برای مسلمانان به شمار می‌رود و موجب خشنودی و حمایت الهی از جامعه اسلامی و تامین مصالح عمومی خواهد شد. (آیت‌الله خامنه‌ای، ۵/۱۲/۱۳۶۳)
- تقویت رابطه مردم با نظام اسلامی
با توجه به مردم‌پایه بودن مقاومت در حکمرانی اسلامی، یکی از کارکردهای آن در برابر دشمنان نظام اسلامی را می‌توان تقویت رابطه مردم با نظام اسلامی و در نتیجه آسیب‌ناپذیری نظام در برابر دشمنان معرفی نمود. از نتایج این کارکرد را می‌توان مقاومت جمهوری اسلامی نسبت به حفظ دانش و توانمندی بومی هسته‌ای به رغم مخالفت‌های استکبار جهانی مشاهده کرد. با ادامه روند هسته‌ای شدن ایران و دستیابی به چرخه سوخت هسته‌ای، حساسیت کشورهای غربی به دانش هسته‌ای ایران در ابعاد بین‌المللی افزایش یافت؛ آنان تلاش کردند با تحریک احساسات و همراه سازی افکار عمومی جهان، این مسئله را به یک تهدید بین‌المللی علیه ایران تبدیل کنند؛ اما مقاومت جمهوری اسلامی برای حفظ و ارتقای دانش هسته‌ای که با حمایت افکار عمومی داخلی همراه بود به کمک نظام آمد و در نهایت دشمنان را به پذیرش حق ایران برای در اختیار داشتن دانش هسته‌ای وادار ساخت.
- ارتقاء جایگاه مردم در نظام سیاسی
مقاومت در حکمرانی اسلامی، افزایش نقش مردم در حکومت را به دنبال خواهد داشت. با عنایت به اهمیت نقش مردم برای تعیین سرنوشت سیاسی خود در حکمرانی اسلامی، رویکرد سیاسی جمهوری اسلامی از ابتدا مبتنی بر حمایت از جریان مقاومت در منطقه قرار گرفت. این سیاست را می‌توان در رویکرد دیپلماتیک جمهوری اسلامی به مساله اشغال فلسطین و ضدیت با رژیم غاصب صهیونیستی، دفاع از مردم عراق و سوریه و یمن در برابر اشغالگران خارجی، مخالفت با رژیم‌های استبدادی و دست‌نشانده، دفاع از نهضت‌های آزادیبخش و حمایت از جنبش‌های مردمی در منطقه و جهان مشاهده کرد که با هدف دفاع از جایگاه مردم در نظام‌های سیاسی اتخاذ گردیده است. بر همین اساس موضع‌گیری آیت‌الله خامنه‌ای از جایگاه رهبری جمهوری اسلامی در خصوص مراجعه به آراء مردمی به عنوان تنها راه حل مساله فلسطین قابل تبیین می‌باشد.
در مساله بحران سوریه نیز جمهوری اسلامی ایران در چارچوب همین سیاست به تقویت نیروی مقاومت در برابر ایالات متحده و نیروهای دست‌نشانده این کشور اقدام نمود و مانع از سقوط دولت قانونی حاکم (بشار اسد) توسط آمریکا و جایگزینی آن با دولتی دست‌نشانده گردید. زیرا به اعتقاد جمهوری اسلامی، تعیین دولت سوریه به عهده مردم این کشور است و هیچ قدرت خارجی حق ندارد با توسل به اقدامات نظامی برای نظام سیاسی سوریه تصمیم‌گیری نماید. این در حالی است که به گفته چامسکی (تحلیلگر آمریکایی) «آمریکا با هر حرکت دموکراتیک در جهان مخالف است. علت آن نیز این است که آمریکا تمایلی به ایجاد نظام‌های دموکراتیک مخالف با سیاست‌های خود ندارد».
- حفظ امنیت امت اسلامی
می‌توان یک رابطه دوجانبه بین مقاومت و امنیت ترسیم کرد؛ زیرا امنیت پایدار از طریق بهره‌گیری مناسب از فرصت‌ها برای مقابله با تهدیدها و ایستادگی در برابر عامل ایجاد ناامنی دست‌یافتنی است. از این رو یکی از کارکردهای مقاومت در حکمرانی اسلامی را می‌توان حفظ و ارتقای امنیت جامعه معرفی کرد و به همین دلیل برخی امنیت را یکی از شاخص‌های حکمرانی خوب دانسته‌اند. ورود جمهوری اسلامی ایران به بحران سوریه نیز در راستای تحقق این هدف قابل تبیین است. از دید جمهوری اسلامی ایران، دفاع از سوریه در برابر تهدیدات خارجی، دفاع از منافع حیاتی و منطقه استراتژیکی ملت ایران به شمار می‌رود که در صورت کوتاهی از آن، امنیت جمهوری اسلامی ایران به خطر خواهد افتاد.
- حفظ عزت جامعه اسلامی
در حکمرانی اسلامی مقاومت و عدم سازش در برابر دشمنان، تضمین کننده عزت جامعه اسلامی است؛ زیرا از نظر قرآن، اگر مسلمانان در برابر دشمنان استقامت ورزند، به «إِحْدَى الْحُسْنَیَیْنِ» یعنی یکی از دو گزینه شایسته (پیروزی یا شهادت عزتمندانه و رسیدن به بهشت) دست می‌یابند. (توبه، ۵۲) قرآن کریم به مسلمانان هشدار می‌دهد با وابستگی به بیگانگان و پذیرش ولایت و سرپرستی آنان، به دنبال عزت نباشند؛ زیرا عزت فقط نزد خداست که به اهل استقامت عطا می‌فرماید. (نساء: ۱۳۹)
- استقلال و قطع وابستگی
از مهمترین کارکردهای مقاومت در حکمرانی اسلامی، کسب استقلال و قطع وابستگی جامعه اسلامی به بیگانگان است. مقاومت مردم در برابر دشمنان، بی‌نیازی از آنان را برای ملت به همراه خواهد داشت. این کارکرد به عنوان وجه تمایز حکمرانی اسلامی با حکمرانی طاغوت برای نظام مستقل جمهوری اسلامی در مقایسه با رژیم وابسته پهلوی آشکار است (آیت‌الله خامنه‌ای، ۱۴/۳/۱۳۹۳)
- آرامش و آسایش عمومی
خداوند در قرآن کریم راه تامین آرامش و رفاه و آسایش انسانها در دنیا و آخرت را استقامت ورزیدن بر اصول الهی می‌داند: «ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا فلاخوف علیهم ولا هم یحزنون»؛ (احقاف، ۱۳) «آنانکه گفتند آفریدگار ما خداست سپس استقامت ورزیدند، بر آنها هیچ حزن و اندوهی نخواهد بود». بر اساس این آیه، خداپرستان واقعی چون فقط از خدا اطاعت می‌کنند و برای عمل در چارچوب اصول و تکالیفی که خدا بر آنها قرار داده استقامت می‌ورزند، به آرامش واقعی دست می‌یابند. این گروه با پافشاری بر اصول، هیچ ترسی از دشمنان و مخالفانی که سعی می‌کنند با فشار و تهدید آنها را از مسیر حق منحرف کنند ندارند؛ خداوند نیز آرامش را نصیب آنان می‌فرماید.
در آیه دیگر خداوند نزول رحمت و نعمت الهی را به استقامت ورزیدن در طریق حق مرتبط نموده است: «وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِیقَهِ لَأَسْقَیْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا»؛ (جن، ۱۶) «اگر (جن و انس) در طریق حق (راه اسلام و ایمان) پایدارى مى‌کردند، ما آبى فراوان در اختیارشان مى‌گذاشتیم (نعمتى فراوان روزى آنان مى‌کردیم)». فراوانی آب در این آیه کنایه از رفاه و آسایش دانسته شده است. چنانکه قرآن کریم در آیه‌ای دیگر، اعراض از یاد خدا را موجب تنگی معیشت معرفی نموده است: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنْکاً»؛ (طه، ۱۲۴) «هر کس از یاد من اعراض کند همانا معیشتش تنگ شود».
- حفظ منافع و مصالح امت اسلامی
از دیدگاه اسلام تکالیف ریشه در واقعیات دارند از این رو عمل به تکلیف مصالح واقعی انسانها را به بهترین وجه تامین می‌کند. از نظر اندیشمندان اسلامی «اگر انسان، شرع را امام خود قرار بدهد؛ یعنى طبق آنچه که تکلیف اسلامى و شرعى است، قدم به قدم حرکت بکند، یقیناً به پیروزى خواهد رسید. …چون آن محاسبه غیبى، محاسبه بسیار دقیقى است و محاسبهگرش خداست و دستگاه حساب کنندهاش، علم الهى است». (آیت‌الله خامنه‌ای، ۲۹/۶/۱۳۶۹) از چمله تکالیف الهی، مقاومت در برابر دشمنان اسلام است. بر اساس آموزه‌های قرآنی، نتیجه مقاومت، هزینه کمتر همراه با فایده بیشتر در مقایسه با سازش و ترک مقاومت می‌باشد از این رو منافع و مصالح امت اسلامی در مقاومت مقابل دشمنان اسلام خواهد بود. از نظر قرآن کریم نتیجه مقاومت اگر به کشته شدن در راه خدا و شهادت هم ختم شود باز به نفع جریان مقاومت تمام خواهد شد؛ زیرا خداوند بهای سنگینی در ازای آن می‌پردازد که همان سعادت اخروی و داخل شدن در بهشت رضوان می‌باشد(محمد، ۴-۶)
این در حالی است که از نظر قرآن کریم ترک مقاومت و سازش با دشمنان، مسلمانان را متحمل خسارات و هزینه‌های سنگینی می‌سازد. چنانکه خداوند پس از آنکه مسلمانان را از دوستی و سازش با دشمنان اسلام برحذر می‌دارد (ممتحنه، ۱) به خیانت دشمنان به عنوان بخشی از خسارات ناشی از سازش مسلمانان با آنان اشاره می‌فرماید:
«إِنْ یَثْقَفُوکُمْ یَکُونُوا لَکُمْ أَعْداءً وَ یَبْسُطُوا إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ وَ أَلْسِنَتَهُمْ بِالسُّوءِ وَ وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ»؛ (ممتحنه، ۲) «اگر بر شما دست یابند، با شما دشمنى مى‌کنند هر چند دست دوستى به آنان داده باشید. آنان در این صورت دست و زبانشان را به بدى به سوى شما مى‌گشایند و دوست دارند که شما (همانند خودشان) کافر شوید».
دشمنی استکبار با ملت‌های مسلمان و نحوه مواجهه کشورهای اسلامی با آنان در وضعیت کنونی مصداق آشکاری بر مطالب فوق می‌باشد. از این رو رهبر جمهوری اسلامی ایران تاکید می‌کند کسی نباید در اصل این ضرورت تردید و تصور کند سازش با آمریکا می‌تواند مشکلات نظام سیاسی را کمتر نماید؛ زیرا دولتهایی که تسلیم زیاده‌خواهی‌های آمریکا شده‌اند، متحمل خسارات و گرفتاری‌های بیشتری شده‌اند. (آیت‌الله خامنه‌ای، ۱۳/۸/۱۳۹۹) بنابراین مصلحت و منفعت امت اسلامی در مقاومت مقابل دشمنان است.
در ادامه این نشست دکتر مرتضی شیرودی به نقد مطالب ارائه شده پرداخت که در ادامه می خوانید:
اقای ملک زاده اشاره کرده است که مقاومت مردم پایه است. این امر نشان دهنده است که کلیدواژه بحث ایشان مردم است. اما نقد بنده همین جا است. مردم چه تعریفی دارد و کدام مردم، منظور است. مردم مفهومی چند لایه است. معمولا در نوشته های سیاسی، مردم تعریف نمی شود، کلی گویی سنتی شده است در علوم سیاسی. به نظر می رسد که این امر عامدانه شکل می گیرد چون اگر تعریف دقیق داشته باشید، باید بر اساس همان تحلیل و نقدها را پاسخ دهید.
در جایی آمده است که مقاومت با رضایت مردم است، وقتی که مردم تعریف نمی شود، رضایت کدام مردم است. حزب الله در کانون مقاومت اسلامی است، کدام مردم از این گروه پشتیبانی می کند، همه مردم، اعم از مسلمان و نامسلمان؟
همچنین در شعب ابی طالب هم گفته شده است که مردم مقاومت کردند، باز مشخص نیست. در جنبش تنباکو هم گفته شده که مقاومت مردمی بوده است، حال آن که اصولا مقاومت مردمی نبوده و صرفا تعدادی از متدینین از آن فتوا طرفداری کردند.
جنس مقاومت فرامرزی است حال آن که شما دارید بحث از رابطه میان مردم و حکومت می کنید. گره زدن مقاومت اسلامی به جمهوری اسلامی، این اشکال را طرح می کند که مقاومت اسلامی را داریم محدود به ملت در ایران می کنیم.
از دیگر سو، مردم از پایه شد، مردم مفهوم ملت را هم می رساند و لذا مقاومت بحثی ملی و شیعی می شود، حال آن که منظور مقاومت اسلامی است و نه مقاومت اسلامی. اگر مقاومت را محدود و ملی کردید، مقاومت وجه دفاعی پیدا می کند، حال آن که مقاومت اسلامی فقط جنبه دفاعی ندارد، تاکید بر مردم به مفهوم ملت و نه به مفهوم امت، مقاومت را به منافع ملی می رساند و نه مصالح اسلامی.و این امر به مقاومت اسلامی ضربه می خورد و اثار وسیع آن را کم می کنیم و عمق راهبردی آن را می کاهیم.
لذا به جای ان که بگوییم مقاومت اسلامی مردم پایه است، بگوییم مقاومت امت پایه است و تعریفی دقیق از آن ارائه کنیم. مقاومت گاه ملی است، گاه بین المللی و گاه انسانی، اگر کسی در امریکای لاتین مقاومت می کند یا در قلمرو مقاومت قرار می گیرد ؟
