به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به نقل از خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)،گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با همکاری کانون اندیشه جوان، موسسه دنیای عربی و تلویزیون اینترنتی کتاب، عصر سه‌شنبه ۱۶ مرداد، نشست علمی خود را با عنوان «ما و مرثیه‌خوانی عراق» با رویکرد «منظر ما به مداحی امروز اهل عراق» در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار کرد.
محمدرضا سنگری، مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه در این جلسه گفت: معادل فارسی کتاب «حروف الحب» عاشقانه‌هاست. این کتاب مشتمل بر ۳۰ قصیده است. میان قصیده و مرثیه می‌توان مرزبندی‌هایی قائل شد؛ در نوحه نوعی همدلی وجود دارد که در قصیده به مراتب کمتر است. یکی از شگفتی‌های عاشورا مرثیه‌هایی است که پیش از وقوع حماسه عاشورا سروده شده است و اولین مرثیه پیش از عاشورا مرثیه امام علی (ع) در نزد خود اباعبدالله است و دومی مرثیه‌ای است از صعادی که قبل از رفتن به میدان و شهادت اباعبدالله (ع) سروده شده است. از دیگر شگفتی های عاشورا این است که در کاخ یزید هم مجالس مرثیه‌خوانی برای امام حسین برگزار می‌شده است. برخی از این مرثیه‌خوانان بزرگ از میان زنان بوده‌اند که نمونه‌هایی از این مرثیه‌ها از ام لقمان، سکینه و مادر حضرت عباس (ام البنین) به دست ما رسیده است. این سروده‌ها اولین مرثیه سرایی بعد از شهادت اباعبدالله (ع) است. در این میان اولین قصیده را حر بر مزار ابا عبدالله سروده است.
سنگری در ادامه بر ارزشمندی کتاب «حروف الحب» تاکید کرد و افزود: ارزش خاص کتاب در این است که از افراد متنوع و متکثری در آن یاد شده و بسته به هر شخصیت سروده‌ای وجود دارد، نکته بعد اینکه گلچینی است از اشعار و مداحان متنوعی که در این کتاب معرفی شده‌اند. در کتاب «حروف الحب» حدود ۱۳۰۰ واژه معنی شده، لغاتی که باعث می‌شوند فهم روشنی از ابیات برای مخاطب گشوده شود. همچنین در این کتاب واژه‌ها اعراب‌گذاری شده‌اند که به خوانش صحیح کتاب کمک می‌کنند. این کتاب عمدتاً برگرفته از فرهنگ منطقه و گویش جنوب عراق است و به خوبی باب طرح‌های سوگواری و آئینی عزاداری در منطقه عراق را می‌گشاید که فرصت‌های مطالعات تطبیقی را نیز برای پژوهشگران فراهم می‌آورد.
در ادامه این جلسه دکتر وحید یامین‌پور، نویسنده و پژوهشگر گفت: اگر نگاهی تاریخی به رابطه ایران و عراق در ۲۰۰ سال اخیر داشته باشیم خودش یک مرثیه است. از نظر من در بزنگاه‌های تاریخی نقطه اتصال ایران و عراق به مفاهیم فراجغرافیایی می‌رسند طوری که دیگر نمی‌توان این جغرافیا را نه ایران دانست و نه عراق؛ در اواسط دوران قاجار تا مظفرالدین شاه ما حضور پررنگ ایرانیان را در نجف داریم. اکثر علمای ما در نجف و کربلا بودند ولی پس از مدتی آن ارتباط نزدیک و عاطفی به جنگ می‌رسد و سرنوشت دو قوم با تجربه‌های زیستی عاطفی و مشترک به خون و خونریزی هم می‌رسند و چه می‌شود که حالا پس از ۲۰ سال دوباره این رابطه و پیوند برقرار شود؟ این پیوند و تجدید ارتباط از نقطه‌ای شروع شد که می‌توان گفت از مختصات تاریخ هم عبور کرد. ما از نقطه عشق این تجربه را دوباره آغاز کردیم و اتفاقات تلخ تاریخی میان دو کشور را فراموش کردیم؛ نقطه ای که از حب الحسین شروع شد و با پیاده‌روی اربعین تداوم پیدا کرد. در این برهه، شعرا و مرثیه‌سرایان نگهبانان خانه وجودند.
یامین‌پور در ادامه با خواندن شعری تاکید کرد: هنر شعر و مرثیه توانست این پیوند را ایجاد کنند. ایرانی‌ها با مرثیه‌های عراقی ارتباط می‌گیرند و همین طور برعکس، به نظر من پیاده‌روی اربعین دعوتی بود برای همه ما که با زبانی شاعرانه لبیک بگوییم.
وی در ادامه گفت: ذات زبان در گفت‌وگو و همزبانی است و این تجربه مشترک تاریخی دو کشور را به همزبانی در مدت خیلی کوتاه‌تری رساند. شعر و مرثیه حقیقتی است که به آن باید خشوع داشته باشیم. کتاب «حروف الحب» به دلیل اینکه ما را با مضامین پر بار آشنا می‌کند ارزشمند است و ما با این کتاب می‌فهمیم که با چه چیز گریه می‌کردیم.
در ادامه جلسه محسن رضوانی عنوان کرد: مصرف‌کننده این کتاب شاعران آیینی نیز هستند. این چهار زبان (عربی، فارسی، اردو و ترکی) ما شیعیان را به مضامین و اشعاری رسانده که در هر فرهنگ حال و هوای متفاوتی دارد. هر زبان ظرافت و گوشه‌های خود را دارد. خوشبختانه این آفرینش‌های ادبی در گوشه گوشه جهان متاثر از اهل بیت همچنان در حال تولید است و تفاوتی که در آنها هست به مولفه‌هایی بستگی دارد؛ مانند مولفه اقلیم و آب و هوا در هر منطقه که مفهوم گرما و تشنگی را در هر اقلیم متفاوت کرده و این زبان‌ها نمایشگاه عظیمی از مضامین را خلق می‌کند که متاسفانه ما از بخش زیادی آن بی‌خبریم.
وی در ادامه به دیگر مولفه‌های تاثیرگذار فرهنگی، اجتماعی و سیاسی اشاره کرد و گفت: از مولفه‌های دیگر آموزه‌های علماست که در جامعه رواج یافته و مباحث علمی و دانشی که در یک جامعه تزریق شده است و انعکاس آن در اشعار دیده می‌شود. تفاوت رویکرد احساس در جوامع مختلف به شاعران رنگین‌کمانی از مضامین را به دست می‌دهد. به همین دلیل معتقدم ترجمه مرثیه‌ها در هر ملیتی حیرت‌انگیز است و مضامینی را در هر زبان می‌بینیم که اصلاً به ذهن شاعران دیگر در زبان های دیگر خطور نمی‌کند. جسارت کتاب «حروف الحب» شروع این مسیر است که با ادامه آن به غنای زبان کمک خواهد شد و غنای شعر آیینی در همه زبان‌ها محقق شود.
مرتضی حیدری آل کثیر، از شاعران و ذاکران اهل بیت(ع) نیز در این نشست عنوان کرد: از گردآوری این کتاب که وجود آن خواسته قلبی من هم بود خوشحالم و تحسین می‌کنم دوستان مترجمی را که در این راه همت گماشته‌اند. تلاقی فرهنگی ایران و عراق با سفر اربعین و با مرثیه‌هایی که همنوایی را برمی‌انگیخت اعجاز آفرین بود. کاربردی بودن این کتاب بسیار جذاب و قابل تآمل است و در کنار هر قصیده با اسکن یک کد می‌توانیم صدای مداحی آن را گوش دهیم و این مهم باعث رشد نهضت عربی آموزی در ایران است.
آل کثیر با اشاره به مراسم و آیین عزاداری در جوامع ایران و عراق اضافه کرد: شیوه سینه‌زنی عراقی‌ها با ایرانی‌ها متفاوت است و به تاثیر از سبک سرایش مرثیه‌ها این سینه زنی‌ها نیز در طول زمان تغییر پیدا می‌کند. متاسفانه بیشترین مانور رسانه‌ای ما بر روی عزاداری تهرانی‌هاست و نیاز است که عزاداری شهرهای دیگر نیز معرفی شود. عدم تکریم شاعران از سوی مداحان نیز از آسیب‌های دیگری است که متاسفانه شاهد آن هستیم. مهم است نام شاعران را نیز در کنار نوحه‌ها بیاوریم.
وی گفت: از مزایای این کتاب چینش کلمات متنوعی در فرهنگ عربی است که ممکن است در فارسی تنها یک مترادف معنایی داشته باشند. در ترجمه این گفتمان عربی است که به گفتمان فارسی ترجمه می‌شود، نه یک ترجمه تحت لفظی و کلمه‌ای که در این کتاب به این مسئله دقت شده است.
زهرا کثیری، از مترجمان اثر نیز در سخنانی بیان کرد: انگیزه ما از نوشتن این کتاب، عهدی بود که با خودمان بستیم که جز در این مسیر در راه دیگری گام بر نداریم. این کتاب کمکی است به کسانی که می‌خواهند عربی بیاموزند، به همین دلیل با کتاب «طریق الحب» شروع کردیم و بعد در کتاب «حب الحروف» تصمیم گرفتیم در همین مسیر شروع به ترجمه مداحی‌های عراقی کنیم که کار لذت‌بخش اما بسیار سختی بود. کتاب دیگر ما «لغت الحب» نام دارد و کتابی جامع برای زائران اربعین است؛ واژه حب به حب الحسین اشاره دارد و نشان از کسی است که برای ابراز عشقش به حسین ابزاری جز حروف و کلمه ندارد. هدف ما در برگردان کردن این مداحی‌ها رویکرد آموزشی و برای تقویت شنیداری زبان آموزان عربی بود که برای اقشار دیگر نیز قابل ارجاع و استفاده شد.
محمد حسین نیکزاد دیگر مترجم کتاب نیز گفت: با شیوع کرونا بسیاری از هیئات و تکایا جمع شد در حالی که در عراق مراسم برجا بود و این مسئله برای من فرصتی شد تا به دنبال مراسم مذهبی در کشور عراق باشیم. در ادامه مواجه شدیم با کلماتی که در مداحی های عراقی بود اما معادل فارسی نداشتند.
