به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شانزدهمین نشست از سلسله نشست‌های گفتمان مقاومت با موضوع “عرضه و نقد دیدگاه علمی با موضوع “تمدن و مقاومت” سه‌شنبه مورخ ۱۱ دیماه ۱۴۰۳، توسط گروه مطالعات پیشرفت و تمدن و مرکز تعاملات علمی بین المللی پژوهشگاه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
در این نشست علمی، حجت‌الاسلام و المسلمین غلامحسن محرمی، جناب آقای محمدهادی رشادی به عنوان ارائه دهنده حضور داشتند.
حجت‌الاسلام و المسلمین غلامحسن محرمی عضو هیأت علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه در بخش نخست این نشست، با تمرکز بر مفهوم مقاومت و ارتباط آن با تمدن اسلامی، جنبه‌های گوناگون این موضوع را تحلیل کرد.
این گزارش تحلیلی به بازخوانی نکات اصلی مطرح‌شده در این نشست می‌پردازد.
محور اول: نقش تمدن اسلامی در استمرار مقاومت
- ریشه‌های مقاومت در تمدن اسلامی:
استاد محرمی تأکید کردند که مقاومت مقابل تمدن غرب و اسرائیل، ریشه در فرهنگ اسلامی و آموزه‌های قرآنی دارد. مقاومت فلسطین که بیش از ۷۰ سال تداوم یافته، صرفاً نظامی یا سیاسی نیست، بلکه در ساحت فرهنگی نیز جایگاه برجسته‌ای دارد. حفظ هویت اسلامی، پایبندی به حجاب و ترویج فرهنگ جهاد و شهادت، نمونه‌هایی از این مقاومت فرهنگی هستند. - شکست ناشی از ضعف فرهنگ مقاومت:
به‌عنوان مثال، استاد محرمی شکست ارتش سوریه و کاهش توانایی آن در مقاومت را ناشی از ضعف فرهنگ جهاد و شهادت دانستند. این امر نشان‌دهنده اهمیت فرهنگ به‌عنوان زیربنای مقاومت است.
محور دوم: ارتباط میان فرهنگ و تمدن در مقاومت
- فرهنگ به‌عنوان زیربنای تمدن:
فرهنگ به‌عنوان لایه نرم‌افزاری تمدن تعریف می‌شود که جنبه‌های سخت‌افزاری و ساختاری تمدن بر پایه آن شکل می‌گیرد. به تعبیر استاد محرمی، تمدن بدون فرهنگ، مفهومی ناقص است و این دو به‌مانند دو روی یک سکه عمل می‌کنند. - مقاومت فرهنگی در برابر تمدن غربی:
استاد محرمی مقاومت فرهنگی را یکی از مهم‌ترین ابزارهای ایستادگی مقابل تمدن غرب معرفی کردند. این مقاومت در سبک زندگی اسلامی نمود دارد که برخلاف نفوذ فرهنگ غربی، همچنان در میان مسلمانان زنده و پویاست.
محور سوم: سبک زندگی اسلامی و نقش فقه در مقاومت فرهنگی
- سبک زندگی اسلامی:
مسلمانان، از بدو تولد تا زمان مرگ، زندگی خود را بر پایه آداب و احکام اسلامی بنا می‌کنند. اذان و اقامه در گوش نوزاد و رعایت مناسک اسلامی در مرگ و زندگی، بخشی از این سبک زندگی است. - فقه به‌عنوان ستون مقاومت:
فقه اسلامی به‌عنوان تجلی شریعت، یکی از ابزارهای کلیدی مقاومت فرهنگی است. استاد محرمی تأکید کردند که شریعت اسلامی توانسته است مسلمانان را در برابر نفوذ فرهنگی غرب پایدار نگه دارد. - تهدیدات و چالش‌ها:
غرب از ابزارهای مدرن، مانند فضای مجازی و فناوری، برای تضعیف فرهنگ اسلامی بهره می‌برد. روشنفکرانی که گاه ناخواسته با غرب همسو می‌شوند، به‌عنوان «پیاده‌نظام فرهنگی غرب» عمل می‌کنند.
محور چهارم: تفاوت‌های تمدن اسلامی و تمدن غربی
- مبانی تمدن اسلامی و غربی:
- تمدن اسلامی: مبتنی بر توحید است و انسان را جانشین خداوند در زمین می‌داند. این تمدن بر تربیت انسان و سعادت اخروی تأکید دارد.
- تمدن غربی: انسان‌محور است و انسان را جایگزین خدا می‌داند. این تمدن بر ساخت ابزار و پیشرفت مادی متمرکز است.
- نگاه به آینده و گذشته:
تمدن اسلامی به گذشته نگاه می‌کند و از انبیاء و اوصیاء به‌عنوان الگو بهره می‌گیرد. در مقابل، تمدن غربی آینده‌گراست و کمال را در پیشرفت انسانی و تکنولوژی جستجو می‌کند. - نگرش به نظام عالم:
- تمدن اسلامی نظام عالم را به‌عنوان «نظام احسن» می‌پذیرد و به آن نگاه شناختی دارد.
- تمدن غربی، جهان را ناقص و در حال تکامل می‌داند و نگاه ابزاری به آن دارد.
محور پنجم: تکنولوژی و تمدن اسلامی
- ابزار خنثی یا تهدید فرهنگی؟
استاد محرمی دو دیدگاه درباره استفاده از تکنولوژی در تمدن اسلامی را مطرح کردند:- دیدگاه نخست، تکنولوژی را خنثی می‌داند و معتقد است که می‌توان از آن در راستای اهداف اسلامی بهره برد.
- دیدگاه دوم، تکنولوژی را حامل ارزش‌های فرهنگی می‌داند و معتقد است ورود تکنولوژی بدون انتقال این ارزش‌ها دشوار است.
- بازتعریف تکنولوژی در چارچوب اسلامی:
استاد محرمی تأکید کردند که بازتعریف تکنولوژی در راستای مبانی اسلامی ضروری است. استفاده از ابزارهای مدرن باید با اصول فرهنگ اسلامی سازگار باشد.
حجت‌الاسلام و المسلمین غلامحسن محرمی در پایان بر این نکته تأکید کردند که مقاومت، بیش از آنکه نظامی یا سیاسی باشد، یک پدیده فرهنگی است که ریشه در تمدن اسلامی دارد. فرهنگ اسلامی و آموزه‌های آن همچنان ستون اصلی مقاومت در برابر تمدن غربی هستند. شریعت و فقه اسلامی، همراه با سبک زندگی مبتنی بر ارزش‌های دینی، از مهم‌ترین ابزارهای مقاومت فرهنگی محسوب می‌شوند. این نشست نشان داد که حفظ هویت اسلامی و بازتعریف ابزارهای مدرن در چارچوب اسلامی، از الزامات اساسی برای تداوم مقاومت در برابر چالش‌های فرهنگی و تمدنی است.
- در ادامه بخش دوم، به بررسی ابعاد تمدنی اسرائیل و ارتباط آن با تمدن غرب پرداخت. در این بخش، آقای محمدهادی رشادی با ارائه تحلیلی جامع، به تبیین تاریخی، ایدئولوژیک و تمدنی اسرائیل و نقش آن در سیاست‌های استعماری غرب پرداختند. گزارش حاضر، مروری تفصیلی بر محورهای مطرح‌شده در این بخش است.
محور اول: نظریه‌های پیرامون ضرورت وجودی اسرائیل
- اسرائیل به‌عنوان میوه تمدن غربی:
آقای رشادی به نظریات متعددی پیرامون نقش تمدنی اسرائیل اشاره کردند. از جمله این نظریات، دیدگاه “اسرائیل به‌عنوان میوه تمدن غرب” بود که این رژیم را نتیجه طبیعی ارزش‌های مادی‌گرایانه تمدن غرب دانسته است. - اسرائیل و سیاست‌های جهانی:
- نظریه کاپلان: اسرائیل صرفاً یک دولت نیست، بلکه نماد تمدنی است که جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- نظریه مالک بن نبی: اسرائیل خط مقدم استعمار جهانی است که در برابر تمدن‌های دیگر، از جمله تمدن اسلامی، عمل می‌کند.
- همگرایی شرق و غرب در تاسیس اسرائیل:
تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۷، با وجود رقابت شدید میان آمریکا و شوروی در دوران جنگ سرد، نشان‌دهنده توافق استراتژیک میان این دو قدرت بزرگ برای شکل‌دهی به نقشه خاورمیانه بود.
محور دوم: تاریخچه و مبانی استعماری اسرائیل
- نقش کلیدی بریتانیا در تاسیس اسرائیل:
- بریتانیا از دهه‌های پیش از تاسیس اسرائیل، با اقدامات نظام‌مند، زمینه‌سازی کرد.
- حذف نخبگان فلسطینی: در این دوران، ۱۰ درصد از نخبگان فلسطینی توسط بریتانیا زندانی، تبعید یا کشته شدند.
- تصویب طرح تقسیم سازمان ملل سال۱۹۴۷
- علی‌رغم اینکه یهودیان تنها یک‌سوم جمعیت فلسطین را تشکیل می‌دادند، ۵۶ درصد از اراضی فلسطین به آنان اختصاص یافت.
- این اقدام، یکی از مهم‌ترین شواهد سیاست‌های استعماری در تاسیس اسرائیل است.
- ماهیت استعمار مهاجرنشین اسرائیل:
اسرائیل با جابجایی جمعیت بومی فلسطین و جایگزینی مهاجران، مشابه تجربیات استعماری آمریکا و دیگر کشورها، به یک دولت استعماری تبدیل شد.
محور سوم: ایدئولوژی صهیونیسم و تأثیرات منطقه‌ای
- برتری‌طلبی ایدئولوژیک:
- صهیونیسم، یهودیان را به‌عنوان قوم برتر معرفی می‌کند و سیاست‌های توسعه‌طلبانه خود را با این ایدئولوژی توجیه می‌کند.
- گسترش‌طلبی فراتر از فلسطین:
اسرائیل به‌دنبال گسترش نفوذ خود در منطقه است، نمونه آن حملات به سوریه و لبنان است. این رویکرد، بخشی از استراتژی اسرائیل برای ایجاد تفرقه در جهان اسلام است. - تلاش برای تضعیف وحدت اسلامی:
اسرائیل از طریق فتنه‌افکنی و ایجاد اختلاف میان مسلمانان، مانع از تحقق تمدن نوین اسلامی می‌شود.
محور چهارم: تناقض تمدن غرب و ابزارهای خشونت
- استفاده از خشونت به‌جای ارزش‌های ادعایی:
تمدن غرب در زمان‌هایی که احساس خطر می‌کند، ارزش‌های ادعایی خود را کنار گذاشته و به خشونت متوسل می‌شود.- نمونه بارز این رفتار، حملات اسرائیل به فلسطینیان است که با حمایت غرب انجام می‌شود.
- ناتوانی در اقناع فرهنگی:
تمدن غربی در مواجهه با مسلمانان، توان اقناع فرهنگی خود را از دست داده و به ابزارهای خشونت‌آمیز متوسل شده است. - فلسطین به‌عنوان نماد مقاومت جهانی:
فلسطینیان به نماد مقاومت در برابر استبداد و استعمار جهانی تبدیل شده‌اند و این مقاومت، پیوند میان کشورهای مسلمان و حتی دیگر ملل را تقویت کرده است.
محور پنجم: رسانه و جنگ نرم
- نقش رسانه در جنگ نرم:
اسرائیل از رسانه‌های بین‌المللی برای ایجاد شکاف میان ملت‌ها و حکومت‌ها استفاده می‌کند.- نمونه: استفاده از رسانه‌ها برای ترویج چندگانگی قومی و مذهبی در کشورهای اسلامی.
- ظرفیت‌های استفاده‌نشده مقاومت:
آقای رشادی تأکید کردند که جبهه مقاومت می‌تواند از شکاف‌های داخلی در اسرائیل، نظیر تبعیض علیه اقلیت‌ها، به‌عنوان ابزار جنگ نرم استفاده کند.
محمدهادی رشاد در پایان، اسرائیل را محصول تمدن غرب و پروژه‌ای استعماری دانست که هدف آن، جلوگیری از تحقق تمدن نوین اسلامی و حفظ هژمونی غرب است. این رژیم با ابزارهای ایدئولوژیک، نظامی و رسانه‌ای، به‌دنبال تفرقه‌افکنی در جهان اسلام و گسترش سلطه خود است. مقاومت فلسطین و دیگر کشورهای اسلامی، با حفظ هویت فرهنگی و استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ای و سیاسی، می‌تواند این پروژه استعماری را به چالش بکشد.
این نشست علمی نشان داد که برای مقابله با اسرائیل و پشتیبانان آن، هم‌افزایی میان ابزارهای فرهنگی، رسانه‌ای و سیاسی ضروری است.
