به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، یکی از بزرگترین مشکلات جامعه امروز ما ترویج بی حیایی است. حیا از صفات نیک و فضائل اخلاقی به معنای شرم کردن از ارتکاب زشتی‌ها است. حیا حالتی نفسانی است که موجب متانت و وقار و خودداری از انجام رفتار ناپسند می‌گردد. تعریف حیا نشان می دهد عوامل گوناگونی می‌توانند موجب کم‌حیایی یا بی‌حیایی شوند،محدودکردن روابط زن و مرد نامحرم به میزان ضرورت، اجتناب از شوخی‌های کلامی و اجتناب از نگاه خیره و بی‌پروا به یکدیگر، ارزش‌هایی هستند که در گذشته‌ای نه چندان دور بیشتر مردم جامعه به آن باور داشتند و از آن حیا می‌کردند. چنین موقعیت‌هایی امروز برای بسیاری از افراد جامعه عادی شده است و علی‌رغم آگاهی به قبح آن، حیا را بر نمی انگیزند. لذا در این خصوص خبرگزاری شبستان با حجت‌الاسلام دکتر محمدجواد رودگر، عضو هیأت علمی گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه گفتگویی انجام داده است که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
حجت‌الاسلام رودگر در پاسخ به این سوال که حیا، از صفات نیک و فضائل اخلاقی به معنای شرم کردن از ارتکاب زشتی‌ها است که موجب متانت و وقار و خودداری از انجام رفتار ناپسند می‌گردد چرا امروزه حیاء در جامعه کاهش پیدا کرده است، اظهار کرد: حیا دارای دو عامل بنیادینِ عقلانی و ایمانی است. وقتی عقلانیت به معنای واقعی کلمه در جامعه کاهش یابد وعقل سلیم در معرض خدشه و آسیب قرار بگیرد در واقع حیاء تضعیف شده و یا ممکن است به تدریج از بین برود.امام صادق (ع) در باب ایمان فرمودند: «کسی که حیا ندارد، ایمان ندارد». در ذیل این نگاه، ایمان در اینجا عامل حضور و ظهور حیا است .
حیاء معلول حقیقتی بنام «ایمانی درونی»
وی در ادامه توضیح داد: به بیان دیگر «حیاء»، متانت، وقار، خویشتنداری یا خویشتن بانی خاصی است که معلول حقیقتی به نام «ایمانی درونی» می باشد؛ در واقع حیاء ایمان به خدا، ایمان به قیامت (مبداء و معاد) و ایمان به نقشه راهی است که از رهگذر نبوت و رسالت بین مبداء و معاد تنظیم و تعریف شده است که یکی از آن تنظیم شده های نقشه راه، شریعت حقه محمدیه (ص) به معنای خاص کلمه است به عبارت دیگر فردی که متشرع و متعبد به احکام اسلامی و شرعی نباشد، ایمان و در نتیجه حیای خود را از دست می‌دهد. بنابراین ضعف در بینش و نگرش اسلامی، ضعف در گرایش ها و منش های اسلامی و ضعف در کنش ها و روش های رفتاری و کنش گرانه در متن جامعه ازعوامل بسیار مهم در کمرنگ شدن حیاء در جامعه محسوب می شود.
این عضو هیأت علمی گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به عوامل اجتماعی و فردی کاهش حیاء در جامعه گفت: یک سلسله عوامل فردی در کاهش حیاء در جامعه داریم که عامل فردی هم ریشه در آن بینش ها، گرایش ها و روش ها دارد؛ یکی از مهمترین مناسبات رفتاری ما در حیات فردی، خانوادگی و اجتماعی که حیاء می باشد، آسیب پذیر می شود؛ ضمن اینکه در بُعد اجتماعی هم عوامل مختلفی وجود دارد؛ متاسفانه عامل اقتصادی هم به طور مستقیم و غیر مستقیم تاثیر به سزایی در کاهش حیاء در جامعه دارد که به ویژه تاثیر غیر مستقیم آن بیشتر است و باعث می شود، آرام آرام در متن خانواده، در شخصیت و شاکله فرد، همچنین در متن جامعه بسیاری از اوصاف و ویژگی های ارزشی و معنوی کمرنگ شده و آسیب ببیند که از جمله آنها حیاء می باشد.
وی بیان کرد: وقتی انسان به لحاظ معیشتی در تنگنا قرار می گیرد؛ چه بسا گرفتار رباخواری می شود و با گرفتار شدن در لئامت نفس، عزت نفس خود را نیز از دست می‌دهد. ممکن است برخی زنان سرپرست خانوار به دلیل عدم تامین معاش خود تن به اعمال خلاف شرع بدهند؛ این مساله نشان می دهد که این زن مراحل سخت و دشواری را در زندگی پشت سر گذاشته که باعث شده به مرور حیای درونی و فطری خود را از دست بدهد و مرتکب چنین عملی شود.
عدم رعایت تقوای فردی و اجتماعی عاملی در از بین رفتن حیاء
دکتر رودگر افزود: کسی که تقوای فردی و اجتماعی را رعایت نکند؛ این مسئله عاملی در از بین رفتن تدریجی حیاء در وجود فرد می شود. ضمن اینکه عامل سیاسی یا فضای مجازی که متاسفانه امروزه کاملا رها شده و مدیریت نمی شود، نیزمهم است. ارتباطات کلامی و غیر کلامی، فیلم ها و مطالبی که در این فضا رد و بدل می شود، آسیب های بسیاری به دنبال دارد که یک نمونه آن کاهش یا کمرنگ شدن حیاء در فرد و جامعه است و دشمن هم از این رهگذر در قالب جنگ نرم با اقدامات فرهنگی که انجام می دهد تاثیرات زیادی در سنین، طبقات، اقشار و صنوف مختلف می گذارد که به مرور حیاء را در جامعه کمرنگ کرده و آن متانت و وقار کلامی، رفتاری و کرداری را از بین می برد؛ بنابراین فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، مسایلی نیستند که به راحتی بتوان از کنارشان عبور کرد؛ اگر شبکه های اجتماعی و فضای مجازی و سایبری کنترل، مراقبت و مدیریت نشوند آسیب های زیادی به دنبال خواهند داشت. در واقع حیا یک اصل ارزشی و اخلاقی و در عین حال فردی، اجتماعی و خانوادگی (حیاء در نگاه کردن، حیاء در حرف زدن، حیاء در لباس پوشیدن، حیاء در راه رفتن و..) بسیار مهمی است که اگر از متن جامعه رخت بربندد؛ زمینه فروپاشی جامعه هم فراهم می شود.
این عضو هیأت علمی گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: در خصوص برخی عوامل اجتماعی روایاتی داریم، امام صادق (ع) می فرماید: «کسی که دست حاجت و نیاز به سوی مردم دراز می کند، عزت او سلب می شود و شرم و حیای او فرو می پاشد» یا امام علی (ع) فرمودند: کسی که زیاد حرف می زند زیاد هم اشتباه دارد و کسی که بسیار اشتباه می کند، شرم و حیای او اندک می شود و کسی که شرم و حیایش اندک شود، پرهیزگاری، تقوا و مراقبت او اندک می شود و کسی که پارسایی ، مراقبت از نفس، تقوا و خویشتنداری اش کم شود، دلش هم از بین می رود و نابود می شود. یا امام کاظم (ع) فرمودند: پرده حرمت و احترام میان خود و برادرت را برمدار و مقداری از آن را باقی گذار زیرا از میان بردن و برداشتن آن، برداشتن حیا است. حتی انسان در ارتباطات صمیمی و نزدیک خود با دیگران هم باید پرده های حرمت و حیا را نگه دارد در غیر این صورت همان جا آسیب خواهد دید. ناگفته نماند که همه این روایت ها، قابل دسته بندی و قابل بررسی و ارزیابی هستند.
خانواده ها با ماهیت و کارآمدی تعلیم و تربیت اسلامی آشنا نیستند
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چرا در تربیت ما حیا یک حلقه مفقوده شده است ابراز کرد: اولا ما با ماهیت و کارآمدی تعلیم و تربیت اسلامی، مهارت های تربیتی در عرصه های گوناگون از جمله آموزش و مهارت در حفظ و صیانت از حیا، آن چنان که باید و شاید آشنا نیستیم؛ یعنی معارف اسلامی، آموزه های دینی، گذاره های دینی و اسلامی در جهت تربیت اسلامی برای ما روشن نیست. اگر ما تربیت اسلامی را درست و دقیق تعلیم و آموزش دهیم؛ حتی در بخش تربیت به غیر از بُعد تعلیمی، بُعد مهارتی را هم به خانواده ها، والدین، سیستم آموزش و پرورش و حتی دانشگاه ها آموزش دهیم، این تاثیر زیادی خواهد داشت. دوم اینکه ما نسبت به معارف دینی در تربیت مبتنی بر حیاء جهل داریم و آن بُعد تعلیمی، تربیتی ومهارتی در این جهت یا وجود ندارد یا بسیار اندک است.
چرایی حلقه مفقوده در تربیت به «جهل علمی» و «جهالت عملی» افراد مربوط است
حجت الاسلام رودگر گفت: سوم اینکه چون خود والدین در این حوزه دچار مشکل هستند؛ طبیعتا فرزندی که در خانواده مورد تعلیم و تربیت قرار می گیرد از چنین خلاء وجودی برخوردار می شود. به هر حال چرایی حلقه مفقوده در تربیت برمی گردد هم به «جهل علمی» و هم به «جهالت عملی» ما. جهل علمی آن بُعد تعلیمی، آموزشی، علمی و معرفتی(بینشی/ گرایشی و منشی) ماست و جهالت عملی ما آن بُعد رفتاری(کنشی/ روشی) ماست. وقتی ما حیاء را در کلام و کردار خود رعایت نمی کنیم یا والدین و معلمان و اقشار مختلف در طبقات گوناگون اجتماعی رعایت نمی کنند، طبیعتا تربیت یک حلقه مفقوده در این جهت خواهد بود.
حیا و شرم کلید هر خیری
وی بیان کرد: در حالی که اگر بدانیم حیاء دارای چه برکات و آثار ایجابی و سلبی است، بسیاری از مشکلات در این حوزه حل می شود. به عنوان نمونه در بعد ایجابی امیرالمومنین (ع) فرمودند: حیا و شرم که نتیجه اش متانت و وقار است، کلید هر خیری است. در بعد سلبی هم حضرت فرمودند: شرم و حیاء از فعل قبیح منع می کند؛ یعنی مانع کارهای ضد حیاء و زشت می شود؛ در واقع هم بعد ایجابی (کلید خوبی هاست) و هم بعد سلبی (مانع کارهای زشت است) را در بردارد. هم اینکه از بین برنده بسیاری از خطاها، لغزش ها و گناهان می باشد. همچنین حضرت علی (ع) می فرماید: شرم از خدا بسیاری از خطاها و گناهان را محو می کند؛.باز هم حضرت در بُعد ایجابی فرمودند: ثمره و میوه حیاء و شرم عفت است، مهمترین چیز هم عفت نفس است؛ وقتی عفت نفس در شخصیت انسان شکل پیدا بکند این خود منشاء بسیاری از ثمرات خواهد بود.
این عضو هیأت علمی گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به عوامل مؤثر در ایجاد حیا خاطر نشان کرد: با توجه به مباحث آغازین، عوامل موثر در ایجاد حیا سه عامل است؛ ا- عامل بینشی و نگرشی ۲- عامل گرایشی و منشی ۳- عامل کنشی و روشی. در عامل «بینشی و نگرشی» هر چه معرفت انسان به خدا بیشتر شود، نوع نگرشش نسبت به عالم هستی تعمیق پیدا می‌کند و انسان باور به مبداء و معاد داشته و حیا در درون و برون او متبلور خواهد شد.
انسان هر چه به مبداء و معاد آشناتر باشد، کرامت و عزت نفس بیشتری پیدا می کند
وی در ادامه توضیح داد:در بعد«گرایشی و منشی» اگر گرایش به عزت نفس، کرامت نفس و بزرگ منشی ها، خُلقیات و مَلکات انسانی در انسان شکل بگیرد و انسان در واقع شخصیت و شاکله متخلق به اخلاق الهیه پیدا بکند و گرایش های او گرایش های عالی باشد نه گرایش های دانی و یا گرایش های حتی شهوانی و نفسانی در نتیجه با توجه به آن دو بعد «بینشی و نگرشی» آن، بعد کنشی و رفتاری او هم تغییر پیدا خواهد کرد. یعنی انسان هر چه به مبداء و معاد آشناتر باشد، کرامت و عزت نفس بیشتری پیدا می کند و هر چه گرایش های متعالیه و خُلقیات حَسنه در او شکل بگیرد، کنش گری ها و مناسبات رفتاری و کرداری او در متن جامعه اصلاح خواهد شد و در نتیجه رفتاری نمی کند که گرفتار پرده دریدن یا حیا زدایی در او شود.
دکتر رودگر اظهار کرد: روشن است که عوامل موثر و بنیادی سه گانه کلان را می توان بر اساس بسیاری از آیات و روایات مورد بررسی و تبیین قرار داد، عواملی که در بخش های مختلف فکری و فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و رفتاری و عوامل اقتصادی و معیشتی قابل تقسیم بندی اند. به بیان دیگر با توجه به آیات و احادیث مربوط به حیا، می توان عوامل یاد شده را تعریف، تنظیم و مهندسی فردی، خانوادگی و اجتماعی کرد.
