به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور؛ عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه شامگاه ۱۹ شهریورماه در نشست علمی «کیفیت واژه‌شناسی در تفسیر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای»، گفت: وقتی ما از منابع تفسیر سخن می‌گوییم یکی از این منابع، منابع ادبی بلاغی است تا بتواند پرده از حقایق کنار بزند. قرآن چون متنی وحیانی است نیازمند منابعی مانند خود قرآن، روایات و حتی علوم شهودی است تا فهم قرآن میسر شود.
وی اضافه کرد: تفسیر مقام معظم رهبری به دلیل اهمیت مفردات و واژه‌شناسی در فهم قرآن، سرشار از دقت در مفردات و واژگان قرآن کریم است. این ویژگی برجسته در تفسیر ایشان است و البته دیگران هم ورود به این مسئله داشته‌اند ولی ایشان با دقت بیشتری این کار را کرده‌اند.
بهجت‌پور افزود: تمرکز تفسیر مقام معظم رهبری صرفا بر لفظ و عبارت نبوده است بلکه ایشان دو کار تکمیلی در زمینه قرآن انجام داده‌اند؛ اول تدبر در آیات است یعنی وقتی واژگان آیات را استخراج فرمودند معانی را رها نمی‌کنند بلکه به یک سری برداشت‌ها و مفاهیم جدید دست می‌یابند که غالبا در تفاسیر به آن اشاره نشده است و دوم اینکه تفسیر ایشان متناسب با مسائل روز و زمانه است. ایشان معتقدند که آیات قرآن کریم متناسب با زمان و شرایط دوره نزول، دغدغه‌ها و موضوعات آن دوره را مورد توجه قرار داده است و ما هم باید از قرآن برای نیازهای امروز استفاده کنیم، کما اینکه امام علی(ع) از تعبیر استنطاق برای قرآن استفاده کرده‌اند.
قرآن، متنی پویا و محوری در اندیشه رهبری
بهجت‌پور با بیان اینکه از منظر مقام معظم رهبری، قرآن به عنوان یک متن پویا و محوری برای دوره حاضر است و در هر بستر فرهنگی باید متناسب با آن بستر از قرآن کمک بگیریم، تصریح کرد: تفسیر ایشان، تفسیری عادی بر اساس منابع معهود تفسیری در درجه اول است؛ پیگیری و تدبر در مفهوم آیات و تطبیق بر شرایط امروز و حال حاضر هم دو ویژگی دیگر آن است. استفاده ایشان از منابع لغوی و دقت‌ها در واژه‌شناسی قرآن از جمله موضوعات مهم در مباحث تفسیری ایشان است.
استاد درس خارج حوزه علمیه با بیان اینکه واژه‌شناسی در عربی به معنای معرفت‌الکلمه است، گفت: مفسرانی که دقت نظر مطلوب در واژه‌شناسی داشته‌اند فهم دقیق‌تر، عمیق‌تر و بهتری از آیات را به مخاطبان داده‌اند؛ امروز دانش معناشناسی در کنار واژه‌شناسی مطرح شده است که البته بین این دو تفاوت کوچکی وجود دارد؛ اگر ما برای فهم دقیق‌تر مرادات قرآنی سراغ واژگان جانشین، همنشین و عناصر بیرونی که در فضای فرهنگی عربی دوره نزول مانند اشعار عربی و استعمالات جاری عرف آن روز رفتیم کار معناشناسانه انجام داده‌ایم و این کار در واژه‌شناسی وجود ندارد.
بهجت‌پور با بیان اینکه گاهی چون ریشه واژه را درست معنا نمی‌کنیم معنایی نادرست به آیه می‌دهیم، افزود: مثلا در آیه شریفه «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَىٰ فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَلَّا تَعُولُوا» فرموده است اگر ترسیدیم که نتوانیم عدالت را رعایت کنیم فقط باید یک همسر بگیریم یا کنیزان زر خرید به عنوان همسر استفاده شوند و …؛ در مورد واژه تعولوا چند احتمال داده شده است از جمله اینکه انسان فقیر شود یعنی انسان چند همسر بگیرد و به این واسطه گرفتار فقر شود. معنای دیگر هم این است که انسان از حقیقت منحرف نشود و ستم نکند. وقتی «الا تعولوا» را ریشه‌یابی کنیم به معنای جور و ستم‌نکردن است.
وی در ادامه افزود: درباره واژه «عسعس» دو معنای ابتدای شب و انتهای شب به کار رفته و مفسر باید یکی را انتخاب کند و این نیازمند دقت است لذا توجه به مفهوم واژه در تفسیر خیلی مهم است و گاهی باعث معنایی می‌شود که قرآن، آن را مراد نکرده است. یا گاهی بین معنای حقیقی و مجازی خلط می‌شود مثلا در مورد واژه «اید» مراد قدرت خداوند است ولی تجسیمیه مراد از آن را دست ظاهری شبیه انسان می‌دانند و این غلطی فاحش است.
رئیس مؤسسه قرآنی تمهید اضافه کرد: گاهی بین مفهوم و مصداق خلط می‌شود یعنی یک لفظ معنا و مفهوم و البته مصادیقی دارد؛ مانند «سنه» در آیت‌الکرسی که می‌تواند به معنای چرت‌زدن، خستگی و غفلت و بی‌توجهی باشد که مفسر دقیق این معنای دوم را مراد می‌کند. بنابراین واژه و مفهوم‌شناسی در فهم دقیق خیلی اهمیت دارد.
