کتاب ذات‌گرایی جدید در فلسفه علم معاصر منتشر شد

به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مجموعه مقالات ذات‌گرایی جدید در فلسفه علم معاصر به همت دکتر ابراهیم دادجو از سوی گروه معرفت‌شناسی پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی و توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه به زیور طبع آراسته و راهی بازار نشر شد.

در عرصه «فلسفه علم معاصر» دو جریان قابل تشخیص است: (۱) جریان ضدذات‌گرایی و ضدواقع‌گرایی، و (۲) جریان ذات‌گرایی و  واقع‌گرایی، جریان نخست از زمان بارکلی تا قبل از چهل سال اخیر یکه‌تاز میدان فلسفه و فلسفه علم بود. جریان دوم در چهل سال اخیر به ظهور رسیده و در تقابل با مابعدالطبیعه هیومی به توسعه و تقویت مابعدالطبیعه ذات گرایانه همت گماشته است. ایران معاصر از جریان دوم بی‌خبر است. و همین بی‌خبری عمدتاً منشاء سیطره نسبی غیرذات‌گرایی و غیرواقع‌گرایی بر مجامع علمی است. این کتاب درصدد شناساندن جریان دوم است و نویسنده نشان می‌دهد که فلسفه اسلامی که در بنیاد خود واقع‌گرا است، به جریان دوم نیازمند است.

در بخشی از مقدمه این کتاب آمده است: 

مدت مدیدی بودکه به نظر می‌رسید فلسفه متقدمین و فلسفه اسـلامی کـه ذات‌گــرا و واقع‌گراینــد، رو بــه افــول نهــاده و پــس از رنســانس، تحــت افکــار اندیشمندانی همچون هیـوم، کانـت، پوزیتیویسـت‌ها و مکتب‌هـایی همچـون فلسفه‌های تحلیلی و زبانی، ابزارگرایی، انسجام‌گرایی، عمـل‌گرایی، کـل‌گرایی، ابطال‌گرایی، ساختارگرایی و پساساختارگرایی که ًعمدتا همگـی در چهـارچوب قراردادگرایی واقعاند، جریانی بسط یافته که درعرصه هستی‌شناسی، با ّرد ذات و خواص ذاتی شیء، یعنی با ّرد واقع شیء و در عرصـه معرفت‌شناسـی، بـا ّرد مطابقت معرفت با واقع، مدعی عدم توانایی انسان‌ها بر شناخت واقع اشیاست.

این جریان و پیروان این جریان، به این مقدار بسنده نکرده و بدون تفکیک بـین علوم، در همه علوم به جای اینکه علم گزاره‌های علمی صادق آدمی را مطابق با واقع – که دارای انحایگوناگون است – بدانند، با ّرد واقع اشیا و امـور، علـم آدمی را سازنده و معنا بخش واقـع و واقعیـت دانسـتند. با تفـاوت انسـانها در سازندگی و معنابخشی به اشیا و امور، علم انسانها به اشیا و امـور، مختلـف و ّمتشتت شناخته شد و به انسانها اجازه داده شد فهم‌های گونـاگونی کـه از یـک چیز یا یک امر دارند معیار حقیقت داشتن آن چیز یا آن امر باشد. حقیقت و شناخت حقیقت فاقد معیاری واحد و درست تلقی شد. نتیجه آن اشاعه نوعی نسبی گرایی تمام عیار بین بیشتر اندیشمندان معاصر بود.

به نظر می‌رسید سیطره این جریان به قـدری اسـت کـه بیشـتر اندیشـمندان معاصر ایرانی نیز، با این تصورکه در عرصه فلسفه و فلسفه علم معاصر چیـزی جز این جریان وجود ندارد، به شدت تحت تـأثیر ایـن جریـان هسـتند و بیشـتر مجامع علمی وآکادمیک در مباحث بسـیاری و از جملـه در مبـاحثی همچـون فلسفه اسلامی، فلسفه علم – اعم از فلسفه علوم طبیعی و فلسفه علوم انسانی یا علوم اجتماعی – علوم انسانی اسلامی، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تمـدن نوین اسلامی،… تحت تأثیر این جریان واقع شده و در ایـنگونـه مباحـث بـه رویکردهای غیرواقع‌گرایانه و نسبی‌گرایانه روی آورده‌اند. وضعیت ناگواری بـود و است، و اگر تنها جریان معاصر همین جریان ّضدذاتگرایی و ّضدواقعگرایی باشد لاجرم فلسفه اسلامی نیز که ذات‌گرا و واقع‌گراست به غل و زنجیرکشیده خواهد شد و رو به افول خواهد ماند.

در چهل سال اخیر جریانی به بار نشسته است که درست در تقابلی آشـکار با جریان ّضدذاتگرایی و ّضدواقع‌گرایی که آن را جریانی انگلیسی – آمریکـایی می‌نامد، به شدت از ذاتگرایی و واقعگرایی دفاع می‌کند. ایـن جریـان ًعمـدتا جریانی آمریکایی – استرالیایی است.

 

مجموعه مقالات ذات‌گرایی جدید در فلسفه علم معاصر به همت دکتر ابراهیم دادجو با قیمت ۱۱۵۰۰۰ تومان راهی بازار نشر شد.

علاقمندان جهت تهیه کتاب و یا اطلاعات تکمیلی می‌توانند به وبگاه رسمی سازمان انتشارات پژوهشگاه به نشانی: www.poiict.ir مراجعه کنند.