به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی با موضوع بررسی ابعاد حقوقی «بحران غزه» توسط گروه فقه و حقوق پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
حجت الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی با موضوع “مهمترین حقوق نقض شده کودکان در غزه و راهکارهای حمایت از آنان در اسناد بین المللی و رهیافت‌های اسلامی” به ارائه مطالب خود پرداخت که در متن ارائه ایشان را در ادامه می خوانید:
نقض حقوق کودکان در زمینه های مختلف حیاتی، زیستی، احتماعی، روانی و آموزشی در منازعات مسلحانه آثار و پیامدهای بسیار گوناگون و زیادی برای جامعه بشری دارد. روند نقض حقوق کودکان در منازعات گوناگون در مناطق مختلف جهان همچنان رو به افزایش است. کودکان غزه یکی از قربانیان رفتارهای ناقض حقوق بشردوستانه و حقوق کودکان در اسناد بین الملل بشر، توسط رژیم صهیونیستی طی سالهای متمادی و در بحران اخیر، بوده‌اند.
یکی از مصادیق بارز نقض قواعد و مقررات حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه کشتن و مجروح کردن کودکان در سطح وسیع است.
در زمان نگارش نوشته سازمان‌های زیر مجموعه سازمان ملل با صدور بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که از روز ۷ اکتبر تا کنون (۵ نوامبر ۲۰۲۳م) ۲ هزار و ۳۲۶ زن و ۳ هزار و ۷۶۰ کودک در نوار غزه کشته شده‌اند که ۶۷ درصد از آمار کل کشته‌شدگان را تشکیل می‌دهد. بر اساس بیانیه فوق، این بدان معناست که هر روز در غزه ۴۲۰ کودک کشته یا زخمی می‌شوند. برخی از آنها، نوزادان چند ماهه هستند.
صندوق سازمان ملل متحد، صندوق کودکان سازمان ملل (یونیسف)، سازمان بهداشت جهانی آژانس امداد و کار سازمان ملل برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک (آنروا) در خصوص تحولات غزه بیانیه‌ای مشترک منتشر کردند.
در این بیانیه آمده است که بمباران‌ها خسارات بسیاری به مراکز بهداشتی وارد کرده و خدمات زنان و زایمان، نوزادان و کودکان به دلیل قطعی آب و برق، کمبود مواد غذایی و دارویی با اختلال مواجه شده است.
دفتر رسانه‌ای دولت فلسطین در غزه طی بیانه‌ای اعلام کرد که تعداد شهدا به بیش از ۱۱ هزار و ۱۰۰ نفر رسیده که حداقل ۸ هزار نفر آنها کودک و زن هستند. تعداد مجروحان نیز بالای ۲۸ هزار نفر است.
در بیانیه فوق تصریح شده است که در حال حاضر در غزه ۵۰ هزار زن حامله وجود دارد و با تعطیلی ۱۴ بیمارستان و ۴۵ مرکز بهداشتی، برخی از زنان در پناهگاهها، خانه‌ها و یا در میان آوار زایمان می‌کنند.
آمار دیگر در ۱۷ آبانماه :
از ۷ اکتبر تاکنون حداقل ۴۳۲۴ کودک در بمباران اسرائیل کشته شده اند. براساس آمار ارائه شده ارتش اسرائیل طی ماه گذشته دو برابر تعداد کل کودکان فلسطینی کشته شده در کرانه باختری و غزه اشغالی از سال ۱۹۶۷ در نوار غزه، کودک کشته است. علاوه بر این تعداد کودکان کشته شده در غزه، حدود ۱۳۵۰ کودک زیر آوار‌ها مفقود شده اند که به احتمال زیاد اکثر آنها مرده هستند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد گفت غزه در حال تبدیل شدن به “قبرستان کودکان” است.
آمار فعلی
به گزارش وزارت بهداشت دولت حماس، در میان کشته‌شدگان تا به امروز نام ۴۶۰۹ کودک و ۳۱۰۰ زن به ثبت رسیده و ۲۸ هزار و دویست نفر نیز در این حملات مجروح شده‌اند.
نکته جالب:
آقای گوترش ماه ژوئن گذشته پس از آنکه سازمان ملل کشته شدن ۱۳۶ کودک در اوکراین توسط نظامیان روس در سال ۲۰۲۲ را مورد تایید قرار داد نیروهای مسلح روسیه را به فهرست مجرمان این گزارش اضافه کرد.
تا قبل از سال ۱۹۴۹ میلادی در حالی که نظامیان تحت پوشش عهدنامه های ژنو قرار داشتند غیر نظامیان از هرگونه حمایت حقوقی محروم بودند؛ مخصوصا در طی دو جنگ جهانی، در عمل ملاحظه شد که اتباع غیر نظامی دشمن از جمله کودکان و زنان هدف هر نوع تجاوز و تعدی بودند. در آن دوران، جنگ تنها یک اقدام انحصاری مربوط به حکومت ها نبوده، بلکه مستقیما ملت ها را نیز دربر می گرفت و عامه مردم از جمله زنان و کودکان نیز درگیر بحران جنگ می شدند که می توان توقیف و بازداشت افراد را در اردوگاه های کار اجباری نام برد.
نقض حقوق کودکان در غزه
اقداماتی همچون کشتار‌های دسته جمعی کودکان، بازداشت، محرومیت از حق زندگی، حق برخورداری از سلامت، آموزش دسترسی به آب آشامیدنی سالم و… شده است.
از جمله موضوعات مرتبط با آسیب‌پذیری ویژه کودکـان در برابر مخاصمات مسلحانه میتوان از این موارد نام برد:۹
۱-کودکان سرباز؛
۲-پناهنـدگان جنگی و آوارگان داخلی و حساسیت ویژه کودکان پناهنده و آواره؛
۳-سو استفاده و بهرهکشی جنسی از کودکان در مخاصمات، و خریدوفروش کودکان جنگ‌زده برای مقاصد جنسـی؛
۴-آسیب‌پذیری بالای کودکان در برابر مینهای زمینی، بمبهای خوشه ای، تله‌های انفجاری، و انواع مهمات عمل نکرده؛
۵-تـأثیر گسـترده سـلاح‌هـای کوچـک و سـلاح‌هـای سـبک بـر سربازگیری از کودکان؛
۶- بیگاری، کار اجباری و استفاده از کودکـان بـرای کارهـایی چـون جاسوسی، خبررسانی، حمل ونقل، و … در نیروهای مسلح و خصوصاگروههای شورشـی؛
۷- مشارکت کودکان به عنوان قربانیان و شاهدانفجایع جنگی در جریان دادرسیها؛
و۸- نحوه و شرایط محاکمه و رسیدگی به جرایم کودکان مجرم جنگی.
اساسنامه دیوان کیفری بین المللی
۱. آنچه امروز در غزه رخ می‌دهد بر اساس بند ۱ ماده ۷ اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری، هریک از اعمال مشخص شده در این بند که در قالب حملهای گسترده یا سازمان یافته علیه یک جمعیت غیر نظامی و با علم به آن حمله ارتکاب مییابند. جنایت علیه بشریت است
حمله گسترده و سازمان یافته شامل رفتاری می‌شود که علیه هر جمعیت غیر نظامی در تعقیب یا پیشبرد سیاست یک دولت یا یک سازمان انجام می‌گیرد، جنایت علیه بشریت تلقی شده و در صلاحیت دیوان برای رسیدگی قرار می‌گیرد.
لیکن با وجود کشتار بیش از ۱۱۰۰۰ غیرنظامی، ۴۰۰۰ کودک و ۲۰۰۰ زن همچنان شاهد سکوت و انفعال نهادهای بین‌المللی حقوق بشری هستیم.
۲. یکی از جنایاتی که امروز در نوار غزه رخ می‌دهد، گرسنگی اجباری است. گرسنگی و بیماری گسترده در غزه در حال رخ دادن است، چرا که اسرائیل اجازه نمی‌دهد چیزی جز قطرات ناچیز کمک‌های بشردوستانه وارد شود.
طبق اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی، «استفاده عمدی از گرسنگی دادن غیرنظامیان به عنوان روش جنگی» جنایت جنگی در درگیری‌های مسلحانه بین‌المللی است.
۳. در طول هفتاد و پنج سال گذشته این درد و رنج به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی روزمره مردمان فلسطین تبدیل شده است. کوچ اجباری، گرسنگی، کشتار غیرنظامیان به بهانه مقابله با گروه‌های جهادی، تخریب مدارس و بیمارستان‌ها از جمله جنایاتی است که دولت‌ها در برابر آن سکوت کرده‌اند.
۴. طبق برآورد‌های سازمان ملل، تخمین‌زده می‌شود که ۵۰۰۰۰ زن باردار در غزه به شدت به مراقبت‌های دوران بارداری و پس از زایمان نیاز دارند. تعداد آوارگان داخلی در سراسر نوار غزه حدود یک میلیون نفر تخمین‌زده می‌شود که نیازمند عزم جدی جامعه بین‌المللی است.
اسناد حقوق بین‌الملل بشر دوستانه
کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹ و پروتکل‌های اول و دوم الحاقی ۱۹۷۷ مهمترین اسناد مورد اجماع حقوق بشردوستانه بین‌المللی است.
زیر پا گذاشتن قواعد آمره و از جمله حقوق بشر دوستانه بین‌المللی، نقض فاحش حقوق بین‌الملل محسوب شده و مسئولیت بین‌المللی و در برخی موارد مسئولیت کیفری فردی را به همراه خواهد داشت.
حمایت و رفتار انسانی با مردم منطقه اشغالی از اصول اساسی حقوق بشردوستانه بین‌المللی در وضعیت اسکان خصمانه یک سرزمین است.
فهرستی طولانی از تضمین‌های حقوق مردم غیر نظامی که کودکان جزیی از آن هستند ، در کنوانسیون چهارم ژنو ۱۹۴۹ و پروتکل اول ۱۹۷۷ درج شده است.
از آن جمله میتوان به احترام به شرف، حقوق خانوادگی، مراسم مذهبی، اموال خصوصی و آداب و رسوم سنتی اشاره نمود. گروگان‌گیری، تنبیه دسته جمعی، تبعیض بر اساس زمینه‌های نژادی، مذهبی، سیاسی، انتقال یا اخراج مردم، در اختیار گرفتن کنترل مواد غذایی و دارویی به نحوی که در جهت خلاف احتیاجات عادی مردم باشد، ممنوع شده است. انتقال اتباع غیر نظامی قدرت اشغالگر به مناطق اشغالی نیز غیرقانونی است.
کنوانسیون های چـهارگانه ١٩۴٩ ژنـو و دو پروتکل الحاقی ١٩٧٧ در موارد متعددی از کودکان حمایت به عمل آورده است که می توان آن را به طور کلی در دو دسته تقسیم کرد:
حمایت مستقیم و غیرمستقیم از کودکان
پیش از تصویب پروتکل هـا مـجمع عمومی ملل متحد در سـال ١٩٧۴، اعـلامیه حمایت از زنان و کودکان را در وضعیت های اضطراری و مخاصمات مسلحانه تصویب کرد. هرچند رعایت این قطعنامه در منازعات الزام آور نیست اما گام مثبتی در توجه به زنان و کودکان به عنوان قربانیان رفتار غیر انسانی و افـزایش تـوجه به افراد آسیب پذیر در مخاصمات داخلی است
الف : حمایت عام[۱]
کودکان در معاهدات حقوق بشردوستانه علاوه بر آنکه اصولاغیرنظامی اند و نباید به آنان تعرض شود؛ به دلیل آسیب پذیر بودن از حمایت برخوردارند.
حمایت عام یعنی افراد بدون توجه به خصوصیات فردی ، شـغلی ، جنسی و نژادی از کلیه فعالیت های بشر دوستانه ای که به منظور حـفاظت از جـمعیت هـای غیر نظامی به عمل می آید برخوردارگردند.
ب : حمایت های خاص[۲]
علاوه بر حمایت عام ، کودکان به دلیل آسیب پذیر بـودن از حـمایت خاص که جنبه تکمیلی و اضافی دارد برخوردار می‌گردند (مروت ، ١٣٨۵: ١۴۵). به تصریح بند اول ماده ٧٧ پروتـکل اول ، کـودکان بـاید مورد احترام خاص قرارگیرند و در برابر هر شکل از حمله غیرمحترمانه حمایت شوند. طرف های مخاصمه مـراقبت و کمکی که کودکان خواه به علت سن و یا به هر علت دیگر به آن نـیاز دارند، برای آنان فـراهم نـمایند. هدفِ حمایت خاص از کودکان در اسناد حقوق بشردوستانه مصون داشتن و حفظ آنان از ایراد هرگونه زیان های روحی و جسمی است . (مقاله آقای دکتر میرمحمدی)
فهرستی از جنایات رژیم صهیونیستی در غزه
مـطابق گزارش سازمان ملل متحد شش مورد از موارد نـقض شـدید حقوق کودکان در در گیری های مسلحانه عبارتند از: سربازگیری اجباری و مشارکت دادن مستقیم در درگیری ها؛ کشتن و نقص عضو؛ هجوم به مدارس و بـیمارستان هـا؛ ربـودن ، تجاوز و خشونت جنسی و محروم کردن کودکان از دسترسی به کمک هـای انسان دوستانه.
هر یک از این نقض های شش گانه ، برای کودکان مخاطره آمیز اسـت و تـرجیح یکی بر دیگری روا نیست . به عنوان مثال هر چند بر ممنوعیت سربازگیری اجباری تأکید بیشتری مـی شـود، امـا موارد پنجگانه دیگر در مخاطره علیه کودکان وزنی کمتر از سربازگیری ندارند. شورای امـنیت بـاید بـه زیان دیدگان و قربانیان ایگونه خشونت ها در هر نقطه از جهان به نحو مساوی و برابر توجه نـماید و از رفـتار گـزینشی و معیارهای دو گانه خودداری کند. دولت ها، مرتکبان جرائم علیه کودکان را محاکمه ، مجازات و ازعفو و بی – کـیفری آنـان بپرهیزند.
گزارش سال ۲۰۰۷ در مورد کودکان و مخاصمات مسلحانه
وضعیت کودکان درفلسطین اشغالی و بیت المقدس شرقی همچنان مخاطره آمیز است . علاوه بـر حـملات اسرائیل ، وجود درگیری های داخـلی مـیان گروهای فـلسطینی بـر وضـعیت مخاطره آمیزِ علیه کودکان افزوده اسـت . از ١٠۶فـلسطینی کشته شده در سرزمین های اشغالی ۵٨ درصد توسط نیروهای دفاع اسرائیل کشته شـدند کـه ٧۴ درصد ناشی از حملات اسرائیل به بـخش غزه بوده است .
فـقط از اول تـا هفتم نوامبر ٢٠٠۶، هشت کودک در عـملیات مـوسوم به «ابرهای پاییز» در بیت حانون کشته شدند. ٢۴ درصد از کودکان کشته شده به علت درگـیری مـیان گروه های فلسطینی بوده اسـت . گـزارش هـا حاکی از آن است کـه اسـرائیل از کودکان فلسطینی بازداشت شـده ، بـه عنوان همکار در داخل زندان ها و پس از آزادی آنان استفاده می کند.
در مواردی سربازان اسرائیلی آنان را سـپر خـود در بازرسی منازل قرار دادند و یا به هـنگام پرتـاب سنگ آنـان را در جـلوی اتـومبیل های جیپ خود نـشانده اند. ربودن کودکان فلسطینی ، حمله به مدارس و بیمارستان ها با استفاده از گاز اشک آور و بمب هـای صـاعقه نیز گزارش شده است .
حدود ٣۶١ تـا ۴١۶ کـودک در بـازداشتگاه هـای اسـرائیل به سر مـی بـرند که برخی از آنان ١٢ سال سن دارند و بیشتر آنان دختر هستند. تعدادی از آنان بدون هیچ اتهامی در بـازداشت بـه سـر می برند. بازداشت شدگان مورد آزار جسمی و روحـی قـرارگرفته و بـه خـشونت هـای جـنسی تهدید می شوند. انتقال زندانیان فلسطینی به صورت منظم از سرزمین های اشغالی خود نقض کنوانسیون چهارم ژنو است .
ساخت دیوار درفلسطین اشغالی همچنان تأثیرات خود را بر کودکان تـشدید نموده و برفقر آنان افزوده است . تخریب بناها، زیان های بسیاری را متوجه فلسطینیان کرده که بیشترِ زیان دیدگان کودکان اند.
منع عبور و مرور از محل های بازرسی یا تأخیرهای عمدی ، امکان دسترسی به مـراکز بـهداشتی و خدمات پزشکی را به ویژه برای کودکان دشوار کرده و تهدید جدی برای سلامت جسمی آنان است (٨٧-٧٨.Ibid:Paras).
گزارش نماینده ویژه دبیرکل در امور کودکان و درگیری های مسلحانه
در دوره آگوست ۲۰۲۲ تا ژوئیه ۲۰۲۳ ارائه شده در ۲۷ July 2023
در بخشی از گزارش آمده است :
- درگیری های چند بعدی، از جمله در مناطق مختلف، بحران های مزمن و بازیگران مسلح جدید تأثیر نامطلوبی بر حفاظت از کودکان ساکن در مناطق درگیری داشته است. در سال ۲۰۲۲، سازمان ملل متحد تعداد کلی ۲۷۱۸۰ تخلف شدید علیه کودکان را تأیید کرد، از جمله ۲۸۸۰ مورد که قبل از سال ۲۰۲۱ رخ داده بود اما فقط در سال ۲۰۲۲ تأیید شد. در مجموع ۱۸۸۹۰ کودک (۱۳۴۶۹ پسر، ۴۶۳۸ دختر، ۷۸۳ قربانی جنسیت ناشناخته) بودند. حداقل یکی از چهار تخلف جدی که کودکان را تحت تأثیر قرار می دهد: استخدام و استفاده. کشتن و معلول کردن؛ تجاوز جنسی و سایر اشکال خشونت جنسی؛ و آدم ربایی حداقل ۲۳۳۰ کودک قربانی تخلفات متعدد شدند.
بیشترین تعداد کودکان آسیب دیده در جمهوری دموکراتیک کنگو، اسرائیل و کشور فلسطین، سومالی، اوکراین و جمهوری عربی سوریه بوده است.
۴. قتل و ناقص کردن و استخدام و استفاده از کودکان و به دنبال آن ربوده شدن و محرومیت از دسترسی بشردوستانه همچنان بالاترین تخلف تایید شده در سال ۲۰۲۲ بوده است. در مجموع ۸۶۳۱ کودک (۵۹۸۷ پسر، ۲۲۰۹ دختر، ۴۳۵ جنسیت نامشخص) کشته شدند. و توسط طرف های درگیر معلول شده است، که مرگبارترین درگیری ها در اوکراین، اسرائیل و کشور فلسطین، افغانستان و جمهوری عربی سوریه بوده است. استفاده از مهمات انفجاری، از جمله سلاح های انفجاری و بقایای جنگ، بمب های دست ساز و مین های زمینی، بیش از ۲۵ درصد از علل کشتار و معلولیت کودکان را تشکیل می دهند. عملیات مین گذاری به دلیل ناامنی و محدودیت در رفت و آمد و دسترسی به خطر افتاد و مختل شد.
کودکان بازمانده اغلب مشکلات مادام العمر مانند قطع عضو، فلج، از دست دادن بینایی یا شنوایی و ترومای طولانی مدت را تجربه می کردند و در نتیجه احتمالاً با تبعیض و انگ مواجه می شدند.
- در مجموع ۷۶۲۲ کودک جذب و مورد استفاده قرار گرفتند و ۳۹۸۵ کودک (۲۲۵۶ پسر، ۱۳۷۹ دختر، ۳۵۰ جنسیت نامشخص) ربوده شدند که بیشترین تعداد تأیید شده است.
در جمهوری دموکراتیک کنگو، سومالی، بورکینافاسو و میانمار. تعداد دختران ربوده شده در سال ۲۰۲۲ در مقایسه با سال قبل بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته است.
بحران جدید ۲۰۲۳
بررسی شواهد، تصاویر، مستندات و گزارش‌های رسمی و معتبر نهادهای ناظر بین‌المللی، نشان می‌دهد که مجموعه متنوعی از مهمترین قواعد بنیادین و عرفی حقوق بین‌الملل و مقررات ناظر بر حقوق بین‌الملل بشردوستانه در سطحی بسیار گسترده در جریان جنگ اخیر رژیم صهیونیستی علیه مردم ساکن در نوار غزه نقض شده است.
شواهد و قرائن نشان می‌دهد که مصادیق متعددی از ارتکاب جنایت علیه بشریت، جنایت جنگی و جنایت نسل‌کشی در این جنگ به وضوح دیده می‌شود. از مصادیق مربوط به جنایت علیه بشریت در جنگ غزه میتوان به کشتار وسیع زنان و کودکان، حمله به بیمارستان‌ها، ندادن مجوز برای حمل و نقل مجروحان، ممنوعیت دسترسی به دارو، حمله به مدارس، مساجد و مراکز مذهبی که جملگی از موارد نقض کنوانسیون‌های ژنو و ارتکاب جنایت علیه بشریت از سوی رژیم صهیونیستی می‌باشد.
بمباران منازل مسکونی، کشتار زنان و کودکان، حمله به تاسیسات غیرنظامی، منازل، مدارس، مساجد، مراکز پلیس، اماکن عمومی، نابودی زیرساخت‌های حیاتی از جمله قطع شبکه توزیع آب و برق، تخریب بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، ممانعت از حمل و نقل مجروحان و ارسال دارو، برخی از مهمترین مصادیق جنایت جنگی در جنگ اخیر غزه است.
در جریان حمله به نوار غزه، نیروهای رژیم صهیونیستی با محاصره همه جانبه غزه و ممانعت از ارسال نیازهای ابتدایی برای بقای حیات ساکنان غزه و با علم به اینکه مقتولان عضوی از گروه بزرگتری به نام ساکنان غزه هستند و بدون در نظر گفتن تعلق آنان به یک گروه نظامی یا سیاسی خاص اقدام به قتل آنان کرده‌اند، هر دو رکن مادی و روانی جرم نسل‌کشی بر مبنای تعریف ارائه شده در مواد ۲ و ۳ کنوانسیون پیشگیری و مجازات ژنوساید در تاریخ ۹ دسامبر ۱۹۴۸ محقق شده است.
رهیافت اسلامیِ حمایت از کودکان درمخاصمات مسلحانه
بند اول : حـمایت عام
تردیدی نیست اصول انسانیت و اخلاق دو اصل بنیادین در آموزه های دینـی اسـت کـه در همه حال حتی در مخاصمات رعایت کردن آنها الزامی است . افزون بر این ، مفهوم اصل تفکیک میان نظامیان وغـیر نـظامیان و اهداف نظامی وغیر نظامی ریشه در آیات قرآن کریم و سنت نبوی (ص ) دارد. (قربان نیا، ۴۶٣:١٣٨۶-۴۶۶)
از آنـچه مـفسران در تـفسیر آیه ١٩٠سوره بقره آورده اند به صراحت می توان مفهوم تفکیک را یافت .
«وَ قاِتلُوفی سَِبیلِ اللَّهِ اَّلذِینـَُیقاِتلُوَنکُمْ ولاَتعْتَدُوإِنَّ اللَّه لاُیحِبُّ اْلمُعْتَدِین َ»، با کسانی که با شما آغاز جنگ می کنند نـبرد کنید و از حد بیرون نـروید کـه خداوند تجاوز گران را دوست
ندارد( بقره :١٩٠).از تفسیری که مفسران در باره این آیه مگویند می توان سه پیام زیر را دریافت کرد:
١- کسانی که با شما سر جنگ ندارند با آنان آغاز به جنگ نکنید؛
٢- از حدود مـقرر در جنگ و جهاد خارج مشوید و حقوق در جنگ را رعایت کنید؛
٣- زنان ، کودکان و سالخوردگان را در جنگ هدف قرار ندهید.
مفهوم حقوقی این آیه در حوزه جنگ به صراحت از سوی دولت اسلامی در سال های آغازین قرن هشتم میلادی اعلام شـده اسـت . وقتی ازعمر بن عبدالعزیز، والی اموی (سال های حکومت ٧١٧-٧٢٠ میلادی ) پرسیدند: «مقصود این آیه چیس؟» پاسخ نوشت : «مقصود آیه آن است که در جنگ تعرض به کودکان ، زنان و کسانی که با مسلمانان نمجنگند، ممنوع است ». (ابوالفتوح رازی ، بـی تـا: ٣٠۶-٣١٢؛ السیوری ،١۴٢۴: ٣١۶) به اجماع فقهای اسلام ، زنان و کودکان از تعرض مصون اند و مستندفتوای فقیهان ، سنت قولی و عملی پیامبر(ص ) و جانشینان پس از آن حضرت است . همچنین به نظر بسیاری از مفسران ، کشتن کودکان از مصادیق اعـتداء و خـروج از حد است که در آیه مزبور از آن نهی شده است .
هرچند به نظر بسیاری ازفقیهانِ اهل سنت و برخی ازفقیهان مذهب جعفری ، چنانچه کودکان در جنگ مشارکت کنند رزمنده محسوب مشوند، اما به نـظر اکـثرفقیهان جـعفری ، کشتن زنان و کودکان مطلقاً مـمنوع اسـت حـتی اگر در جنگ مشارکت کنند. (محقق داماد، ١٣٨٣: ١١٠-١١٣ ) آنان تصریح می کنند:
«کشتن زنان و کودکان در جنگ جایز نیست ، حتی اگر زنان با مـسلمانان جـنگ کـنند و به شوهران خود یا مردان جنگی در نبرد کمک رسـانند مـگر ناچار شوند». ٣٢ در برداشتی دیگر زنان ، کودکان ، پیران و روحانیان چون معمولاً در جنگ شرکت ندارند هدف حمله قرار نمگیرند، ولی اگر در جـنگ شـرکت کـنند یا در تنظیم وعملیات جنگی مشارکت داشته باشند، رزمنده محسوب می شـوند. (علامه حلی ، ١۴١٩: ج ٩/ ۶۴) متون بسیاری درفقه اسلام بر اینکه کشتن کودکان درجنگ ممنوع است صراحت دارند. زیرا تعرض به آنـان در سـرنوشت جـنگ تاثیری ندارد. (علامه حلی ، ١۴١٩: ج ٧۴/٩ ؛ النجفی ، ١٣٩٢: ج ٢١/ ۶٨) همچنین کشتن کودکان پس از اسارت نیز مـمنوع اسـت حتی اگر به عنوان رزمنده در جنگ مشارکت مستقیم داشته اند؛ زیرا آنانکه در حال جنگ ، کشتن آنان مـمنوع اسـت پس از جـنگ نیز به طریق اولی ممنوع است . (الزحیلی وهبه ، ٢٠٠٢ : ج ٨/ ح ۵٨۵۶)
بنددوم : حمایت خاص ازکودکان درمـتون اسـلامی
حضرت رسول هرگاه گروهی را بـرای مـراقبت های نظامی (سریه ) می‌فرستاد آنان را در برابر خود می نشاند و می‌فرمود: «…سالخوردگان ، زنان و کـودکان را مـکشید…». (عـلامه حلی ،همان :ص ۶٣؛ الحر العاملی ، ١۴١٢:ج ١۵/ح ١٩٩٨۵/ ۵٨) هر چند در زبان روایات از مصداق کامل تعرض یعنی کشتن کودکان نـهی شـده است روشن است که مقصود، رعایت حق حیات آنان وعدم خشونت است . صـاحب جـواهر،فـقیه برجسته شیعی ، پس از نقل این حدیث پیامبر(ص ) که فرمود: « …پیران و کودکان را زنده نگه دارید»٣۴ (النجفی ، ١٣٩٢: ج ٧۴/٢١) می افزاید مقصود «اسـتبقاء» آنـان است . ٣۵ این واژه در ادبیات تازی به معنی حفظ و نگهداری برای تداوم زندگی است . بـنابراین تـردیدی نـیست که در آموزه های اسلام نقص عضو، ربودن ، تعرض جنسی و مانند آن با آموزه های اسلام و بـلکه هـر دین نـاسازگار است .
بدیهی است در این موارد لازم اسـت نیازهای اساسی کودکان مانند تغذیه ، پوشاک و خدمات بهداشتی و آموزشی تأمین گردد؛ به ویژه لازم است با مشارکت دادن آنان در برنامه های متنوع ، از آسیب های جسمی و روحی وارده به آنان کاست . (همان : ص ٨۴)
چنانچه ، دولت با انعقاد یک پیمـان بـین المللی بتواند کودکان سرزمین خود را از بلایای جنگ
دور سازد، این کار بر دولت اسلامی لازم خواهد بود. زیرا این معاهده تعهدات متقابلی فراهم می سازد که کودکان از صدمات جنگ دور بمانند. در این گونه معاهدات دولت ها متعهد خـواهند بـود کودکان را در جنگ مشارکت ندهند و چنانچه کودکان در جنگ آسیب دیدند، اقدامات حمایتی لازم از آنان تا بازگشت به خانواده معمول گردد.
بنابراین ، بر افراد، نهادهای مردم نهاد و دولت لازم است در حد توان و امکانات از بـروز خـشونت علیه کودکان در مخاصمات جلوگیری نمایند. بر اساس آنچه فقیهان در حمایت از کودکان در مخاصمات آورده اند دولت اسلامی موظف مشود، کسانی که کودکان را در مخاصمات مشارکت می دهند و یا آن را هدف قرار می دهند بـه عـنوان مـجرمان جنگی تحت تعقیب قرار داده مـحاکمه و مـجازات نـماید. (همان : ص ٨۵) چه دولت اسلامی به پروتکل الحاقی خاص حمایت از کودکان در مناقشات بپیوندد یاخیر، آموزه های اسلام از کودکان در مخاصمات پشتیبانی خواهد کرد.
[۱] . مـنظور از حمایت عام این است که آنها در زمره غیر نظامیان قرار داشته و از حـمایتهای حـقوق بشر دوستانه بین المللی نیز برخوردار مـی بـاشند.
[۲] . منظور از حمایت خاص، حمایتی است که مـنحصراً بـه دسته ای از افراد به دلیل ویژگیهای خاص و وضعیت جسمی، سنی و جنسی … آنان اخـتصاص دارد.
