به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی با موضوع “نسبت سنجی آزادی بیان با اخلاق” در منظومه فکری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای توسط گروه فقه و حقوق پژوهشگاه روز سه‌شنبه ۹ اردیبهشت ماه سال جاری به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
این نشست علمی با حضور و ارائه دکتر محمود حکمت نیا (عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه) و دکتر سیداحمد حبیب‌نژاد (عضو هیأت علمی دانشگاه تهران) برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایرنا، عضو هیات علمی گروه فقه و حقوق پژوشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این نشست، با تبیین تفاوت‌های مفهومی میان آزادی بیان در حوزه‌های دانشگاهی، اجتماعی و رسانه‌ای اظهار کرد:در فضای علمی و دانشگاهی، آزادی بیان به معنای تحریک و ایجاد تنش نیست، بلکه در خدمت حل مسئله و گفت‌وگوی روشمند است، ازاین‌رو، لازم است با تدوین کدهای رفتاری و ایجاد مصونیت‌های حرفه‌ای، زمینه مشارکت فعال استاد و دانشجو در مباحث حساس فراهم شود.
ضرورت برخورد کریمانه حکومت با آزادی بیان
محمود حکمت نیا افزود:در حوزه آزادی بیان اجتماعی، اگر بیانی واجد توهین یا هتک حرمت افراد باشد، به‌ویژه در مواردی که جنبه حق‌الناسی دارد، نمی‌توان با تساهل از کنار آن گذشت. در عین حال، حاکمیت باید در برخورد با آزادی های بیان رویکردی کریمانه، همراه با سعه صدر و در چارچوب ضوابط قانونی اتخاذ کند.
وی گفت: در تعریف فقهی، آزادی بیان به‌عنوان یک حق یا اصل بنیادین کمتر به صورت مستقیم مورد اشاره قرار گرفته‌است، آنچه در اینجا اهمیت دارد، مرزگذاری و تعیین حدود این آزادی است؛ چراکه در فقه، مواردی وجود دارد که اگرچه حرام یا مکروه‌اند، اما الزاماً قابل تعقیب و مجازات قانونی نیستند. بنابراین، دولت نمی‌تواند در همه حوزه‌های ممنوعه مداخله کند.
وی با اشاره به منظومه فکری مقام معظم رهبری درباره آزادی بیان خاطرنشان کرد: از منظر معظم‌له ، آزادی بیان امری ضروری برای کشف حقیقت، ارتقاء عقلانیت جمعی و نیل به تمدن‌سازی اسلامی است، در بیانات ایشان، مشاوره، مناظره و تضارب آرا بسترهای اصلی تحقق این اهداف هستند.
حکمت‌نیا افزود: تمدن بدون آزادی بیان، شکل نمی‌گیرد آزادی بیان در این چارچوب، بیش از آنکه تهدید تلقی شود، یک ظرفیت راهبردی برای حل مسئله و توسعه عقلانیت دینی و اجتماعی است.
ضرورت تفکیک بین آزادی بیان دانشگاهی و اجتماعی
حکمت‌نیا با اشاره به تمایز میان «آزادی بیان» و «آزادی دانشگاهی» توضیح داد: کرسی‌های آزاداندیشی که در بیانات مقام معظم رهبری بارها مورد تأکید قرار گرفته‌اند، بیشتر ذیل مفهوم آزادی علمی و دانشگاهی قرار می‌گیرند تا آزادی بیان به مفهوم عام، آزادی علمی تابع تعهدات حرفه‌ای و الزامات ساختاری دانشگاه‌هاست و الزاماً با آزادی‌های اجتماعی همپوشانی کامل ندارد. ممکن است سخنی در محیط دانشگاه قابل پذیرش باشد، اما بیان عمومی آن پیامدهای اجتماعی خاصی داشته باشد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به نسبت آزادی بیان با اخلاق اشاره کرد و گفت: نمی‌توان انتظار داشت که در همه سطوح آزادی بیان، رعایت کامل اخلاق ممکن باشد. با این حال، مرز آزادی و اخلاق نباید به‌مثابه یک تهدید تلقی شود، بلکه باید آن را به‌عنوان یک مسئله و چالش نهادینه‌سازی کرد. در این میان، توجه به معیارهای قانونی، حدود تعزیرات و چارچوب‌های قضایی ضروری است.
مدیر گروه مالکیت فکری پژوهشگاه، با اشاره به تجارب جهانی نیز افزود:در بسیاری از کشورها، افشای اطلاعات محرمانه توسط خبرنگاران در صورتی‌که با هدف تحقق مصلحتی بالاتر انجام شود، بلامانع و حتی حمایت‌شده است، در مقابل، برخی موضوعات مانند امور جنسی که بیشتر ناظر به عوامل تحریک‌زا هستند، اصولاً از دایره آزادی بیان خارج تلقی می‌شود.
وی با اشاره به تفاوت بین ابزارهای بیان، یادآور شد: آزادی بیان در قالب نوشتار با گفت‌وگوی زنده و مستقیم متفاوت است؛ چراکه در گفت‌وگو، حرکات بدنی، لحن بیان و دیگر عناصر ارتباطی می‌توانند نقش تحریک‌پذیر ایفا کنند و بر نحوه دریافت پیام تأثیرگذار باشند، از این‌رو، ضوابط اخلاقی و قانونی در هر یک از این حوزه‌ها باید به‌طور جداگانه تدوین و لحاظ شود.
حکمت‌نیا بیان کرد: برای شناخت منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای در حوزه آزادی بیان، لازم است علاوه‌بر بررسی دقیق احکام حکومتی و فتاوای فقهی ایشان، به بیانات عمومی و مواضع اجتماعی معظم‌له نیز توجه کرد. این منظومه باید نه‌تنها به‌عنوان یک چارچوب نظری، بلکه به‌عنوان یک دستگاه حل مسئله و نظام‌سازی مورد تحلیل و بهره‌برداری قرار گیرد.
وی تصریح کرد:در هندسه آزادی بیان، مفاهیمی چون آزادی اظهار عقیده، آزادی مطبوعات، آزادی تجمعات و آزادی اندیشه، در قالب شبکه‌ای از روابط اجتماعی و حقوقی معنا می‌یابد و باید با نگاهی سیستمی و تمدنی به آن نگریست.
