به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست رونمایی کتاب تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی اثر دکتر محمدرضا وحیدزاده توسط گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه با مشارکت مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری به صورت حضوری و مجازی برگزار می‌شود.
این نشست با حضور دکتر محمدرضا وحیدزاده (نویسنده کتاب)، دکتر محمدرضا سنگری، دکتر اسماعیل امینی، دکتر علی داوودی، دکتر کاظم رستمی و دکتر حامد صلاحی برگزار می‌شود.
کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» تألیف محمدرضا وحیدزاده، پژوهشی در جهت تاریخ‌نگاری شعر انقلاب اسلامی با رویکرد علمی است. نویسنده در این اثر در پی جستجو و ترسیم زمینه‌های شکل‌گیری سبکی ویژه در ادبیات معاصر به نام شعر انقلاب اسلامی، در نسبتی پیوسته با تحولات اجتماعی آن دوران است. او نظر به آن‌که در اثر قبلی خود با عنوان «سبک‌شناسی هنر انقلاب اسلامی» تلاش‌هایی در جهت تعیین و تحلیل مؤلفه‌های سبک‌شناختی هنر و به تبع آن شعر انقلاب اسلامی کرده، در این کتاب می‌کوشد با روشی علمی، به روایتی مستند و معتبر دربارۀ سیر شعر انقلاب اسلامی، از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی دست یابد. این پژوهش برای دستیابی به هدف مذکور، پس از غور بسیار در مباحث نظری پیرامون تاریخ ادبیات‌نگاری، به الگویی تحت عنوان «تاریخ‌نگاری ادبی تکوینی» برگرفته از نظریات لوسین گلدمن در حوزۀ نقد ساختارگرای تکوینی دست یافته است. به عبارت دیگر، روش تحقیق پژوهش حاضر نقد تکوینی تاریخ ادبیات است؛ روشی که بر اساس آن، آثار ادبی، اتفاقاتی مستقل و معلق در خلأ فرض نمی‌شوند و وجود هر یک در پیوند با دیگری و نسبتی وثیق با زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی آن معنا خواهد یافت.
در این پژوهش مفروض است که آنچه امروزه به عنوان شعر انقلاب اسلامی شناخته می‌شود، پدیده‌ای با صیرورتی تاریخی و منبعث از تاریخ انقلاب، به همراه عوامل اثرگذار فرهنگی دیگر است که شناخت دقیق و کامل آن تنها با بررسی دقیق و موشکافانۀ بسترهای اجتماعی مروبطه در طول همین سیر تاریخی حاصل خواهد آمد. این پژوهش ضمن بررسی این سیر، بعضاً به بازخوانی و نقد جریان‌های شعری دیگر نیز بی‌توجه نبوده است و در جهت نوآوری‌هایی چون مواجهۀ روشمند با تاریخ شعر معاصر و ترسیم یک سیر تاریخی منظم و گام به گام برای شروع حرکت شعر انقلاب اسلامی و نیز ارائۀ مستند اطلاعات تاریخی مهم با ذکر پیاپی منابع و شواهد لازم، به قدر وسع کوشیده است.
کتاب پیش رو شامل بخش‌های مختلفی از قبیل تبیین روش تاریخ‌نگاری تکوینی و همچنین دوره‌های تاریخی حرکت شعر انقلاب است. در بخش نخست این اثر جهت تبیین تاریخ‌نگاری تکوینی ادبیات، پیوند تاریخ ادبیات‌نویسی با سایر حوزه‌های پژوهشی مورد تحلیل قرار گرفته و سیر تاریخ ادبیات‌نویسی در ایران بررسی شده است. در ادامه تلاش شده است به نقش و جایگاه نظریۀ ادبی در تاریخ ادبیات‌نویسی توجه شود و تاریخچۀ شکل‌گیری نظریۀ ساختگرایی تکوینی بازخوانی گردد و در پایان تأثیر این نظریه بر تاریخ‌نگاری ادبیات بررسی و روش تاریخ‌نگاری تکوینی ادبیات به عنوان نظریۀ مختار مشخص شود.
بخش دوم این اثر با عنوان شعر انقلاب اسلامی از آغاز تا ۱۳۵۰ دربرگیرندۀ مباحثی دربارۀ فضای عمومی شعر کشور پیش از این تاریخ و سپس بروز نخستین بارقه‌ها و جوانه‌های شعر انقلاب اسلامی و تداوم و گسترش آن‌هاست. بخش سوم به وضعیت شعر انقلاب اسلامی در مقطع ۱۳۵۰ تا روزهای انقلاب اختصاص دارد. در این بخش به عوامل اثرگذار بر شکل‌گیری و تثبیت بیشتر شعر انقلاب اسلامی همچون نقش نواندیشان مسلمان، شدت‌گیری برخورد حکومت با مخالفان، پیوند عمیق‌تر شعر با فضاهای مردمی از طریق نوحه‌های مذهبی و سرودهای انقلابی و دست آخر فضای بازی سیاسی پایان دهه، به تفصیل پرداخته شده است. آخرین بخش کتاب، شعر انقلاب اسلامی از روزهای انقلاب تا پیروزی نام دارد که در ذیل آن بحث هویت‌یابی بیشتر و مستحکم‌تر شدن پایه‌های شعر انقلاب، نزدیکی بیشتر شاعران انقلاب به توده‌های مردم و منسجم‌تر شدن فعالیت‌های آن‌ها و نیز اوج‌گیری شعر انقلاب و تثبیت بیشتر در روزهای پیروزی، بررسی شده است. این اثر، جلد نخست از مجموعه‌ای چندجلدی است با موضوع تاریخ شعر انقلاب و قرار است مجلدات بعدی آن نیز به نگارش درآید.
ضمن بررسی تاریخ ادبیات‌‌های نوشه‌شدۀ پیشین و نقدها و تحلیل‌های مرتبط با آن‌ها از میان پیشنهادهای مطرح، نظریۀ متناسب‌تر با تاریخ ادبیات فارسی و سیر تطور و تکامل آن تا امروز بررسی گردیده است. بر این اساس می‌توان گفت «تاریخ ادبیات نویسی» همواره با دو حوزۀ «نقد ادبی» و «نظریۀ ادبی» پیوندی ناگسستنی دارد و هر کدام از این دانش‌ها از وجهی با متون ادبی ارتباط پیدا می‌کنند. نقد ادبی به داوری و تحلیل آثار ادبی می‌پردازند و تاریخ ادبی آثار را در سیر تاریخی آن‌ها و در نسبت با پدیده‌های تاریخی دیگر می‌سنجد. نظریۀ ادبی نیز مبنای نظری لازم برای عمل هر دوی این دانش‌ها را فراهم می‌سازد و آن‌ها را روشمند می‌سازد. بر این اساس یکی از سؤالات مهمی که تاریخ ادبیات باید به آن‌ها پاسخ بگوید، نسبت آن با جامعه است.
در این زمینه رویکردها و نگرش‌های متفاوتی وجود دارد که هر یک می‌تواند منتج به نظریۀ ادبی مجزایی گردد. یکی از این‌ها پاسخی است که جامعه‌گراها به نسبت ادبیات و جامعه می‌دانند و ادبیات را روبنای مسئلۀ زیربنایی‌تری به نام جامعه می‌پندارند. این نگره بعدها توسط منتقدانی چون جرج لوکاچ و در تعامل با دیگر نظریه‌ها، اصلاحات و تغییرات اساسی یافت و در نهایت با تکمیل و اصلاح آرای لوکاچ به دست یکی از شاگردانش به نام لوسین گلدمن، به شکل نقد ساختگرای تکوینی درآمد. طبق این نظریه، ادبیات به منزلۀ نظامی مسنجم فرض است که باید نسبت آن با نظامهای اجتماعی دیگر به دقت سنجیده شود. طبق این دیدگاه اولاً پدیدارهای ادبی دارای نظامی منسجم هستند که همۀ ویژگی‌های یک سیستم از جمله حرکت اندام‌وار درونی را دارند و ثانیاً با سایر نظامهای اجتماعی تعاملی دوسویه دارند، نه رابطۀ علی-معلولی. بر اساس نقد ساختگرای تکوینی می‌توان به نوعی از تاریخ ادبیات‌نویسی رسید که برخی‌ها آن را تاریخ‌نگاری تکوینی ادبیات نامیده‌اند. این شیوه با لحاظ شرایط اجتماعی مؤثر در شکل‌گیری هویت ادبی آثار و با توجه به اقتضائات دورۀ معاصر ادبیات ایران، مناسب‌ترین الگو برای ثبت و تدوین تاریخ ادبیات معاصر فارسی است.
در بخش دوم این اثر با عنوان شعر انقلاب اسلامی از آغاز تا ۱۳۵۰، فضای عمومی شعر و ادبیات کشور پیش از دهۀ چهل ترسیم شده است و درخشش نخستین بارقه‌ها در میان شاعران مذهبی معرفی گردیده است. توجه به رشد تدریجی شعرهای متعهد و معترض و تداوم فعالیت‌های شاعران مذهبی در خفقان و تاریکی دهۀ چهل و همچنین تقابل شعر متعهد با حکومت در صحنۀ مطبوعات، از دیگر موضوعات مورد بررسی در بخش دوم این اثر است. حضور پررنگ‌تر شعر انقلاب در عرصۀ آثار مکتوب و بهره‌گیری بیشتر از ظرفیت‌های محتوایی و صوری شعر متعهد نیز دو بحث پایانی بخش اخیر است.
بخش سوم به وضعیت شعر انقلاب اسلامی از ۱۳۵۰ تا روزهای انقلاب اختصاص دارد. در این بخش به ماجرای اوج‌گیری شعر متعهد در دورۀ خموشی شاعران غیر مذهبی پرداخته می‌شود و چگونگی تأثیر نواندیشان مسلمان بر فضای فرهنگی و ادبی کشور بررسی می‌گردد. سپس ضمن توجه به شدت‌گیری برخورد حکومت با مخالفان، از حضور شعر متعهد در میان مردم و توجه بیشتر به هیئات مذهبی سخن گفته می‌شود. در ادامه با شرح ماجرای شهادت دکتر شریعتی، نحوۀ واکنش شاعران متعهد به این اتفاق روایت می‌شود. نگاهی به تلاش حکومت برای ادارۀ اوضاع با ایجاد فضای باز سیاسی و بهره‌گیری حداکثری شعر متعهد از این شرایط و نیز تداوم انتشار آثار جدید و برگزاری شب‌های شعر در همین فضای بازی سیاسی، مباحث پایانی این بخش است.
آخرین بخش کتاب شعر انقلاب اسلامی از روزهای انقلاب تا پیروزی نام دارد که در ذیل آن به بحث هویت‌یابی بیشتر و مستحکم‌تر شدن پایه‌های شعر انقلاب، نزدیکی بیشتر شاعران انقلاب به توده‌های مردم و منسجم‌تر شدن فعالیت‌های آن‌ها و نیز اوج‌گیری شعر انقلاب و تثبیت بیشتر در روزهای پیروزی، پرداخته خواهد شد.
نشست رونمایی تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی اثر دکتر محمدرضا وحیدزاده سه‌شنبه مورخ ۱۶ بهمن ماه ۱۴۰۳، ساعت ۱۰ به صورت حضوری در سالن هراتی حوزه هنری انقلاب اسلامی به نشانی: تهران، خیابان سمیه، نرسیده به خیابان حافظ، حوزه هنری و همچنین به صورت مجازی تحت نرم افزار اسکای‌روم برگزار می‌شود.
علاقمندان جهت حضور آنلاین در این کرسی می توانند بر روی لینک کلیک کنید.
