به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی ذوعلم؛ عضو شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه، شامگاه هفتم اردیبهشت در نشست علمی «آینده مطلوب حوزه و روحانیت» از سلسله نشست‌های مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه به مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم با بیان اینکه با اندک مطالعه قرآن خواهیم دید، قرآن کتابی سیاسی است زیرا از قتال و مبارزه و جهاد و عدالت و … سخن گفته است، گفت: دیدگاه جدایی دین از سیاست متاسفانه در بدنه جامعه ما وجود دارد و از قبل انقلاب هم وجود داشته است از اذهان پاک نشده به همین دلیل گاهی بحث جدایی دین از سیاست توسط برخی افراد مطرح می‌شود. حوزه هم از این مسئله متاثر بوده و رهبر انقلاب بارها هشدار دادند که مراقب باشید فرهنگ بیگانه در حوزه نفوذ نکند.
وی افزود: فرهنگ بیگانه از منظر امام خمینی(ره) و رهبر انقلاب، بحث جدایی دین از سیاست است و متاسفانه ما هنوز در حوزه‌های علمیه بعضا چنین رویکردهایی داریم و برخی افراد مغرض و تحریک‌گر هم با غرض‌ورزی دنبال ترویج این نگاه هستند؛ البته نگاه غالب در حوزه مبتنی بر نگاه رهبری است. البته همین مباحث باید در نظام آموزشی حوزه به بحث و تدریس گذاشته شود؛ نظام آموزشی و تربیتی حوزه باید تربیت انقلابی باشد و نباید از این واژه هراس داشته باشیم؛ انقلابی‌بودن در نگاه امام و رهبری و حتی کسانی چون شهید مطهری، در ذات اسلام نهفته است.
ذوعلم با بیان اینکه امروز باید پرچم انقلاب عقلانی و فرهنگی در حوزه بلند باشد، تصریح کرد: شهید مطهری در بیانی فرمودند که ما باید در کنار سایر شروطی که برای مرجع تقلید بیان می‌شود انقلابی‌بودن را هم مطرح کنیم زیرا انقلابی‌بودن در نوع فهم ما از منابع دینی مؤثر است و یک مرجع تقلید باید اسلام را پویا، متحول، سازنده و پیشرفت‌دهنده بشناسد نه اینکه دینی خمود و خموش و صرفا عبادی باشد.
نقش حوزه در جامعه‌سازی
عضو شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه با اشاره به لزوم آمادگی حوزه برای پاسخگویی به سؤالات جامعه، اظهار کرد: یکی از مهمترین مباحث در دین‌پژوهی و جامعه‌سازی اسلامی همین موضوع است زیرا خاستگاه انقلاب، حوزه علمیه است؛ حوزه ساختار انقلاب را ایجاد کرد و پشتیبان فکری و اندیشه‌ای آن بوده است؛ امتداد انقلاب هم مشروط به این است که حوزه خود را متناسب با شرایط عرضه کند که این کار مستلزم چند موضوع است؛ اول شناخت شرایط روز و وضعیت جامعه و دنیا که در تعبیر روایی از آن به حوادث واقعه یاد شده است.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه قدرت حاکمیت دینی جمهوری اسلامی از یک‌سو و از طرف دیگر تحیر و سرگردانی بشر امروز و چالش‌هایی در نظام نوین جهانی، بحران خانواده و محیط زیست و بحران معنا و … سبب می‌شود تا حوزه علمیه در راستای پاسخگویی به نیازهای روز بشر فعالانه‌تر عمل کند، اضافه کرد: دنیای امروز دچار آشفتگی‌های بسیار پیچیده است و اسلام مبتنی بر معرفت وحیانی می‌تواند نقش‌آفرین باشد لذا ما هم از حیث تهدید و هم از حیث فرصت باید زمانه کنونی را بشناسیم و با منطق عقلانی و دینی مسائل را حل و به نیازها جواب دهیم.
وی تاکید کرد: بنابراین یک بحث شناخت زمانه و بحث دیگر، ژرف‌نگری و تعمیق در منابع دینی و اجتهاد مستمر فکری و عمیق و راهبردی است؛ باید بتوانیم اصطیاد مجتهدانه از دستاوردهای بشر داشته باشیم و نگاه امیدوارانه و متعهدانه نسبت به انسان و جامعه و آینده برای همه بشریت تولید کنیم؛ امروز یاس و نومیدی در جامعه بشری وجود دارد و این یاس در کنار ما نمی‌توانیم و کسی نمی‌توانند نقشی ایفا کند بشر را تهدید می‌کند.
ذوعلم با تاکید بر ضرورت تربیت کسانی که بتوانند پیام دین را به دنیا برسانند گفت: پیامبر(ص) که اسوه همه هستند خودشان در میدان عمل حضور داشتند و اینطور نبود که فقط سیاستگذاری و یکسری آموزه‌های دینی را به جامعه معرفی کنند؛ ایشان معلم اول جامعه و فرمانده جنگ و مدیر مدینه‌النبی و اسوه اخلاق بودند و کار تربیتی و تهذیب و تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت بر دوش ایشان بود. علما هم وارثان انبیاء هستند و باید این نقش را ایفا کنند و اگر حوزه در این جهات بتواند کار کند اهداف نظام محقق خواهد شد.
جایگاه آزاداندیشی در معارف دینی
عضو شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه در مورد آزاداندیشی و ادعای آزاداندیشی از سوی برخی، اظهار کرد: آزاداندیشی و تفکر در فرهنگ اسلام و آموزه‌های اهل بیت(ع) قوی است و ائمه(ع) با وجود شان و جلالت و منزلتی که داشتند با یک فرد ملحد و دهری که مبانی دینی را قبول نداشت هم گفت‌وگو می‌کردند تا حجت تمام شود و مردم گرفتار انحراف اعتقادی نشوند؛ زمانی که حوزه حاضر است با هر فرد متفکری که حداقل اصول اخلاقی و انصاف را دارد به گفت‌وگو بنشیند، آن زمان واقعا جامعه احساس خواهد کرد دست ما پر و پشتوانه فکری ما عمیق است؛ رهبر انقلاب در سال ۱۳۸۱ نامه‌ای به فضلای قم نوشتند و مطرح فرمودند کرسی آزاداندیشی و مناظره و پاسخ به شبهات باید در حوزه ایجاد شود؛ فرمودند این مناظرات و مباحث با رعایت حرمت و حقوق افراد و جامعه باشد؛ از منطق برخوردار باشد و مدعیان نباید صرفا ادعا کنند زیرا برخی فقط مدعی هستند و وقتی از آنان در یک فضای علمی و معرفتی و پژوهشی دعوت شود حاضر نیستند گفت‌وگوی حضوری داشته باشند.
وی افزود: در حوزه باید دور از فضای تبلیغی و سیاسی، گفت‌وگوهای معرفتی و آزاداندیشی و … شکل بگیرد که کمابیش شکل گرفته است؛ باید رقبای اصلی و جدی دعوت شوند و تن به گفت‌وگو بدهند و بزرگان و علما و صاحب‌نظران ما خودشان وارد میدان شوند؛ گاهی در برخی سطوح، این بزرگان با اینکه عمیق اندیشیده‌اند و سخن برای گفتن دارند حاضر نمی‌شوند در مناظرات و میزگردها حضور پیدا کنند؛ این حضور باید تشویق و تقویت شود؛ کار مهم حوزه تربیت افرادی است که بتوانند در این عرصه‌ها عرض اندام کنند؛ حتما در برنامه آموزشی حوزه باید بحث گفت‌وگو و مناظره و آداب آن آموزش داده شود؛ برای منبر و سخنرانی آموزش داده می‌شود؛ امروز منبر نیاز است ولی منبرها باید دوطرفه باشد و پرسش و پاسخ آزاد رخ دهد.
مناظره منازعه نیست
ذوعلم با بیان اینکه غرض از مناظره، منازعه نیست، گفت: گاهی فردی که تفکر غیردینی هم دارد ممکن است سخن درستی داشته باشد و ما باید آن را بشنویم و بیشتر هم بر این نقطه مشترک تاکید کنیم و با استفاده از این نقطه مشترک به همگرایی بیشتری برسیم؛ ضمن این که فرهنگ گفت‌وگو و خطرپذیری هم باید ارتقاء پیدا کند و اگر کسی به هر دلیل توانست سخنان سست خود را به کرسی بنشاند باز دور بعدی مناظره باید برگزار شود یعنی لازم نیست اگر ادعایی مطرح شد و به ظاهر استدلال درستی هم داشت آن را بپذیریم و می‌توان فرصت گرفت و پاسخ داد و گرفتار عجله و شتاب‌زدگی هم نشویم و جامعه نخبه پذیرای این موضوعات هست.
عضو شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه با بیان اینکه از ویژگی‌های بارز شهید مطهری این بود که شرایط زمانه را بر دین عرضه می‌کرد و از دین پاسخ می‌گرفت نه اینکه این شرایط را بر دین تحمیل کند، گفت: ما باید زمانه را دینی کنیم نه اینکه دین را زمانه و تحریف کنیم؛ برخی نواندیشی‌ها ابداع نیست بلکه تحریف است؛ در ابداع، چارچوب اجتهادی و روشمند وجود دارد که نیازمند ورزیدگی فکری و زمان‌شناسی نیاز دارد ولی تحریف بحثی کاملا متفاوت است. ابداع مبتنی بر اصول است نه اینکه از اصول دست کشیده شود. برخی از ابتدا نگاه سوگیرانه و غیراستدلالی دارند و مرعوب نگرش‌های جدید به خصوص غربی می‌شوند و این مسئله گاهی در حوزه هم وجود دارد.
ذوعلم با بیان اینکه برخی چون به پختگی درون تفکر دینی نرسیده‌اند مرعوب و شیفته تفکر ضددینی می‌شوند، تصریح کرد: علامه طباطبایی و شهید مطهری و علامه مصباح و … همگی در دوره خود بدون اینکه تحت تاثیر جو زمانه قرار بگیرند به نقد تفکرات مارکسیستی و لیبرالیستی و … پرداختند؛ برخی که ادعاهای زیادی داشتند توسط علامه مصباح به مناظره دعوت شدند ولی دو سه روز قبل از برگزاری مناظره زیر آن زدند و فرار کردند که نشانگر سستی براهین آنان بود. انسان ذاتا نواندیش است ولی نواندیشی مبنی بر عقل خودبنیاد تفکر انسان را دچار تزلزل می‌کند ولی ما از منابع وحیانی برخوردار هستیم.
پرهیز از افراط و تفریط در اجتهاد
عضو شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه با اشاره به لزوم تحول در روش اجتهاد و پرهیز از افراط و تفریط در این عرصه، تصریح کرد: دانش فقه، دانش فقه است و اقتضائات خود را دارد و ما نمی‌توانیم از فقه جواهری عدول کنیم؛ البته موضوعات مستحدث زیادی داریم که باید شناسایی شده و در چارچوب اجتهاد پاسخ دهیم؛ به تعبیر امام فقه دچار بن بست نمی‌شود زیرا قواعد آن چنان متقن است که هیچ مسئله‌ای نیست که حکم نداشته باشد؛ مسلمان بودن ما تبعیت از حکم الله است و قانونگذاری و اجرای ما باید در این چارچوب باشد؛ فقه جواهری، ذاتا پویا و اجتهادی است.
وی با بیان اینکه امروز حوزه وارد بحث رسانه و فضای مجازی و سلول‌های بنیادی و درمان ناباوری و … شده است و نباید فقه را از جایگاه خود خارج کنیم، اظهار کرد: برخی از فضلای جوان برداشت سطحی از فقه دارند ولی باید با مناظره معیار و عیار گفت‌وگوها تعیین شود البته گاهی تمرکز حوزه بر برخی مسائل کمتر است و نیازمندی‌ها از اجتهاد حوزه جلوتر افتاده است؛ باید نظام آموزشی پژوهشی حوزه در این راستا متحول شود که البته مدیریت‌های مختلف کارهایی هم کرده‌اند ولی کافی نبوده است.
