به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در روزهای پایانی ماه صفر و با نزدیک شدن به سالروز رحلت طبیب و انیس دل‌ها، حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی(ص) به سیره رفتاری و اخلاقی ایشان پرداختیم.
توضیحات حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی، رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی پژوهشگاه درباره منش و دستورات بهترین و کامل‌ترین اسوه راستین بشریت برای بهتر زیستن است.
پیامبری برای تمام اعصار و نسل‌ها
حجت‌الاسلام مقیمی حاجی در ابتدا با اشاره به بخش‌هایی از سیره و سنت پیامبر(ص) بیان می‌کند: خدای بزرگ در آیه۲۱ سوره احزاب فرموده: «لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللَّهِ أُسوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَن کانَ یرجُو اللَّهَ وَالیومَ الآخر» یعنی برای شما در وجود نازنین پیامبر اعظم(ص) اسوه حسنه قرار دادم. افرادی که امید به خدا، مبدأ و معاد دارند باید به پیامبر(ص) تأسی و از او الگوبرداری کنند و در تمامی امور، او را اسوه خود قرار دهند. بنابراین رسول خدا(ص) هم برای حکمرانان، زمامداران و مدیران ما در شیوه حکمرانی، تعامل با مردم و مسائل بیت‌المال الگو است و هم می‌تواند برای عموم مردم، زنان و مردان در زندگی، معیشت، اخلاق و رفتار با دیگران الگو باشد.
او ادامه می‌دهد: خداوند در آیه۵۹ سوره نساء فرموده: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اطاعت کنید خدا و پیامبر خدا و اولی‌الامر اوصیای پیامبر(ص) را». در این آیه، اطاعت رسول(ص) در کنار اطاعت خداوند قرار داده شده است. اطاعت از سخنان پیامبر(ص) در طول اطاعت الهی است. پیامبر(ص) دارای شخصیتی خطاناپذیر و عصمت است، پس رفتار، گفتار و منش آن حضرت(ص) برای ما الگو و راه‌گشاست. از بعد کلامی بر مبنای آیات قرآن کریم و روایات دیگر، تمام حرکات، رفتار و سکنات پیامبر(ص) باید برای ما مورد مطالعه قرار گیرد.
رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی پژوهشگاه با شرح آیه۱۶۴ سوره آل‌عمران عنوان می‌کند: در این آیه آمده «خداوند بر مؤمنان منت نهاد و نعمت بزرگی بخشید هنگامی که در میان آن‌ها، پیامبری از خودشان برانگیخت که آیات او را بر آن‌ها بخواند و آن‌ها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد». به بیانی دیگر، پیامبر(ص) مبعوث از طرف خداوند است و برای راهنمایی و هدایت بشر آمده، در صورتی که تا پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند. تکیه انسان‌ها به یافته‌ها و داشته‌های بشری، مسیری به سمت حق و حقیقت و رستگاری ندارد. تبعیت از آداب، حرکات، سکنات، رفتار و منش پیامبر(ص) می‌تواند ما را به سمت سعادت سوق داده و حکمت بیاموزاند تا در پرتو این حکمت، در این مسیر راه حقیقت را طی کنیم.
مؤلفه‌های اجتماعی اخلاق پیامبر(ص)
رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی تشریح می‌کند: یکی از مهم‌ترین جلوه‌های الگوگیری از پیامبر(ص) اخلاق او است. همچنان که در مورد فلسفه بعثت در منابع اهل سنت و شیعه مانند کتاب الطبقات الکبری ابن‌سعد و مکارم‌الاخلاق شیخ طبرسی آمده: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکارِمَ الْأَخْلَاق» به‌راستی که من برای به کمال رساندن مکارم اخلاق مبعوث شده‌ام. خداوند در آیه ۴ سوره قلم درباره پیامبر(ص) فرموده است «وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیم» به‌راستی تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری.
حجت‌الاسلام مقیمی حاجی در خصوص این اخلاص توضیح می‌دهد: این اخلاق به‌گونه‌ای بود که با مطالعه تلاش‌های بی‌دریغ پیامبر(ص) در راستای دلسوزی و هدایت انسان‌ها شرمنده ایشان می‌شویم. هر چند او در جوانی به محمدامین شناخته می‌شد و مورد اعتماد همه بود اما زمانی که مردم را به ترک بت‌پرستی دعوت کرد، طاغوت‌های زمان با او مقابله کرده و او را در تنگنا قرار دادند؛ جاهلان را علیه ایشان شورانده و سختی‌های زیادی را در راستای تبلیغ دین و هدایت انسان‌ها به پیامبر(ص) تحمیل کردند. اما پیامبر اسلام(ص) با تمام افراد توهین‌کننده با عطوفت، مهربانی و دلسوزی برخورد می‌کرد. زخم‌های متعددی که در جنگ‌ها و غزوات بر وجود نازنین پیامبر(ص) وارد می‌شد در تاریخ ثبت شده و انسان شرمنده اوج عطوفت و دلسوزی پیامبر(ص) برای هدایت دیگران می‌شود.
این پژوهشگر دینی تصریح می‌کند: پیامبر گرامی اسلام(ص) اسوه نیکویی برای مبلغان و افرادی است که در مسند هدایت جامعه و مردم هستند. آن‌ها باید از سر عطوفت، دلسوزی، تلاش و پشتکار حتی دربرابر افرادی که با این دعوت همراهی نکرده و همراه نمی‌شوند، با اخلاق گشاده برخورد و آموزه‌های دینی را تبیین کنند.
افزایش رزق و روزی با نسخه‌ای از پیامبر اکرم(ص)
این استاد سطح عالی خارج فقه و اصول با تأکید بر ضرورت الگوگیری از پیامبر(ص) در زندگی روزمره، اظهار می‌کند: انسان باید در مسیر تلاش و کسب معیشت و روزی گام بردارد. پیامبر(ص) اهل تلاش بود. در زمان جوانی از چوپانی تا تجارت، در زندگی ایشان ثبت شده است. در روایتی از مرحوم کلینی نقل شده علی‌بن‌ابی‌حمزه می‌گوید: امام کاظم(ع) را دیدم که در زمین کشاورزی خود کار می‌کرد و عرق میریخت. عرض کردم: قربانت شوم، پس کارگران کجا هستند؟ حضرت فرمود: رسول خدا(ص)، امیرالمؤمنین(ع) و پدرانم همه با دست خود کار میکردند. کشاورزی شغل پیامبران خدا و جانشینان آنان و مردان شایسته است. بنابراین اینکه گفته می‌شود کار برای مرد عار نیست در سیره پیامبر(ص) و معصومان ما وجود داشته است.
او یادآور می‌شود: پیامبر(ص) به ما آموخت در کنار کار و تلاش برای جلب روزی، به خداوند توکل داشته باشیم. در روایتی که در منابع اهل سنت و شیعه آمده داریم پیامبر(ص) برای جلب روزی به خداوند توکل کرده و سبب‌الاسباب را فراموش نمی‌کرد. حرکت از تو و برکت از خدا به این نکته اشاره دارد. در روایتی از پیامبر(ص) داریم: اگر شما، چنان که شاید و باید به خدا توکل کنید، همچنان که پرنده را روزی می‌دهد، شما را نیز روزی خواهد داد.
رهنمودهای پیامبر(ص) برای وسعت روزی
دکتر مقیمی حاجی به راهکاری از رسول گرامی اسلام(ص) برای زیاد شدن روزی اشاره کرده و می‌گوید: پیامبر(ص) فرمود کسی که روزی او به تأخیر افتاده زیاد تکبیر بگوید و آن که هم و غم و مصائبش زیاد است، زیاد استغفار کند. در روایت دیگری در عیون اخبارالرضا(ع) آمده: کسی که روزی او عقب می‌افتد از خداوند طلب مغفرت کند. همچنین هر که خداوند متعال به او نعمتی ارزانی دارد، باید خداوند متعال را حمد و سپاس گوید و هر که روزی‌اش به تأخیر افتد از خداوند آمرزش بخواهد و استغفار کند. استغفار یکی از راه‌های مؤثر برای جلب و کثرت روزی است.
او در ادامه به روایت دیگری از رسول گرامی اسلام(ص) برای زیاد شدن روزی اشاره و عنوان می‌کند: رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: «أَکْثِرُوا مِنَ الصَّدَقَهِ تُرْزَقُوا» یعنی زیاد صدقه بدهید تا رزقتان زیاد شود. وقتی به فکر دیگران هستید، خداوند نیز به شما توجه خواهد کرد. در این راستا روایات و راهکارهای دیگری نیز در سیره پیامبر(ص) ذکر شده است.
رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی پژوهشگاه به نکته‌ای مهم در امر رزق و روزی اشاره کرده و می‌گوید: مهم‌ترین نکته در کسب معیشت و کار و تلاش، اهتمام به حلال بودن درآمد است. در روایتی داریم عبادت ۱۰جزء دارد که ۹جزء آن کار و کسب حلال است. اگر انسان به دنبال روزی حلال باشد گویا عبادتی انجام داده و موجب تقرب به خداوند است. در روایت دیگری آمده پیامبر(ص) فرمود: خداوند دوست دارد بنده‌اش را در جست‌وجوی روزیِ حلال، خسته ببیند. از این رو امام حسین(ع) در روز عاشورا به کوفیان گفت: «فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ» شکم‌هایتان پر از حرام است، چون لقمه حرام خورده‌اید، چیزی نمی‌فهمید و هیچ سخن حقی در شما اثر نمی‌کند و سبب نمی‌شود به حرف‌های من گوش دهید.
حجت‌الاسلام والمسلمین مقیمی حاجی در پایان تأکید می‌کند: باید با مطالعه کتبی که در مورد سیره و سنت پیامبر(ص) نوشته شده، ازجمله سنن‌النبی علامه طباطبایی(ره) و آثاری که فضلا و مورخان معاصر درباره سیره و سلوک فردی و اجتماعی پیامبر(ص) نگاشته‌اند، از روش و سبک زندگی پیامبر(ص) الگو بگیریم و زندگی شبیه‌تر و نزدیک‌تر به آن حضرت داشته باشیم.
