مؤلفه‌های قدرت نرم در ایران حسینی
نوشتاری از حجت‌الاسلام دکتر فرج‌الله هدایت‌نیا عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
اگر قدرت را به معنای توانایی تأثیرگذاری بر دیگران به منظور کسب نتایج دلخواه در نظر بگیریم، این معنی به دو نوع سخت و نرم تقسیم می‌گردد. منظور از قدرت سخت، قدرت نظامی، اقتصادی، و بطور کلی توانایی‌های مادی است. در حالی که قدرت نرم جنبه معنوی دارد. به تعبیر بعضی نویسندگان، قدرت نرم عبارت است از توانایی کسب مطلوب از طریق «جاذبه» نه از طریق اجبار یا تطمیع. قدرت نرم توانایی شکل‌دهی، اثرگذاری و تعیین باورها و امیال دیگران است به نحوی که تضمین کننده‌ی اطاعت و فرمانبرداری آنان باشد (سعیدی و مقدم فر؛ منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران؛ فصلنامه مطالعات قدرت نرم؛ شماره ۱۱، پائیز و زمستان ۱۳۹۳، صص۱۰۷-۱۲۶). با این مقدمه کوتاه، مؤلفه‌های قدرت در جمهوری اسلامی ایران با نگاه به جنگ تحمیلی دوازده‌روزه اسرائیل علیه ایران تشریح می‌گردد.
۱. قدرت سخت
منظور از قدرت سخت، قدرت نظامی، اقتصادی، و بطور کلی توانایی‌های مادی است. قرآن کریم مسلمین را به آمادگی و توانایی حداکثر فراخوانده و در آیه ۶۰ سوره انفال چنین فرمود:
«وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ…؛ هر نيرويى در قدرت داريد، براى مقابله با آنها [دشمنان]، آماده سازيد! و (همچنين) اسب‌هاى ورزيده (براى ميدان نبرد)، تا به وسيله آن، دشمن خدا و دشمن خويش را بترسانيد!».
كلمه «قوة» نه تنها وسائل جنگى و سلاحهاى مدرن هر عصرى را در بر مىگيرد، بلكه تمام نيروها و قدرتهايى را كه به نوعى از انواع در پيروزى بر دشمن اثر دارد شامل مىشود.
در روايات اسلامى براى كلمه «قوة» در آیه فوق تفسيرهاى گوناگونى شده كه از وسعت مفهوم اين كلمه حكايت مىكند، مثلا:
در بعضى از روايات مىخوانيم كه پيامبر ص فرمود منظور از قوة «تير» است.
در روايت ديگرى كه در تفسير على بن ابراهيم آمده مىخوانيم كه منظور از آن هر گونه اسلحه است.
در روايتى كه در تفسير عياشى آمده مىخوانيم كه منظور از آن شمشير و سپر است.
و بالآخره در روايت ديگر كه در كتاب من لا يحضر آمده مىخوانيم: «منه الخضاب السواد». يعنى اسلام حتى رنگ موها را كه به سرباز بزرگسال چهره جوانترى مىدهد تا دشمن مرعوب گردد از نظر دور نداشته است، و اين نشان مىدهد كه چه اندازه مفهوم «قوة» در آيه فوق وسيع است.
در ايام جنگ حنين به پيامبر ص خبر دادند كه سلاح تازه مؤثرى در يمن اختراع شده است؛ پيامبر ص فورا كسانى را به يمن فرستاد تا آن سلاح را براى ارتش اسلام تهيه كنند!.
نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در عمل به فرمان «و اعدّوا…» و به فرمان رهبر دوراندیش‌مان، روز به روز بر توان دفاعی خود افزوده است. در حالی که در سال‌های دفاع مقدس، ما از حیث تجهیزات نظامی معمولی در مضیقه بودیم، امروز به اتکای قدرت موشکی و پهبادی، در مقابل ارتش امریکا و اسرائیل ایستادیم و آنها را در رسیدن به اهدافشان ناکام گذاشته‌ایم.
۲. قدرت نرم
الف) مکتب امام حسین (ع)
نخستین مؤلفه قدرت نرم جمهوری اسلامی، مکتب حسینی است. ملت ایران «ملت امام حسین» است و روحیه سلحشوری و ایستادگی را از امام شهید خود به ارث برده است. از این‌رو زیر بار ذلت نمی‌رود و در مقابل یزید زمان سر خم نمی‌کند. چنانچه سیدالشهداء در معرفی خود و عبیدالله بن زیاد در روز عاشورا فرمود: این فرومایه، فرزند فرومایه، مرا در دو راهی شمشیر و ذلّت قرار داده است و هیهات که ما زیر بار ذلّت برویم؛ زیرا خدا و پیامبرش و مؤمنان از این که ما ذلّت را بپذیریم ابا دارند و دامن‌های پاک مادران و مغزهای با غیرت و نفوس با شرافت پدران روا نمی‌دارد که اطاعت افراد لئیم و پست را بر قتلگاه کرام و نیک‌منشان، مقدم بداریم. آگاه باشید که من با این گروه کم و با قلّت یاران و پشت کردن کمک‌دهندگان برای جهاد آماده‌ام.
«ألا وَ إنَّ الدَّعِىَّ ابنَ الدَّعِىِّ قَد رَكَزَ بَينَ اثْنَتَين: بَينَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ، وَ هَيهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ! يِأبَى اللّهُ ذلِكَ لَنا وَ رَسولُهُ وَ المُؤمِنونَ وَ حُجورٌ طابَت وَ حُجورٌ طَهُرَتْ، وَ أُنوفٌ حَمِيَّةٌ، وَ نُفوسٌ أبِيَّةٌ، مِن أنْ تُؤثَرَ طاعَةُ اللِّئامِ عَلى مَصارِعِ الكِرامِ»؛ (الإحتجاج على أهل اللجاج؛ ج۲، ص۳۰۰).
پیش از آغاز جنگ در روز عاشوراء، سیدالشهداء، شبث بن ربعى و حجار بن ابجر و قيس بن اشعث و يزيد بن حارث را مخاطب ساخته فرمود: «مگر شما نامه ننوشتيد كه باغ‌هاى ما سبز و خرم شده و ميوهها رسيده، با ياران خود به سوی ما عزيمت كن». قيس پاسخ داد ما از اين حرف‌ها اطلاعى نداريم و همين قدر مي‌دانيم بايد زير بار حكم پسر عم خود درآیى و او حتما با تو بنحوى كه دوست مي‌دارى رفتار مىكند. امام حسین (ع) فرمود:
بخدا سوگند من دست خوارى بشما نمي‌دهم و مانند بندگان فرار نمىكنم.
«وَ اللَّهِ لَا أُعْطِيكُمْ بِيَدِي إِعْطَاءَ الذَّلِيلِ وَ لَا أَفِرُّ فِرَارَ الْعَبِيدِ»؛ (الإرشاد؛ ج۲، ص۹۷).
ب) ولایت فقیه
دومین مؤلفه قدرت نرم جمهوری اسلامی، اصل مترقی ولایت فقیه است. همانطور که در بعضی روایات آمده است، در عصر غیبت امام عصر ارواحنا له الفداء، ولایت امر با فقیه عادل و آگاه به زمان و مکان است. امام خمینی (ره) در وصیت‌نامه سیاسی- الهی خویش با اشاره به اهمیت اصل ولایت فقیه آورده‌اند: «پشتیبان ولایت فقیه باشید تا به مملکت شما آسیبی نرسد». در جنگ دوازده‌روزه اخیر، نقش ولایت فقیه از دو جهت مشهود بوده است:
۱) در روز نخست حمله اسرائیل به ایران، جمعی از بهترین فرماندهان ما به شهادت رسیدند. این مسأله می‌توانست به نیروهای مسلح ما شوک بزرگی وارد کرده و عزم و اراده آنان را برای مقابله با دشمن سست نماید. اما اقدام به موقع رهبری معظم انقلاب اسلامی در معرفی و انتصاب فرماندهان، به نیروهای مسلح ما جان دوباره بخشید و عزم آنان را در انتقام فرماندهان شهید دوچندان کرد.
۲) واقعه هولناک شهادت فرماندهان و ترور دانشمندان، جامعه ایرانی را در حیرت فرو برد. در حالی که اکثر ما در اضطراب به سر برده و نگران اوضاع بودیم، رهبر مقتدر ما با اعتماد به نفس و قدرت کنترل هیجان بی‌نظیر خود، به جامعه آرامش داد و موضع تهاجمی گرفت و فرمود: «رژیم صهیونیستی از این جنایت، سالم خلاصی نخواهد یافت… نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران با قدرت عمل خواهند کرد و رژیم رذل صهیونی را بیچاره خواهند کرد».
و همگان دیدیم همان شد که رهبر شجاع و بزرگوار ما فرمود.
ب) ایمان و انسجام مردم
سومین مؤلفه قدرت نرم جمهوری اسلامی، ایمان و انسجام مردم است. قرآن کریم سیادت و برتری مسلمین را در گرو ایمان آنان دانسته و در آیه ۱۳۹ سوره آلعمران فرمود: و سست نشويد! و غمگين نگرديد! و شما برتريد اگر ايمان داشته باشيد!
«وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ».
و در آیه ۳۵ سوره محمد (ص) فرمود: پس هرگز سست نشويد و (دشمنان را) به صلح (ذلّتبار) دعوت نكنيد در حالى كه شما برتريد، و خداوند با شماست و چيزى از (ثواب) اعمالتان را كم نمىكند!
«فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللَّهُ مَعَكُمْ وَ لَنْ يَتِرَكُمْ أَعْمالَكُم».
و در آیه ۲۴۹ سوره بقره فرمود: و هنگامى كه طالوت (به فرماندهى لشكر بنى اسرائيل منصوب شد، و) سپاهيان را با خود بيرون برد، به آنها گفت: «خداوند، شما را به وسيله يك نهر آب، آزمايش مىكند؛ آنها (كه به هنگام تشنگى،) از آن بنوشند، از من نيستند؛ و آنها كه جز يك پيمانه با دست خود، بيشتر از آن نخورند، از من هستند». جز عده كمى، همگى از آن آب نوشيدند. سپس هنگامى كه او، و افرادى كه با او ايمان آورده بودند، (و از بوته آزمايش، سالم بهدر آمدند،) از آن نهر گذشتند، (از كمى نفرات خود، ناراحت شدند؛ و عدهاى) گفتند: «امروز، ما توانايى مقابله با (جالوت) و سپاهيان او را نداريم.» اما آنها كه مىدانستند خدا را ملاقات خواهند كرد (و به روز رستاخيز، ايمان داشتند) گفتند: «چه بسيار گروههاى كوچكى كه به فرمان خدا، بر گروههاى عظيمى پيروز شدند!» و خداوند، با صابران و استقامتكنندگان) است:
«…كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَليلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرين».
در آیه ۶۵ سوره انفال آمده است: اى پيامبر! مؤمنان را به جنگ (با دشمن) تشويق كن! هرگاه بيست نفر با استقامت از شما باشند، بر دويست نفر غلبه مىكنند؛ و اگر صد نفر باشند، بر هزار نفر از كسانى كه كافر شدند، پيروز مىگردند؛ چرا كه آنها گروهى هستند كه نمىفهمند!
«يا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنينَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَفْقَهُون».
و در آیه بعد (۶۶ انفال) فرمود: هم‌اكنون خداوند از شما تخفيف داد و دانست كه در شما ضعفى وجود دارد بنا بر اين هر گاه يكصد نفر با استقامت از شما باشند بر دويست نفر پيروز مىشوند و اگر يكهزار نفر باشند بر دو هزار نفر به فرمان خدا غلبه خواهند كرد و خدا با صابران است.
«الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِين».
آیات فوق مربوط به حالتی است که میان لشگریان مسلمین و دشمنان موازنه قوا وجود ندارد و در عین حال، سخن از پیروزی مسلمین است. راز غلبه نیروی اندک بر لشگر پرشمار دشمن در دو چیز است:
۱) روحیه شکیبایی مسلمین و پشتیبانی خدای متعال از آنان: «بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِين».
۲) عدم آگاهی لشگر کفر از هدف جنگیدن و اینکه عاقبت کشته شدنشان دوزخ است: «بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَفْقَهُون».
ملت ایران در دفاع مقدس و در جنگ دوازده‌روزه اسرائیل نشان داد که مصداق آیات شریفه مذکور است و به دلیل ایمان به هدف و روحیه شکیبایی از نصرت الهی بهره‌مند هستند و تا وقتی چنین‌اند، همواره پیروز خواهند بود. بهترین و گویاترین جمله درباره ایمان و انسجام مردم ایران همان است که امام خمینی (ره) در وصیت‌نامه الهی – سیاسی شان آورده‌اند:
«من با جرأت مدعی هستم که ملت ایران و توده میلیونی آن در عصر حاضر بهتر از ملت حجاز در عهد رسول الله – ص- و کوفه و عراق در عهد امیرالمؤمنین و حسین بن علی – ع – می‌باشند. آن حجاز که در عهد رسول الله – ص – مسلمانان نیز اطاعت از ایشان نمی‌کردند و با بهانه‌هایی به جبهه نمی‌رفتند، که خداوند تعالی در سوره «توبه» با آیاتی آنها را توبیخ فرموده و وعده عذاب داده است، و آنقدر به ایشان دروغ بستند که به حسب نقل، در منبر به آنان نفرین فرمودند، و آن اهل عراق و کوفه که با امیرالمؤمنین آنقدر بدرفتاری کردند و از اطاعتش سر باز زدند که شکایات آن حضرت از آنان در کتب نقل و تاریخ معروف است. و آن مسلمانان عراق و کوفه که با سیدالشهد – علیه السلام – آن شد که شد. و آنان که در شهادت دستْ آلوده نکردند، یا گریختند از معرکه و یا نشستند تا آن جنایت تاریخ واقع شد. اما امروز می‌بینیم که ملت ایران از قوای مسلح نظامی و انتظامی و سپاه و بسیج تا قوای مردمی از عشایر و داوطلبان و از قوای در جبهه‌ها و مردم پشت جبهه‌ها، با کمال شوق و اشتیاق چه فداکاریها می‌کنند و چه حماسه‌ها می‌آفرینند. و می‌بینیم که مردم محترم سراسر کشور چه کمک‌های ارزنده می‌کنند…».
