هوش مصنوعی به‌مثابه ابزار بالقوه در ترویج الحاد و ضرورت پاسخگویی دینی
نوشتاری از حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا شاکرین مدیر گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
این یادداشت به بررسی احتمال استفاده از هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری موثر در ترویج اندیشه‌های الحادی — حتی در قالب‌های غیرصریح و نرم — می‌پردازد و بر لزوم واکنش نهادهای دینی در مقابله با این چالش تأکید می‌کند. این واکنش میتواند از طریق توسعه سامانه‌های هوش مصنوعی مبتنی بر الگوی فکری و معارف توحیدی صورت گیرد.
هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری داده‌محور، تحت تأثیر ایدئولوژی‌ها و سیاست‌های حاکم بر جوامع شکل می‌گیرد. این وابستگی، سؤالاتی را دربارهٔ امکان استفاده از آن در جهت ترویج اندیشه‌های خاص، از جمله الحاد (صریح یا نرم)، مطرح می‌کند. در این میان، نهادهای دینی مسئولیت سنگینی در قبال صیانت از باورهای جامعه دارند و باید در مقابل این تحولات، نقشی فعال و پیشرو ایفا کنند.
۱. داده‌محوری و جهت‌گیری هوش مصنوعی
هوش مصنوعی بر پایهٔ داده‌ها، الگوریتمها، منطق و شیوههای موجود آموزش دیده می‌شود و میتواند دارای سوگیری‌های ایدئولوژیک باشد.
در صورت عدم نظارت و رصد مستمر از سوی متخصصان دینی، احتمال ترویج غیرمستقیم مفاهیمی مخالف با باورهای دینی — مانند نگره الحادی پیچیده، نرم و نامحسوس و یا رویکرد دین زدایانه تدریجی— دور از واقعیت است.
۲. نقش سیاست‌های جهانی در هدایت هوش مصنوعی
قدرت‌های فناوری‌محور قادرند از هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری برای شکل‌دهی به ذهنیت عمومی و تبلیغ اهداف خود استفاده کنند.
این تأثیر میتواند در قالب‌های ظریف فرهنگی — مانند عادی‌سازی سبک زندگی سکولار — نفوذ کند و به تدریج حتی باورهای عمومی را نیز دگرگون کند.
۳. ضرورت پاسخگویی نهادهای دینی
مراکز فکری و فرهنگی دینی موظفند با توسعه پایگاه‌های هوش مصنوعی مبتنی بر شیوه نگرش و معارف توحیدی، در مقابل این تحولات ایستادگی کنند.
ساخت محتوا و سامانه‌های هوش مصنوعی دینی، ضرورتی استراتژیک برای حفاظت از ارزش‌ها و باورهای مذهبی در دنیای دیجیتال است.
پیشنهادها
اقدام فوری : طراحی مدل‌های زبانی مانند (ChatGPT) با محتوای دینی-معنوی به منظور ترویج فعال اندیشه توحیدی.
همکاری فرامرزی: تشکیل شبکه‌های بین‌المللی متشکل از نهادهای دینی به منظور تولید محتوای رقابت‌پذیر در حوزه هوش مصنوعی.
پژوهش انتقادی: بررسی سوگیری‌های موجود در الگوریتم‌های هوش مصنوعی و تحلیل اثرات آن بر باورها و ارزش‌های کاربران.
هوش مصنوعی میتواند به ابزاری در خدمت ترویج الحاد نظری یا عملی تبدیل شود؛ اما با برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت نهادهای دینی، می‌توان از آن به عنوان ابزاری مؤثر در تقویت بینش و ساخت جامعه توحیدی نیز استفاده کرد. این مهم مستلزم سرمایه‌گذاری علمی، فناورانه و فرهنگی در حوزه دین است.
