به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از خبرگزاری شبستان نشست نقد و بررسی «سینما و روایت از جنگ» در خانه اندیشورزان علوم با مشارکت گروه ادبیات پژوهشگاه برگزار شد؛ در این نشست دکتر «غلامرضا اعوانی»، «کیانوش عیاری» کارگردان سینما و «محمدحسن شاهنگی» عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه به سخنرانی پرداختند.
غلامرضا اعوانی در ابتدای این نشست طی سخنانی اظهار کرد: بزرگان فلسفه اجتماعی، هنر-صنعتی مانند سینما را ابزاری برای شکل دادن به افکار، نگرش‌ها و بینش‌های مردم می‌دانند؛ همانطور که سینما می‌تواند با نشان دادن واقعیت جامعه، نقشی شایسته ایفا کند، می‌تواند در جهت دادن و سمت و سو بخشیدن به افکار مخاطبانش در مسیر دلخواه فیلمسازان یا سیاست‌مدارانی که بر تولید فیلم‌ها نظارت دارند نیز عمل کند و این کارکردی مهم و ارزشمند است.
این چهره ماندگار فلسفه ادامه داد: نظریه شکل‌دهی و مکتب فرانکفورت، رسانه‌های گروهی و از جمله سینما و تلویزیون را ابزارهای نیرومندی برای شکل‌دهی به فرهنگ توده‌وار می‌دانند؛ در خصوص سینمای دفاع مقدس در همین امتداد می توان گفت ارزش‌های جاری در فرهنگ جبهه و دفاع مقدس جزء ارزش‌های اجتماعی باید قلمداد شوند؛ چراکه به سطح ارزش‌های ملی ـ مردمی می‌رسند و دغدغه حفظ آنها مسئله‌ای اجتماعی محسوب می‌شود؛ این ارزشها با توجه به جذابیت وعمقی که دارند، می‌توانند در فضایی نو همراه با قالبی مناسب به عرصه گفتمان فرهنگی وارد شوند و موج‌آفرینی و جریان‌سازی کنند.
وی در ادامه گفت: یکی از زنده‌ترین ژانرهای سینمایی در سراسر دنیا سینمای جنگ است چراکه نقش تاثیرگذاری در تقویت حافظه ملی مردمان هر کشور دارد. فداکاری و ایثار مولفه مهمی است که در سینمای دفاع مقدس قابل پرداخت بسیاری است؛ در این خصوص باید به شاخصه‌های قابل توجهی اشاره کرد؛ فدا کردن جان برای حفظ ارزشها، ایجاد هویت و هدف جمعی، اعتلای همبستگی اجتماعی و ترویج روحیه ظلم‌ستیزی و عدالت¬طلبی مهمترین آنهاست؛ نکته دیگر قابل ذکر این است که معنا و معنویت در میدان نبرد تلاقی مهمی پیدا می‌کند.
اعوانی گفت: مفهوم جنگ مقدس از دوران جنگ‌های صلیبی مطرح بوده و همیشه در طول تاریخ کارویژه های تهییجی و تبلیغی خاص خود را داشته است، حتی داعش از همین رویکرد در تشجیع طرفداران خود استفاده کرده است؛ برای چه جنگیدن و برای که جنگیدن و چگونه جنگیدن، سه سوال کلیدی است که در یک اثر سینمایی می تواند محوریت اصلی سازندگان آن قرار گیرد؛ پایانی برای تقابل ها کمتر میتوان تصور کرد، چراکه حق و باطل تا آخر دنیا در مصاف با هم قرار دارند؛ لذا انتهایی برای نبرد برای بشر نمی توان در نظر گرفت به همین دلیل قرائت صحیح از این تقابل دائمی موضوعیت دارد.
در ادامه کیانوش عیاری گفت: آغاز سینمای دفاع مقدس در ایران آغازی امیدوارکننده است، هم از حیث فرمی و هم از حیث محتوایی؛ اما هر چه از این آغاز و تولد فاصله می گیریم، با افول محسوسی مواجه می شویم که دلایل مختلفی دارد؛ فیلمسازی در حوزه جنگ در دهه شصت قوت خوبی داشت و بعد از آن سینمای دفاع مقدس دچار افول و کم توجهی شد؛ این در حالی است که سینمای غرب هنوز فیلم‌های جنگی جهان اول و دوم را تولید می‌کند؛ نسل امروز نسل تصویر و دیدن هستند کمتر به خواندن علاقه دارند و سینما از این حیث دارای موقعیت ممتازی است، سینمای جنگ کارکرد مهمی به نام قهرمان¬سازی و اسطوره¬پروری دارد؛ حتی ملت‌هایی که جنگ واقعی را تجربه نکرده‌اند، به سراغ روایت جنگ‌های تخیلی و فضایی می‌روند تا به نوعی روایت تقابل و پیروزی را به بیننده و مخاطب خود عرضه دارند.
این کارگردان ادامه داد: تضادهای جالبی در دل سینمای جنگ وجود دارد که برای مخاطب جهانی قابل توجه است؛ یکی از این تضادها تقابل انسانیت مظلوم و خوی درنده‌خوی متجاوز است؛ این تضاد برخاسته از فطرت پاک انسانی است و در سینمای موج نو اروپا هم خریدار دارد و در سینمای آسیای جنوب شرقی هم مدتی است در اولویت قرار گرفته است. سینمای دفاع مقدس در ایران بعضاً به سمت معناگرایی گرایش داشته است، اما در این زمینه تجربه موفقی را دشت نکرده‌ایم و باید آزمون و خطاهای بیشتری داشته باشیم.
وی افزود: در این زمینه بد نیست تجربه زیسته کشوری مثل ژاپن را مرور کنیم. ارائه قرائت هرمنوتیکی از جنگ چندان درست نیست؛ جنگ، جنگ است با همه زشتی‌ها و رنج‌هایش؛ اما شیوه تصویرگری از آن مهم است به گونه‌ای که مخاطب را با سرباز حاضر در میدان جنگ همراه کند. همراهی و عدم انفکاک خانواده سرباز از او در این مسیر باید مورد دقت قرار گیرد؛ دوپارگی در این زمینه خطرناک است و موجبات تشکیک در فرهنگ جنگ را پدید می‌آورد.
در بخش دیگری از این نشست محمدحسن شاهنگی طی سخنانی اظهار کرد: تردیدی نیست که دفاع مقدس، دفاع از انقلاب اسلامی است؛ از این رو نباید دفاع مقدس به دفاع از وطن و خاک محدود شود. سینمای دفاع مقدس، گونه‌ای خاص از سینمای ایران است که شاخص‌های مضمونی آن برگرفته از فرهنگ جهاد و مقاومت است؛ دفاع مقدس، علاوه بر حفظ و بقای کشور و نظام جمهوری اسلامی، به خلق فرهنگ دفاعی جدیدی در تاریخ ایران منجر شد که از آن به فرهنگ دفاع مقدس یاد می‌شود؛ همین فرهنگ می‌تواند گرهگشایی از مشکلات جاری در کشور ما کند.
وی افزود: در واقع یک حماسه برای آنکه زنده، ماندگار و از تحریف مصون بماند و همچنان روح حماسی یک ملت را شاداب نگاه دارد، باید به طور صحیح، ثبت و روایت و ابعاد گوناگون آن به طور دقیق تبیین شود و رسالت سینمای دفاع مقدس دقیقاً همین است.
شاهنگی تصریح کرد: بسیاری از مخاطبان امروز و خصوصاً جوانان از جنگ تحمیلی اطلاعات زیادی ندارند، سینمای دفاع مقدس می‌تواند جور این کم‌اطلاعی را بکشد، در سینمای جنگ، میتوان زندگی در شرایط سخت را به تصویر کشید و به نوعی میتوان سبک زندگی مقاومتی را در آن مطرح کرد؛ موفق‌ترین آثار جنگی در جهان آثاری هستند که به جای قهرمان‌های تک‌نفره به سراغ روایت از ملت قهرمان می‌روند به عبارت دیگر از قهرمان جمعی یاد می‌کنند و از لایه‌ها و طبقات اجتماعی‌ای در کنار هم اسم می‌برند که با در کنار هم بودن در برابر مرارت‌ها ایستاده‌اند و در نهایت هم پیروز می‌شوند.
