به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از خبرگزاری شبستان نشست نقد و بررسی «سینما و روایت از تروریسم» در خانه اندیشورزان علوم با مشارکت گروه ادبیات پژوهشگاه برگزار شد؛ در این نشست دکتر «قطب‌الدین صادقی» استاد دانشگاه؛ «شان استون» کارگردان سینما و «محمدحسن شاهنگی» عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به سخنرانی پرداختند.
قطب‌الدین صادقی در ابتدای این نشست طی سخنانی اظهار کرد: هر چه جلوتر می رویم مطابق با نظریه برساخت‌گرایانه بازنمایی که توسط استورات هال مطرح شده سینمای غرب به سمت معماوارگی و پیچیدگی و هیجان‌های کاذب بیشتر رخدادها پیش می‌رود و تلاش می‌کند تا جای تروریست و قربانی را آن گونه که خودش می‌خواهد با کشمکش‌های فراوان و فراز و فرود های داستانی در متن فیلمنامه عوض کند؛ این یک ترفند سینمایی است و عموماً مخاطب در دام آن می‌افتد؛ ما باید یادمان باشد یک فیلم بلند سینمایی یک رویداد خبری نیست، بلکه درون آن پیچش‌های روایی جذاب وجود دارد که هر بیننده‌ای را با خود همراه می‌کند. در عالم واقع، حقیقت بسیار شفاف و روشن است و آنچه بر روی پرده می‌بینیم با وقایع حقیقی متفاوت است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: ادوارد سعید در گفتمان شرق‌شناسی می‌گوید روایت از «دیگری» در رسانه‌های غرب امر پیچیده‌ای است؛ منظور او از دیگری، مسلمانان هستند. او اعتقاد داشت در قاموس سینمایی غرب، مسلمان، موجودی وحشی، خطرناک و مضر است و باید ریشه او را خشکاند؛ این باور از طریق آماده‌سازی افکار عمومی و از طریق رسانه‌های اجتماعی دنبال می‌شود. اگر رمزگان های فنی، اجتماعی و ایدئولوژیک اکثر آثار هالیوودی با محوریت تروریسم را بررسی کنیم، به این گزاره می‌رسیم که مسلمانان برای حیات بشری دردسر ایجاد می کنند و باید به فکر محو آنان بود. نکته قابل تأسف این است که در سینمای شرق نه تنها تقابلی در این وضعیت به چشم نمی خورد، بلکه همچنان امریکاییان به عنوان منجیان بشریت و فرشتگان صلح‌طلب معرفی می‌شوند که حق دارند شرقیان را رام کنند!
در ادامه شان استون گفت: اگر به آثار صاحب‌نظران سینما نظری بیندازیم، می‌بینیم افرادی مانند «جان فیسک» صراحتاً می گویند: سینما نیازمند خشونت‌پردازی است؛ این نیاز در مقاطع مختلف زمانی با سوژه‌های متنوعی ارضا شده است. تروریسم، واجد شرایط ژانر اکشن است و صحنه‌های زیاد خشنی در آن مانند شکنجه‌کردن تروریست‌ها یا افراد همکار با آنها، نقشه‌های ترور، لو رفتن عملیات‌ها، کشتن تروریست ها قبل از انجام فعالیت تروریستی و… وجود دارد. این رویکرد از ۱۱سپتامبر به بعد در امریکا تشدید شده است و البته پنتاگون از این رویکرد حمایت جدی در صنعت فیلمسازی هالیوود انجام داده است. اسناد محرمانه قابل توجهی منتشر شده است که حتی قبل از ۱۱سپتامبر بودجه‌های مصوب زیادی در این زمینه تصویب شده است.
این کارگردان ادامه داد: پیونددادن تروریسم با مذهب، پیشینه‌ای نزدیک به ۴۰-۵۰ سال دارد؛ اگر نگاهی به فیلم «یک شنبه سیاه» در سال ۱۹۷۷ بیندازیم، متوجه می‌شویم که فیلمسازان هالیوودی بی‌میل نسبت به نمایش تروریست‌های متعصب با گرایشات مذهبی نبوده‌اند. آنها از هر وسیله‌ای که احساسات مخاطب را برانگیزد، ابایی ندارند و واقعیت آن است که همان گونه که آلفرد هیچکاک در فیلم «خرابکار» در سال ۱۹۳۶ نشان ما داد باید به سراغ این روایت برویم که تروریست قبل از هرچیز به خودش و شخصیت انسانی‌اش آسیب می‌زند و در گام دوم به دیگری؛ این قرائت منصفانه و عادلانه‌ای است که اخلاق هم آن را تأیید می‌کند؛ مطابق با این دیدگاه، کلیت منافع بشریت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و نه صرفاً منافع خاص یک کشور یا گروه.
در بخش دیگری از این نشست محمدحسن شاهنگی طی سخنانی اظهار کرد: ذیل اندیشه‌های دیپلماسی عمومی فرهنگی، سینما موظف به تعریف نقش و جایگاه تروریست و قربانی است؛ مرجعیت فرهنگی سینما در این زمینه غیر قابل انکار است. در سالهای اخیر چرخش محسوسی از «تروریست مسلمان» و «تروریست عرب» به سمت «تروریست شیعه» در قامت کارکترهایی از لبنان، عراق و ایران در هالیوود صورت گرفته است؛ به بیان دیگر، زبان صریح‌تری از سوی فیلمسازان امریکایی در این زمینه به چشم می‌خورد. نمادهای بصری زیادی مانند پرچم حزب الله لبنان، لباس‌های فرم نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بارگاه امامان شیعه، عکس مراجع دینی عراقی و… در قاب های سینمایی وجود دارند که مؤید این ادعاست.
شاهنگی تصریح کرد: گروه‌های افراطی مطرودی مانند داعش، طالبان و… به عنوان نماینده مسلمانان در حال نهادینه‌شدن در حافظه سینمایی مخاطب جهانی است؛ در واقع کلیشه‌سازی منفی در مورد کاراکتر مسلمانان وجود دارد؛ سوگیری با طرح کلیدواژه‌هایی مانند جهاد، پیامبر، شمشیر، انتحار، بمب و… به چشم می‌خورد. واقعیت آن است که تهدید جلوه دادن مسلمانان برای جامعه جهانی بخشی از پروپاگاندای بلندمدت نهادهای امنیتی و نظامی غربی است که در پلتفرم‌های مختلف رسانه‌ای از جمله سینما در حال وقوع است.
