حوزه‌های علمیه و قرآن کریم
نوشتاری از حجت‌الاسلام و المسلمین محمد علی اسدی‌نسب مدیر گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
اخیرا در برنامه سحر شبکه ۲ سیمای جمهوری اسلامی مطالبی انتقادی راجع نوع رابطه حوزه‌های علمی با قرآن کریم بیان شد که با توجه به طیف گسترده مخاطبان و تأثیر مطالب بر آنان لازم است به چند نکته بگونه مختصر اشاره شود:
- بیش از هزار سال است که در متون فقه و اصول و علوم دیگر حوزوی آیات قرآن به مناسبتهای مختلف با دقت بسیاری مورد بررسی و تحقیق قرار داشته و دارد؛ این مطلب با مراجعه به کتب اصولی و فقهی قابل رؤیت است؛
- در کتب اصولی از جمله کفایه الاصول، قرآن به دو شکل حضور دارد یکی مطالبی با موضوع خود قرآن مانند: حجیت ظواهر قرآن، قرائت قرآن، حجیت قرآن برای غیر من خوطب به، مبحث نسخ، تقیید و تخصیص قرآن با خبر واحد، و شکل دیگر انبوه آیاتی که در راستای قبول و رد قواعد اصولی بیان شده است مثلا در کفایه ذیل این مباحث آیات قرآنی مورد برسی قرار گرفته و گاهی ذیل یکی از آنها نزدیک به ده آیه بررسی شده است:
- حقیقت شرعیه و اینکه کلماتى چون صلاة، زکات، صوم، حج و… در معانى جدید، به وضع شارع است، تا استعمال به نحو حقیقت باشد یا به نحو مجاز است، تا حقیقت عرفیه شمرده گردد.
- در صحیح و اعم و اینکه الفاظ عبادات نام براى خصوص عبادات صحیح است یا اعم از صیحیح و فاسد.
- در بحث مشترک لفظى و اینکه آیا در قرآن وجود دارد یا ندارد.
- در بحث مشتق و اینکه آیا به کسی که قبلا صفتی داشته و الآن فاقد آن است می‌توان آن صفت را نسبت داد یا نسبت آن مجاز است.
- در معانى امر و اینکه استعمال آن در قول و فعل حقیقت است یا مجاز.
- در بحث امرکه آیا امر حقیقت در وجوب است یا اعم از وجوب و ندب.
- در دلالت امر بر انجام فوری مأموربه یا بر جواز تأخیر در انجام آن.
- در مفهوم شرط.
- در بحث مجمل و مبین.
- در دلایل قرآنی بر حجیت خبر واحد.
- در مباحث اصول عملیه برائت، اصل احتیاط. استصحاب،
- در بحث از وجوب فحص در شبهات حکمیه.(ر.ک: محمد بهرامی، کاربرد آیات قرآن در کفایة الاصول).
- گفته شده در ساختار حوزه قرآن وارد نشده است؛ اما این نسبت به دلایل زیرصحیح نیست :
- رشته تخصصی تفسیر از سال ۱۳۷۰ در حوزه و زیر مجموعه حوزه علمیه، تأسیس شده و از آن زمان تا کنون صدها محقق فارغ التحصیل داشته است؛
- انجمن قرآن حوزه سالیانی پیش تأسی شده است؛ و حتی انجمن قرآن و مستشرقان نیز اخیرا تأسیس شده است؛
- مجلات علمی پژوهشی و تخصصی و ترویجی قرآنی فراوانی مجوز گرفته‌اند و زیر نظر حوزه مشغول فعالیت هستند؛ و هزاران مقاله قرآنی از سوی حوزه و حوزویان منتشر شده است؛
- برای همه پایه‌های درسی حوزه دروس تفسیر و علوم قرآن مندرج شده است؛
- صدها پایان‌نامه‌های قرآنی زیر نظر حوزه منتشر شده است؛
- پژوهشگاه‌ها و مؤسسات قرآنی بسیاری زیر نظر حوزه و حوزویان به خصوص در قم در عرصه قرآنی و با گروه‌ی قرآنی مشغول کارهای بزرگ علمی هستند از جمله در همین مرکز ما(پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی) سه کار بزرگ از سالهای گذشته درحال انجام است: آیات الاحکام؛ التفسیر الاثری الجامع با مشارکت مؤسسه التمهید، دانشنامه قرآن، این سه تحقیق در عالم اسلامی بی نظیر است؛
- حدود یکصد عضو هیئت علمی در مراکز پژوهشی و اموزشی گروهای قرآنی در حوزه علمیه مشغول تدریس و تحقیق در عرصه‌های قرآنی هستند؛
- آثار قرآنی تولید شده در باره قرآن در حوزه علمیه در این ۴۵ ساله برابری می‌کند با کل تاریخ شیعه؛ و هزاران جلد در عرصه‌های علوم قرآنی و تفسیر و بینا‌رشته‌ای در باره قرآن نگارش شده است؛
چند تذکر:
- ممکن است شخصی که در برنامه شبکه ۲ سخنانی انتقادی علیه رابطه حوزه علمیه با قرآن بیان داشته است مراد خاص و مقصود دیگری داشته اما باید گفت مراد و مقصود چندان مهم نیست مهم تلقی مخاطبان است و شبهه‌ای که کلام در ذهن آنان می‌افکند و خداوند در قیامت بر حسب همین متفاهم عرفی ما را مؤاخده خواهد کرد؛ به تعبیر دیگری کسی که در تلویزیون برای مردم سخن می‌گوید باید عرف مخاطبان را و سطح انان را در نظر بگیرد و در این صورت برداشت عموم مردم به حساب آن گوینده نوشته می‌شود؛
- اینکه گفته شده است ممکن است کسی کل اصول را تدریس کند و به قرآن مراجعه نکند ممکن است در مواردی نشان از واقعیت داشته باشد لکن نیاز به توضیح دارد و آن این است که این مسأله بدان علت است که به اندازه کافی آیات مورد نیاز یک اصولی در کتب اصولی آمده است و مجتهد نیاز نمی‌بیند دو باره به قرآن مراجعه نماید؛ البته می‌توان گفت این امر درستی نسیت زیرا چه بسا خود مجتهد برای مباحث اصولی و یا فقهی اگر اکتفا به آیات ذکر شده در کتب اصولی و فقهی نکند و خود یک دوره قرآن رابا دیدفقهی و اصولی بنگرد چه بسا به آیات جدیدی برخورد می‌کند که مغفول پیشینیان شده است؛
- هرقدر در باره قرآن کار شود باز حق قرآن ادا نخواهد شد و باید در این زمینه روند رو به رشد گرایش به قرآن همچنان تداوم یابد؛
- پیشنها به حوزه محترم می‌شود که دو جلد کتاب شامل تفسیری بسیار علمی و عمیق از قرآن بگونه کفایه‌الاصول و در همان سطح نگارش شود و همانند کفایه جزء مواد درسی عمده حوزه قلمداد شود تا همه با خواندن آن بر مطالب قرآنی تسلط یابند؛
