به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عابدی؛ عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره زیارت اربعین و آثار اجتماعی آن پرداخت و گفت: درباره آثار اربعین می‌توان به موارد مختلفی اشاره کرد. نوع تأثیر اربعین مبتنی بر این است که اهداف قیام امام حسین(ع) را در چه چیزهایی بدانیم؟ حرکتی که امام حسین(ع) انجام داد ماهیت اجتماعی و سیاسی داشت. ایشان به دنبال ایجاد وضعیت اجتماعی و سیاسی بود که منجر به تعالی و خوشبختی شود. البته در طول تاریخ مشکلی به وجود آمده که نیازمند توجه به آن هستیم و آن شخصی‌سازی و مناسک‌سازی اربعین و امام حسین(ع) است.
آثار اجتماعی اربعین
وی با بیان اینکه قیام امام حسین(ع) قیامی سیاسی و اجتماعی بود، اضافه کرد: امام حسین(ع) با یک حرام سیاسی مواجه بودند. واجبات و حرام‌ها دو نوع هستند که برخی شخصی و برخی اجتماعی محسوب می‌شوند. گاهی اوقات کاری که انجام می‌دهیم آثار اجتماعی ندارد، اما گاه به مؤلفه‌های قدرت حاکم برخورد می‌کند. در اینجا حرام سیاسی معنا پیدا می‌کند. یاری امام حسین(ع) یک یاری سیاسی و ترک یاری ایشان نیز حرام سیاسی است، چون وقتی امری با مؤلفه‌های قدرت ارتباط برقرار کرد، بحث حلال و حرام سیاسی معنا پیدا می‌کند.
عابدی بیان کرد: خداوند در قرآن کریم فرموده است: «اذْهَبْ إِلَىٰ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَىٰ؛ به سوی فرعون برو که او سخت به راه طغیان رفته است» (نازعات/۱۷) این آیه دو بار عیناً تکرار شده است، در حالی که بسیاری می‌گویند در قرآن آیات سیاسی نداریم، اما خداوند حضرت موسی(ع) را به نزد فرعون می‌فرستد، زیرا وی طغیان کرده بود و حضرت موسی با کسی که صاحب قدرت است درگیر شد و نیروی وی را به چالش کشید. قرآن مملو از حرکات سیاسی است؛ از جمله اینکه حرکات پیامبر(ص) و امام حسین(ع) کاملاً سیاسی هستند. اتفاق مهم این است که حاکمان در دوره‌های مختلف پس از قیام عاشورا طاغوتی بوده یا نبوده‌اند؛ هرچند اکثر این حکومت‌ها طاغوتی بوده‌اند.
عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه یادآور شد: این حکومت‌های طاغوتی در مقابل واقعه عاشورا و اربعین، دو گونه واکنش داشته‌اند که همانند بنی‌امیه، بنی‌عباس و صدام آن را انکار کرده و با آن مبارزه کرده‌اند یا با اربعین و عاشورا کنار آمده‌اند؛ بدین معنی که سعی در تحریف آن داشته و آن را شخصی‌سازی و منحصر به مناسک فردی کرده‌اند. در چنین حاکمیت‌هایی انتظار از اربعین نیز فردی و شخصی خواهد بود، اما حکومت‌های عادل همانند حکومت ما به دنبال بازسازی قیام حضرت امام حسین(ع) بوده‌اند، همان‌گونه که جمهوری اسلامی ایران سعی در متصل کردن این قیام به قیام حضرت مهدی(عج) دارد. تعامل و مواجهه این حکومت با واقعه عاشورا بدین‌گونه است که می‌خواهد آن ماهیت اصلی را، که هویت اجتماعی و سیاسی قیام است، زنده کند.
لزوم دخالت حاکمیت در مناسبت‌های مذهبی
وی افزود: در شرایط کنونی از اربعین انتظاری جهانی و وابسته و گره خورده به مؤلفه‌های قدرت داریم. بنابراین باید چنین مواردی را به درستی برای مخاطبان توضیح دهیم. برخی از روشنفکر‌نماها بهانه می‌گیرند که چرا این‌قدر به اربعین بها داده می‌شود؟ آنها می‌خواهند بگویند که اربعین جنبه تبلیغاتی دارد. چرا جمهوری اسلامی ایران، ماهیت قیام را سیاسی و اجتماعی و مرتبط با مؤلفه‌های قدرت می‌داند؟ زیرا می‌خواهد پیامی متناسب با مؤلفه‌های قدرت و با اقتدار ملی، اسلامی و مذهبی داشته باشد. بنابراین پیام‌های سیاسی و اجتماعی اربعین برای همبستگی ملی و برآورده کردن نیازهای روحی و معنوی ملت اولویت پیدا می‌کند. جمهوری اسلامی ایران حتی ماهیت فردی را در قالب جمع و اجتماع در نظر می‌گیرد.
عابدی تصریح کرد: برخی معتقدند اربعین باید مردمی باشد، اما مردمی شدن اربعین منافاتی با وظایف حاکمیت ندارد، چون اربعین، کربلا و عاشورا ماهیت سیاسی و اجتماعی دارند و با حاکمیت مواجهند. پس اگر حاکمیت اسلامی در مورد اربعین و بزرگداشت آن کوتاهی کند، برای وی مسئولیت خواهد داشت. پس نباید سؤال کنیم که چرا حاکمیت دخالت می‌کند.
عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه تأکید کرد: بالاتر از اربعین، در واقعه غدیر هم نیاز به این دخالت داریم و حاکمیت اسلامی باید خود را بیشتر دخیل بداند، چون واقعه غدیر هم بُعد سیاسی و اجتماعی دارد. باید غدیر را زنده نگه داریم تا حاکمیت اسلام زنده بماند و مردم هم در صحنه اجرا حضور یابند. برخی می‌گویند باید کاری کنیم که حاکمیت خودش را نسبت به غدیر، اربعین و انتظار مسئول نداند. این سخن مغالطه است، زیرا می‌خواهند حاکمیت را از ابعاد سیاسی و اجتماعی جدا و خلع سلاح کنند و حاکمیت را در مقابل مردم قرار دهند.
پیام مهم اربعین
وی ادامه داد: پیام مهم اربعین و غدیر این است که حاکمیت اسلامی باید مردم خود را به میدان بیاورد و پیام‌های مرتبط با مؤلفه‌های قدرت را تقویت کند تا انسجام اسلامی و مذهبی ایجاد شود و حکومت در سایه آن بتواند انتظارات و اهداف اربعین و قیام عاشورا را محقق کند. تحقق این اهداف نیز در صورتی ممکن است که دو بالِ حاکمیت و مردم با همدیگر همکاری کنند و هرکدام وظایف خود را به خوبی بشناسند. لذا مغالطاتی که برای جداسازی حاکمیت از اربعین بیان می‌شود، نیازمند مقابله جدی است.
عابدی در پاسخ به این سؤال که چرا پس از محرم جامعه به همان مسیر قبل ادامه می‌دهد و تحول اخلاقی چشمگیری دیده نمی‌شود، گفت: در ماه مبارک رمضان و محرم آمار جرم و جنایت بسیار کاهش می‌یابد و نشان‌دهنده ظرفیت بزرگی است که چنین ایامی برای منکرستیزی و احیای حق و دفاع از ارزش‌ها و مبارزه با بی‌عدالتی دارند. تعمیق یک ارزش و عمق دادن به یک رفتار زمانی رخ می‌دهد که آن را در جامعه نهادینه کنیم. بنابراین اگر نهادهای فرهنگی همانند وزارت ارشاد، دفتر تبلیغات اسلامی، سینماها و دانشکده‌های هنر بتوانند پیام‌های اربعین و عاشورا را در کتاب‌های درسی، اردوها، مراسم و… بیان کنند، این تحولات در طول سال جریان خواهند داشت.
وی بیان کرد: برخورد بسیار بدی که با چنین وقایعی داریم برخورد مناسبتی است یعنی صرفاً در ایام اربعین یا روز جهانی مسجد به آنها می‌پردازیم، در حالی که این مناسبت‌ها همانند غدیر، اربعین و ماه رمضان تعیین شده‌اند تا در طول سال به آنها بپردازیم. لذا مهندسان فرهنگی باید در طول سال برای ماه رمضان و اربعین برنامه‌ریزی کنند و پیام‌های اربعین وارد ساختارهای فرهنگی و اقتصادی شوند. بدین ترتیب این پیام‌ها وارد زندگی مردم شده و از حالت مناسبتی خارج و نهادینه می‌شوند.
عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه در پایان گفت: برای توجه به بزرگی مناسبت‌هایی همانند اربعین باید به بزرگی شخصیت‌هایی توجه کنیم که آن مناسبت را پایه‌گذاری می‌کنند. مثلاً جابر بن عبدالله انصاری کسی است که مراسم اربعین امام حسین(ع) را برپا کرد. وی پنج امام را درک کرد و دو کار مهم او نگهبانی از خط ولایت و نشر احادیث پیامبر(ص) در بین مسلمانان است و در زمان پیامبر(ص) در نوزده غزوه شرکت کرد. رسول اکرم درباره او فرموده است: «ای جابر، به سمت من بیا، چون تو از ما هستی.» چنین شخصی بنیانگذار مراسم اربعین است و این امر حاوی پیام‌های مهمی است که باید به آنها توجه کنیم.
